| | Nr 1/2007 (82), Historyczne szpargały. Artykuł | |
 | | | |
Anna Piechota
| |||
| | ||
| Biblioteki parafialne do dziś czekają na badaczy, którzy zechcieliby odkryć przed światem ich specyfikę. Wprawdzie wielu autorów podejmowało już temat bibliotek parafialnych, tym niemniej istnieje jeszcze mnóstwo zapomnianych książnic i związanych z nimi niezbadanych tematów. Biblioteka parafialna, biblioteka kościelnaBiblioteki parafialne to rodzaj książnic należących do szerszego kręgu – bibliotek kościelnych. Wśród typów bibliotek kościelnych wyszczególnianych w encyklopediach, biblioteki parafialne są wymieniane obok bibliotek papieskich, katedralnych lub kapitulnych, kolegiackich, dekanalnych, klasztornych, seminaryjnych, a także bibliotek kolegiów i akademii zakonnych, uniwersytetów i instytutów katolickich[3], wyższych katolickich szkół akademickich i bibliotek kościołów niekatolickich[4]. Dlaczego biblioteka parafialna?Biblioteki parafialne, jako jeden z typów bibliotek kościelnych, stanowią interesujący obiekt do badań, m. in. ze względu na:
Biblioteki parafialne stanowią więc skarb polskiej kultury godzien badań, np. z zakresu historii Polski i jej kultury, historii książki, drukarstwa i bibliotek. Zatrzymajmy się przy ostatnim z wymienionych punktów. Stare druki znajdujące się w niejednej polskiej bibliotece parafialnej wciąż pozostają niezbadane. Jedynie część (nie wiadomo, jaką) bibliotek i ich druków dawnych opisano w pojedynczych artykułach ukazujących się na łamach bibliotekarskich czasopism (głównie w półroczniku Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne). Nie powstała jeszcze żadna syntetyczna praca, poświęcona bibliotekom parafialnym i nurtującym je problemom. Wiele bibliotek wciąż czeka, aż badacze je odkryją i opiszą ich książkowe skarby. Zajmijmy się więc choć cząstką tego wielkiego bogactwa – Biblioteką Parafialną św. Wojciecha w Mikołowie. Biblioteka Parafialna św. Wojciecha w Mikołowie i jej kolekcja cennych drukówBiblioteka Parafialna św. Wojciecha w Mikołowie jest jedną z najstarszych tego typu placówek na Górnym Śląsku. Trudno ustalić dokładną datę powstania biblioteki. Przyjmuje się, że jej zalążek stanowiły książki różnych stowarzyszeń religijnych działających na tym terenie przed 1939 rokiem, również darowane przez kolejnych proboszczów i wikariuszy parafii w Mikołowie, przez Siostry Boromeuszki oraz parafian[5]. Prawdopodobnie instytucja ta istniała już przed II wojną światową. Według relacji najstarszej czytelniczki Biblioteki, Rozalii Ciwis, po wojnie działalność książnicy reaktywował ks. Józef Koterla[6]. Biblioteka kilkakrotnie zmieniała swój lokal. Od lat 90. mieści się w jednej z sal domu katechetycznego. Pracownicy Biblioteki to zarówno osoby bez zawodowego wykształcenia bibliotekarskiego, jak i absolwenci studiów bibliotekoznawczych (wśród tych ostatnich jest kilka osób pracujących w Miejskiej Bibliotece Publicznej w Mikołowie). Wolontariusze mikołowskiej biblioteki lubią to, co robią, a obecność wykształconych bibliotekoznawców gwarantuje fachowość w prowadzeniu placówki. Biblioteka jest czynna w czwartki od 17.00 do 18.30. Liczba zapisanych do niej czytelników wynosi 209 (stan na dzień 8 czerwca 2006 roku). W połowie 2006 roku do inwentarza Biblioteki wpisano już 5996. wolumin. Niemal 1/3 tego sześciotysięcznego zbioru stanowią dary. W bibliotece oprócz książek gromadzone są również czasopisma, przede wszystkim o treści religijnej. Specyficzny, religijny charakter bibliotek parafialnych sprawia, że profil zbiorów jest ściśle określony: są to w dużej mierze dzieła teologiczne. W 2001 roku sporządzono spis książek wydanych przed 1950 rokiem, w którym znalazło się 368 tytułów. Wykaz druków dawnych w Bibliotece Parafialnej świętego Wojciecha w Mikołowie rejestruje publikacje w kolejności alfabetycznej, według nazwisk autorów. Jedna z pracownic biblioteki, mgr Anna Wojtkowska, napisała na temat omawianych zbiorów kilka artykułów, które opublikowano na łamach miesięcznika U świętego Wojciecha. Miesięcznik Parafii św. Wojciecha w Mikołowie. Dowiadujemy się z nich m.in., że książki zostały skatalogowane zgodnie z obowiązującymi normami bibliograficznymi[7]. W centrali Miejskiej Biblioteki Publicznej w Mikołowie jest dostępna baza świętowojciechowych druków dawnych sporządzona w programie MAK, którą można przeszukiwać według autora, tytułu, słowa w tytule, roku wydania, miejsca wydania. Najstarszymi książkami w omawianym zbiorze są:
Jak twierdzi A. Wojtkowska, wiele spośród tytułów omawianego księgozbioru pochodzi ze zbiorów osób prywatnych, stowarzyszeń, organizacji i innych instytucji, o czym świadczą zachowane znaki własnościowe, takie jak autografy, pieczęcie i ekslibrisy[8]. Znaki własnościowe umieszczane na książkach pozwalają, choć w minimalnym stopniu, poznać osoby i instytucje dawniej związane z biblioteką parafialną i dowiedzieć się, do kogo wcześniej należały poszczególne dzieła. Przykładowo, wielotomowe wydanie dzieł Mickiewicza, które wyszło spod prasy drukarskiej Karola Miarki, było kiedyś w posiadaniu Biblioteki Towarzystwa Czytelni Ludowych. Świadczy o tym pieczęć Towarzystwa widniejąca na odwrocie karty tytułowej poszczególnych tomów. Inne organizacje i instytucje, do których dawniej (tzn. na początku XX wieku i w okresie dwudziestolecia międzywojennego) należały książki znajdujące się obecnie w mikołowskiej bibliotece parafialnej, to: Sancti Caroli Borromaei Congregatio, czyli zgromadzenie sióstr Boromeuszek w Mikołowie, Sodalicja Mariańska Panien w Mikołowie, Sodalicja Mariańska Akademików, działająca przy dawnej Wyższej Szkole Gospodarstwa Wiejskiego w Cieszynie, Biblioteka Kongregacji Mariańskiej w Mikołowie, Biblioteka Zofii i Jędrzeja Moraczewskich, Towarzystwo Polsko-Katolickiej Młodzieży w Mikołowie, Żorska Wypożyczalnia Książek, Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży Męskiej. Oddział w Mikołowie, Związek Harcerstwa Polskiego (Komenda Hufca Harcerek w Mikołowie), Stowarzyszenie Młodzieży Męskiej im. Henryka Sienkiewicza we Lwowie[9]. Artystycznie wykonane ekslibrisy znajdują się w książkach należących dawniej do państwa Moraczewskich oraz do ks. Stefana Mieszczanina. Podstawę analizy treściowej i wydawniczej owego księgozbioru, dokonanej dla potrzeb niniejszego opracowania, stanowiły Wykaz druków dawnych (...) oraz swobodny dostęp do cennej kolekcji opisywanej biblioteki parafialnej. Kolejność alfabetyczna przyjęta w Wykazie druków dawnych (...) nie pozwala na głębszą analizę treściową spisanych dzieł, dlatego konieczne stało się podjęcie próby analizy proweniencji wydawniczej druków dawnych zebranych w mikołowskiej bibliotece parafialnej. Niemal 18% spośród 368 woluminów wydano w Wydawnictwie Księży Jezuitów w Krakowie (66 książek). Wśród tych dzieł znalazły się m.in. takie tytuły, jak:
Na podstawie powyższego wyboru tytułów można stwierdzić, że w bibliotece parafialnej w Mikołowie znajdują się książki o różnorodnej tematyce. Profil tematyczny Wydawnictwa Księży Jezuitów nie ograniczał się jedynie do dzieł religijnych, takich jak utwory hagiograficzne czy encykliki, lecz obejmował także dzieła filozoficzne, powieści, opowiadania, a także książki poruszające zagadnienia etniczne i społeczne. Drugą w kolejności oficyną pod względem liczebności starych zbiorów w bibliotece Wojciechowej jest Księgarnia św. Wojciecha z 33 woluminami. Wśród zgromadzonych w parafii wydawnictw tej instytucji znalazły się zróżnicowane tematycznie dzieła, m.in.:
W mikołowskiej placówce nie brakuje również druków wydanych staraniem wybitnego miejscowego drukarza, Karola Miarki. Wśród 368 dzieł 24 woluminy pochodzą z jego wydawnictwa. Ocalałe druki Miarki są podzielone na trzy grupy: książki o tematyce religijnej, literaturę piękną i kalendarze[10].
Ponadto w grupie książek o treści religijnej opublikowanych przez K. Miarkę można wymienić następujące publikacje:
Grupa dzieł literackich pochodzących z drukarni K. Miarki jest najliczniejsza. Znalazły się w niej egzemplarze znakomitej serii Biblioteka Pisarzy Polskich, tzn. dzieła Adama Mickiewicza i Juliusza Słowackiego (niestety zdekompletowane) oraz Quo vadis Henryka Sienkiewicza, które – tu ciekawostka – K. Miarka wydał pod tytułem Dokąd idziesz panie?: opowiadanie historyczne z czasów prześladowania chrześcijan za panowania Nerona (Mikołów b.r.). Nieco ponad dwadzieścia spośród zgromadzonych w Mikołowie starych druków wydała oficyna Gebethnera i Wolffa. Wśród nich są m.in. utwory: Zygmunta Krasińskiego, Elizy Orzeszkowej, Władysława Reymonta, Stefana Żeromskiego, a także wiele tomów dzieł Henryka Sienkiewicza. Ponad stu pozostałych wydawców, których publikacje znajdują się w bibliotece parafialnej, można podzielić na następujące grupy:
W mikołowskiej książnicy znajduje się od jednej do kilkunastu książek opublikowanych przez wydawców zakwalifikowanych do powyższych czterech grup. Warto wspomnieć o przedziale czasowym, z którego pochodzą zgromadzone w Bibliotece Parafialnej św. Wojciecha druki dawne. Najstarszy z nich był wydany w 1866 roku, najnowszy zaś – w 1949 roku. Tabela 1. Najstarsza kolekcja mikołowskiej biblioteki parafialnej z uwzględnieniem roku
Źródło: opracowanie własne. Najwięcej egzemplarzy mikołowskich druków dawnych (25) pochodzi z 1936 roku. Dość liczne są też dzieła z całego dwudziestolecia międzywojennego, zaś lata 1866–1919 i 1940–1949 pozostawiły po sobie ślad w postaci od 1 do 6 woluminów. Łącznie, spośród 368 dawnych druków, rokiem wydania jest opatrzonych 297 woluminów. Co do pozostałych 71 książek wiadomo jedynie, że zostały wydane po 1899 roku. Po wstępnym przeglądzie Wykazu druków dawnych (...) i samych druków z autopsji, zarejestrowane książki podzielić można również na grupy autorów. Kryterium wyodrębnienia danej grupy była specyficzna cecha łącząca określony krąg osób. W ten sposób wyodrębniono następujące grupy autorów:
W pierwszej grupie znalazły się tak znakomite postaci, jak: Norbert Bonczyk, Konstanty Damroth, Jan Nikodem Jaroń, Jan Kudera, Karol Miarka, Gustaw Morcinek, Wincenty Ogrodziński, Aleksander Skowroński, Emil Szramek. Z dzieł wymienionych osób w mikołowskiej placówce można znaleźć m.in.:
W drugiej grupie – polskich pisarzy i poetów – znalazło się około 60 nazwisk. Nie zabrakło utworów największych twórców polskiej literatury, takich jak: Władysław Bełza, Klementyna z Tańskich Hoffmanowa, Jarosław Iwaszkiewicz, Zofia Kossak, Zygmunt Krasiński, Józef Ignacy Kraszewski, Adam Mickiewicz, Eliza Orzeszkowa, Wincenty Pol, Henryk Sienkiewicz, Juliusz Słowacki. Jeśli chodzi o trzecią grupę autorów, czyli pisarzy zagranicznych, to w mikołowskiej bibliotece parafialnej znajdują się dawne wydania dzieł takich twórców, jak: Edmund de Amicis, Knut Hamsun, Rabindranath Tagore, Jules Verne, Miguel Cervantes, Božena Němcová, Lew Tołstoj, Joseph Conrad i in. Wśród kilkudziesięciu nazwisk autorów zaliczonych do tej grupy znajdują się zarówno światowi klasycy, jak i mniej już dziś popularni albo niemal zapomniani twórcy. Na kolejną grupę autorów złożyło się kilkunastu świętych, wśród których najciekawsi to: św. Franciszek Salezy i jego Filotea, św. Jan od Krzyża, autor Żywego płomienia miłości, św. Teresa od Dzieciątka Jezus i jej Podniety miłości bożej, ponadto Wspomnienia Elżbiety od Trójcy Świętej i Modlitwy Tomasza z Akwinu. Ostatnie grono autorów starych druków w mikołowskiej parafii św. Wojciecha, to twórcy, którzy nie mogli być przyporządkowani do żadnej z poprzednich grup, wśród nich znaleźli się np. wybitni uczeni. Zebrano tutaj autorów dzieł zróżnicowanych tematycznie:
Wyodrębnionych sześć zakresów tematycznych nie wyczerpuje zagadnień, które w swych książkach poruszali autorzy zgrupowani pod nazwą „inni”. Mają one jedynie sygnalizować bogactwo tematyczne tej części starodrukowej kolekcji. * W niniejszym tekście występuje określenie „dawne druki”, w celu podkreślenia, że jest to najstarsza część kolekcji Biblioteki Parafialnej św. Wojciecha w Mikołowie. Są to książki wydane latach 1846-1949, a więc nie stare druki w znaczeniu encyklopedycznym. Przypisy[1] NOWODWORSKI, W. Biblioteki kościelne. In Encyklopedia współczesnego bibliotekarstwa polskiego. Kom. red. K. Głombiowski, B. Świderski, H. Więckowska. Wrocław [i in.]: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1976, s. 61. [2] Tamże. [3] Biblioteki kościelne. In Encyklopedia katolicka. Red. F. Gryglewicz, R. Łukaszczyk, Z. Sułkowski. Lublin: KUL, 1985, t. 2, kol. 497. [4] NOWODWORSKI, W. Biblioteki kościelne. In Encyklopedia współczesnego bibliotekarstwa polskiego. Kom. red. K. Głombiowski, B. Świderski, H. Więckowska. Wrocław [i in.]: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1976, s. 61. [5] Biblioteka w Mikołowie. Gość Niedzielny 1997, nr 10, dodatek Katowicki Gość Niedzielny, s. 16. [6] BĄK, J., PIOTROWSKA, H. Biblioteka parafialna u świętego Wojciecha. U świętego Wojciecha. Miesięcznik Parafii św. Wojciecha w Mikołowie 1998, nr 9, s. 7. [7] WOJTKOWSKA, A., Druki dawne w zbiorach Biblioteki Parafialnej św. Wojciecha w Mikołowie. U świętego Wojciecha. Miesięcznik Parafii św. Wojciecha w Mikołowie 2001, nr 5, s. 15. [8] Tamże. [9] Tamże. [10] WOJTKOWSKA, A., Druki wydane nakładem Karola Miarki w zbiorach Biblioteki Parafialnej św. Wojciecha w Mikołowie. U świętego Wojciecha. Miesięcznik Parafii św. Wojciecha w Mikołowie 2001, nr 2, s. 11.  | |
| | | |
| |||
| | ||