Petr Žák
Biblioteka Narodowa

Sąsiedztwo warte współpracy

Cz. 1. Czeskie biblioteki w świetle źródeł internetowych

W pierwszej części artykułu Sąsiedztwo warte współpracy przedstawimy ważniejsze internetowe źródła informacji pozwalające zainteresowanym osobom na bliższe zapoznanie się z organizacją, funkcjonowaniem i rozwojem bibliotek w Republice Czeskiej, a także z ich międzynarodową współpracą. W drugiej części, która zostanie opublikowana w jednym z kolejnych numerów EBIB-u, zajmiemy się programami i przedsięwzięciami decydującymi o rozwoju czeskich bibliotek oraz tworzącymi przestrzeń dla współpracy międzynarodowej. Przyjrzymy się wówczas najważniejszym inicjatywom i sposobom działania, które w ostatnich latach spowodowały dynamiczny rozwój czeskich bibliotek. Zadamy sobie również pytanie o te obszary współpracy, które wydają się atrakcyjne zwłaszcza dla bibliotek w Polsce, ale i całym środkowoeuropejskim regionie.

Ci z Czytelników, którzy zechcą zapoznać się z bibliotekami czeskimi oraz ich funkcjonowaniem i rozwojem w kontekście europejskim, mogą w tym celu korzystać z wielu źródeł informacji, zwłaszcza z tych dostępnych w Internecie. Prężne portale i serwisy, przeznaczone dla bibliotek i ich użytkowników, bibliotekarskie czasopisma elektroniczne, obejmujące szeroką problematykę, jak też liczne pojedyncze strony WWW, poświęcone węższym zagadnieniom czy konkretnym przedsięwzięciom, świadczą o woli działania, zorganizowaniu i otwartości swoich twórców - czeskich kolegów bibliotekarzy.

Do najważniejszych publicznie dostępnych źródeł on-line, poświęconych sprawom bibliotecznym w Republice Czeskiej, należą:

Portal Informacja dla Bibliotek (Informace pro knihovny - http://knihovnam.nkp.cz)
Prowadzi go Instytut Bibliotekarstwa przy Bibliotece Narodowej RCz (Knihovnický Institut Národní Knihovny ČR), który wspiera organizację, funkcjonowanie i rozwój ogólnokrajowej sieci bibliotecznej oraz z ramienia Ministerstwa Kultury koordynuje programy i przedsięwzięcia na rzecz publicznych służb bibliotecznych i informacyjnych. Portal składa się z dziesięciu rozbudowanych części obejmujących całą dziedzinę czeskiego bibliotekarstwa - branżowe bazy dane i słowniki, organizację bibliotek i bibliotekarzy (w tym zakładka dotycząca międzynarodowej współpracy bibliotek), prawodawstwo i standardy, statystykę biblioteczną, bazy adresowe itp., źródła informacji o bibliotekach, programy wspierające rozwój bibliotek, doradztwo i kształcenie (w tym zakładka dotycząca ofert zagranicznych). Portal dostarcza również szerokiej informacji o strukturze i działalności Instytutu. Jest dostępny ze strony Národnej Knihovny zarówno za pośrednictwem "Portali", jak i w części "Usługi", gdzie znajdują się obszerne informacje o czeskich bibliotekach i usługach informacyjnych.

Z myślą o użytkownikach zagranicznych jest w przygotowaniu angielska wersja Portalu, która ma być dostępna od września 2006 r.^[1] Będzie się ona składała również z dziesięciu części, które zostaną uzupełnione o informację i linki dotyczące wypożyczania międzybibliotecznego, katalogów centralnych, portali bibliotecznych oraz bibliotek cyfrowych (zapewne tu będą podłączone strony webowe NK ČR poświęcone temu tematowi). Podczas tworzenia anglojęzycznego portalu wykorzystano teksty zawarte w darmowej publikacji Libraries and Librarienship in the Czech Republik, wydanej przez NK ČR w 2005 r. w celu promocji czeskiego bibliotekarstwa za granicą, jak też dla potrzeb czeskich bibliotek współpracujących z partnerami zagranicznymi. To 65. stronicowe opracowanie w formacie PDF będzie również umieszczone na stronach portalu, tak aby każdy zainteresowany mógł je bez problemów ściągnąć. Z portalu będzie też dostępna usługa "Ask the library"^[2].

Obie wersje portalu Informacja dla Bibliotek, tworzone głównie dla bibliotekarzy, menadżerów i innych osób zajmujących się tym obszarem zawodowo, kierują poszukujących do następnego źródła elektronicznego, przeznaczonego bardziej dla użytkowników bibliotek:

Biblioteki.cz. Portal o Czeskich Bibliotekach (Knihovny.cz. Portál o českých knihovnách - http://www.knihovny.cz)
Ten portal, funkcjonujący również w angielskiej wersji, powstał w 2004 r. dzięki dotacji Ministerstwa Kultury ČR jako część programu VISK 8/B dotyczącego udostępniania źródeł informacji dla szerokiej publiczności (o pakiecie programów VISK, obejmujących publiczne usługi biblioteczne i informacyjne, będzie mowa w kolejnej części artykułu). Osoby zainteresowane bliżej portalem mogą, oprócz jego obejrzenia, kliknąć na zakładkę "O projekcie" i ściągnąć materiał Prezentacja portalu KNIHOVNY.CZ na międzynarodowej konferencji Infos 2005. Główne menu portalu ma formę pytań: "Co to jest biblioteka?" "Jakie usługi biblioteka oferuje?" "Gdzie znajduje się moja biblioteka?" itd. Zamieszczono również inne pożyteczne zakładki, pomagające użytkownikom dotrzeć do poszczególnych rodzajów dokumentów, do bibliotek i ich zasobów, do różnych krajowych i międzynarodowych źródeł informacji.

Różnorakie informacje o czeskich bibliotekach i ich współpracy oraz środowisku bibliotekarskim można też znaleźć na stronach stowarzyszeń i instytucji mających do czynienia z bibliotekami. Jeśli pominąć nie zawsze przejrzyste elektroniczne witryny ministerstw (takich jak Ministerstwo Kultury, Ministerstwo Oświaty, Młodzieży i Kultury Fizycznej, Ministerstwo Informatyki oraz Ministerstwo Rozwoju Regionalnego), zajmujących się bibliotekami czy ogłaszających programy wpływające znacząco na ich rozwój, to warto się zapoznać z internetowymi stronami:

Stowarzyszenia Bibliotekarzy i Pracowników Informacji - SKIP (Svaz Knihovníků a Informačních Pracovníků - http://skip.nkp.cz)
Strony SKIP, założonego wiosną 1990 r. i zrzeszającego obecnie ok. 1350 członków (w tym 421 instytucji) dostarczają bieżącej informacji o organizacji i szerokiej działalności Stowarzyszenia, podejmowanych lub współorganizowanych przez niego akcjach, a także o międzynarodowej współpracy. Ten ostatni odcinek wspiera Komisja ds. Kontaktów Zagranicznych, która utrzymuje kontakty z zagranicznymi partnerami, śledzi zagraniczne źródła (aktualności) oraz zapewnia techniczną, administracyjną i informacyjną obsługę współpracy. Stowarzyszenie pod względem merytorycznym działa w sekcjach problemowych, komisjach i klubach, ale organizowane jest terytorialnie. Regionalne organizacje odgrywają znaczącą rolę w rozwijaniu międzynarodowej współpracy. Roczne sprawozdania SKIP ze współpracy międzynarodowej są dostępne na stronie http://skip.nkp.cz/mezUvo.htm. Webowe strony SKIP zawierają również teksty przyjętych dokumentów, takich jak Deklaracja Programowa czy Etyczny kodeks czeskich bibliotekarzy, pokazujących główne kierunki rozwoju bibliotek i zasady działania środowiska bibliotekarskiego.

Stowarzyszenia Bibliotek Republiki Czeskiej - SDRUK (Sdružení Knihoven ČR - http://www.sdruk.cz)
Stowarzyszenie skupia 44 naukowe i specjalne biblioteki oraz ośrodki informacji. Ma siedzibę w Brnie i działa w 5 sekcjach: gromadzenia, bibliograficznej, zbiorów historycznych, technologii informacyjnych oraz funkcji regionalnych. Oprócz stron poświęconym tym sekcjom i członkom SDRUK można skorzystać z zakładek dotyczących planowanych przedsięwzięć (w tym regularnych konferencji na temat gromadzenia zbiorów i automatyzacji bibliotek) oraz działalności wydawniczej Stowarzyszenia.

Stowarzyszenia Bibliotek Wyższych Uczelni RCz (Asociace Knihoven Vysokých Škol ČR - http://www.akvs.cz)
Stowarzyszenie powstało w połowie 2002 r. i jego członkami zostało 21 publicznych wyższych uczelni (członkostwem były i są zainteresowane również uczelnie prywatne, ale na przeszkodzie stanęły przepisy prawne; bynajmniej nie oznacza to, że biblioteki uczelni prywatnych nie mogą współpracować z członkami ASKVŠ). Oprócz obrony swoich interesów Stowarzyszenie wyraźnie dostrzega potrzebę pokonania ograniczeń wynikających z uwarunkowań organizacyjnych bibliotek uczelnianych, potrzebę efektywnego korzystania z elektronicznych źródeł informacji oraz rozwijania współpracy międzynarodowej. O tym ostatnim świadczy nie tylko deklaracja programowa, ale i fakt, że wszystkie ważniejsze strony webowe Stowarzyszenia zostały przetłumaczone na język angielski. Sprawozdania z działalności, organizowane konferencje i inne źródła zamieszczane na stronach akvs.cz pomagają zapoznać się bliżej z tą grupą bibliotek i jej kontaktami zagranicznymi.

www. KNIHOVNA.cz (http://www.knihovna.cz)
Na tym serwerze, trochę na wyrost nazwanym "serwerem bibliotek RCz", utrzymywanym przez Miejską Bibliotekę w morawskim Prostějovie, m.in. posadowiono bazę danych Ewidencja bibliotek, która zawiera podstawowe dane o każdej bibliotece rejestrowanej w Republice Czeskiej. Oprócz określenia jej lokalizacji według miasta, województwa lub całego kraju, użytkownik może zadać kryterium dostępności biblioteki (warunek posiadania e-mailu, stron www, katalogu on-line), a następnie wyszukać potrzebne mu dane. Do tej bazy naturalnie prowadzą linki z innych źródeł, również tych wymienionych powyżej.

Krajowego Ośrodka Informacji i Doradztwa dla Kultury - NIPOS (Národní Informační a Poradenské Středisko pro Kulturu - http://www.ipos-mk.cz)
Ośrodek ma za zadanie wspierać rozwój kultury w Czechach oraz świadczyć usługi informacyjne i doradcze wszystkim tym, którzy zajmują się kulturą w skali lokalnej i regionalnej. Odpowiada również za statystykę całego resortu kultury, w tym sieci bibliotek publicznych podległych władzom samorządowym, regionalnych publicznych bibliotek naukowych prowadzonych przez urzędy wojewódzkie i dwóch bibliotek naukowych podległych bezpośrednio ministerstwu (NK ČR w Pradze i Morawskiej Biblioteki Ziemskiej - MZK w Brnie). Statystykę prowadzi Centrum Informacji o Kulturze (zakładka "Działy"). Dane za dany rok wraz ze wstępem są zamieszczane pod zakładką "Oferujemy" i dalej "Statystyka kultury". Statystyki biblioteczne są również dostępne na stronach NK ČR.

Wspomniana już elektroniczna witryna Biblioteki Narodowej RCz (Národní Knihovna ČR - http://www.nkp.cz) bogata w informacje o bibliotekach i dla bibliotek nie tylko zawiera linki do prezentowanych tutaj źródeł, ale niektóre z nich osadza w swojej strukturze i na serwerze NK, co widać po adresie URL, zawierającego człon "nkp.cz". Wielu pracowników NK z tytułu swoich obowiązków, członkostwa w organizacjach, udziału w różnych międzybibliotecznych przedsięwzięciach uczestniczy w prowadzeniu stron www odpowiadających tym źródłom. Webowe strony NK zawierają dane o jej działalności, w tym o międzynarodowej współpracy oraz o uczestnictwie w międzynarodowych projektach i programach. Udział w nich,, zwłaszcza w europejskich, jest w NK ČR traktowany bardzo poważnie. Świadczy o tym fakt, że prawie w całości wypełniają one zakres obowiązków jedynego zastępcy dyrektora książnicy.

W Czechach powstały, podobnie jak w innych krajach Europy, różne konsorcja i ugrupowania biblioteczne, które łączy coś wspólnego - np. realizowany długofalowy projekt, zautomatyzowany system, potrzeba efektywnego i taniego użytkowania kosztownych baz danych. Takie organizowanie się bibliotek też świadczy o stopniu ich rozwoju, o efektywności podejmowanych przez nie działań oraz, oczywiście, o ich gotowości i zdolności do współpracy. Warto więc wspomnieć przynajmniej o trzech takich zespołach - konsorcjach czeskich bibliotek, odgrywających dużą rolę w kształtowaniu się czeskiego bibliotekarstwa:

CASLIN, obecnie Centralny Katalog RCz (CASLIN - Souborný Katalog ČR http://www.caslin.cz)
Strony CASLIN-u, pierwotnie dużego przedsięwzięcia tworzenia informacyjnej sieci czeskich i słowackich bibliotek, a obecnie oznaczającego wspólnie budowany katalog centralny o zasięgu ogólnokrajowym, są przeznaczone zarówno dla użytkowników tego katalogu, jak i dla tworzących go bibliotek - obecnych i przyszłych kooperantów. Członkami CASLIN - CK RCz jest prawie 70 bibliotek, przeważnie naukowych, na czele z NK ČR i 6. centralnymi bibliotekami dziedzinowymi. Witryna kieruje przede wszystkim do wyszukiwarki oraz do poszczególnych kooperantów, ale dostarcza też informacje i narzędzia do działania, jak np. umowę i zasady współpracy, stosowane formularze, zapowiedzi o podejmowanych przedsięwzięciach (np. corocznej konferencji CASLIN), szkoleniach itp.

Stowarzyszenie Użytkowników Systemu Bibliotecznego LANius (Sdružení Uživatelů Knihovních Systemů LANius - http://www.skat.cz)
Powstało w połowie 1996 r. Obecnie zrzesza ok. 190 bibliotek prowadzących wspólny katalog literatury naukowej i regionalnej SKAT oraz ANSKAT i korzystających przy tym z systemu LANius. Oprócz eksploatacji, rozwijania i propagowania centralnego katalogu (głównie wśród bibliotek publicznych, ale nie tylko). Stowarzyszenie organizuje liczne spotkania związane z automatyzacją procesów bibliotecznych.

Stowarzyszenie SUAleph (Sdružení SUAleph - http://www.sualeph.cz)
Zostało utworzone wiosną 1996 r. Ma 21. członków - 16 czeskich (tym NK ČR) i 5 słowackich bibliotek naukowych. Głównym sposobem ich komunikowania - poza stronami WWW Stowarzyszenia - jest elektroniczna konferencja, do której się można zapisać również z poziomu tych stron. W witrynie można znaleźć m.in. informacje o bibliotekach członkowskich, organizowanych szkoleniach, seminariach i konferencjach oraz zakładkę "Warsztat", gdzie możemy znaleźć oprogramowanie, instrukcje i podręczniki oraz doświadczenia z pracy z systemem i wdrażania innowacji.

Niezmiernie wartościowymi i prężnymi źródłami informacji o bibliotekach i bibliotekarstwie są bibliotekarskie czasopisma elektroniczne, których potencjał informacyjny nierzadko wykracza poza pierwotną formułę fachowego periodyku. Nabierają one powoli cech wyspecjalizowanego portalu informacyjnego. Takim dynamicznym, interaktywnym źródłem informacji staje się powoli - podobnie jak polski EBIB - czeski Ikaros. Elektroniczne czasopismo o społeczeństwie informacyjnym (http://www.ikaros.cz). Pisałem o nim na łamach EBIB-u już wcześniej,^[3] poza tym w tegorocznym wrześniowym numerze czytelnik znajdzie uzupełniającą informację nt. doskonalenia pracy Ikarosa autorstwa Lindy Skolkovej.

Można też obserwować "odwrotny" proces, gdy portal dziedzinowy zaczyna coraz bardziej pełnić rolę forum wymiany poglądów, zamieszcza opracowania autorów współpracujących z redakcją, dokonuje monitoringu mediów itd. Widać to na przykładzie słowackiego portalu InfoLib (http://www.infolib.sk) powstałego w 2003 r., którego założenia, jak i sam podtytuł Portal służący teorii i praktyce bibliotecznej i informacyjnej świadczą o tendencji tworzenia nie tylko aktualizowanych i sprzężonych zasobów informacji o bibliotekach i bibliotekarstwie, ale również kooperatywnej infrastruktury komunikacyjnej, umożliwiającej wymianę doświadczeń w zakresie bibliotekoznawstwa i informacji naukowej^[4]. Przytaczam słowacki Infolib nie bez powodu, ponieważ na jego stronach można znaleźć wiele informacji o czeskich bibliotekach i przedsięwzięciach, podejmowanych również przez czeskich bibliotekarzy, podobnie jak na łamach słowackiego czasopisma elektronicznego ITLib. Informacyjne Technologie oraz Biblioteki (http://www.cvtisr.sk/itlib) powiązanego z portalem Infolib.

Warto wymienić jeszcze dwa czeskie, fachowe czasopisma ukazujące się również w wersji elektronicznej:

Knihovna Plus (http://knihovna.nkp.cz)
Stanowi ono kontynuację tytułu Národní Knihovna, który był kwartalnikiem i od 2005 r. pokazuje się pod nazwą Knihovna dwa razy w roku. Zmiany nazwy dokonano z tego względu, że pierwotny tytuł sugerował ograniczenie się profilu czasopisma tylko do spraw książnicy narodowej. Elektroniczna wersja, ukazująca się również od 2005 r., otrzymała w nazwie "plus" i jest kwartalnikiem. Prezentuje dwa numery identyczne z wersją drukowaną i kolejne dwa (tylko elektroniczne), zawierające bardziej specjalistyczne teksty, artykuły z pokrewnych dziedzin oraz przyczynki rozpoczynających autorów. W ten sposób Knihovna Plus stanowi przykład "mieszanego" periodyku, który wykracza w swojej zawartości poza podstawową wersję na nośniku papierowym. Pod względem struktury Knihovna Plus co prawda przejmuje strukturę wersji drukowanej, która zawiera ok. 100-120 stron tekstu, ale osadzenie jej na webowych stronach pozwala redakcji zmieniać objętość według potrzeb. Czasopismo spełnia standardy naukowe. Poza wstępnym tekstem zawiera rubryki tematu wiodącego, informacyjną i recenzji, a także dodatek specjalny i streszczenia w języku angielskim. To, że zostało wyposażone w indeksy autorów, artykułów i tematów oraz to, że czytelnik ma dostęp do poprzednich numerów, stanowi dzisiaj standard, którego nie trzeba specjalnie podkreślać.

Bulletin SKIP (http://skip.nkp.cz/Bulletin/Bulletin.htm)
Bulletin, wydawany przez Stowarzyszenie Bibliotekarzy i Pracowników Informacji, jest ważnym źródłem bieżącej informacji o czeskich bibliotekach i środowisku bibliotekarskim. W wersji elektronicznej ukazuje się już 5 rok i to 5 razy w roku. Stanowi odbicie wydania tradycyjnego. Oprócz działalności i wydarzeń w samym Stowarzyszeniu śledzi i komentuje sytuację w całej branży, jak i to, co na nią wpływa (rubryki "Wstęp", "W ramce" oraz "Serwis informacyjny"). Prezentuje również poszczególne biblioteki ("Atlas") i sylwetki ("Galeria").

Ostatnią grupą źródeł, pokazujących aktywność środowiska bibliotekarskiego i pozwalających głębiej zrozumieć problemy bibliotek oraz mechanizmy ich współpracy, są konferencje i seminaria, zwłaszcza duże coroczne imprezy o wymiarze ogólnokrajowym i międzynarodowym. Do takich organizowanych w Czechach należy przede wszystkim zaliczyć:

Knihovny Současnosti (Biblioteki dziś, 2006 r. zob. http://www.sdruk.cz/sec)
14. konferencja, Seč, 12-14.09.2006, Ministerstvo kultury ČR, SDRUK, SKIP, Ústřední Knihovnická Rada ČR.

Inforum (2006 r. zob http://www.inforum.cz/inforum2006)
12. konferencja, Praga, 23-25.05.2006, Albertina Icome oraz Vysoká Škola Ekonomická w Pradze.

CASLIN (2006 r. zob http://www.lib.cas.cz/caslin-2006/)
13. seminarium, Český ráj, 11-15. 6. 2006, Knihovna Akademie Věd ČR w Pradze.

Organizowane są również regularne specjalistyczne konferencje i seminaria, które pokazują, które tematy się cieszą w Czechach szczególnym zainteresowaniem:

Archivy, biblioteki, muzea v digitálním světě (Archiwa, biblioteki, muzea w cyfrowym świecie. Rok 2006 zob. http://publib.upol.cz/cpvsk_2006) 7. konferencja, Praga, 5-6.12.2006, SKIP, NK ČR, Národní archiv.

Automatizace knihovnických procesů (Automatyzacja procesów bibliotecznych. Rok 2006 zob. http://www.akvs.cz/akp-2005) 10. seminarium, Liberec, 3-4.05.2005, Asociace Knihoven Vysokých Škol ČR, Knihovna Univerzity Palackého w Olomuńcu.

Interesujące i wiele mówiące o czeskim bibliotekarstwie są też coroczne konferencje SKIP, łączone na ogół ze zjazdami czy innymi zebraniami członków, a także ogólnokrajowe narady bibliotek uczelnianych (http://publib.upol.cz/cpvsk_2006) organizowane przez Stowarzyszenie Bibliotek Wyższych Uczelni.

Jak widać, istnieje sporo łatwo dostępnych i powiązanych ze sobą źródeł o czeskich bibliotekach i czeskim bibliotekarstwie. Zawierają one również informacje nt. krajowej i międzynarodowej współpracy oraz uczestnictwa w projektach i programach przekraczających granice jednego państwa. Trudno jednak znaleźć pełne i aktualizowane źródło, śledzące współpracę czeskich bibliotek w ramach naszego środkowoeuropejskiego regionu lub szersze opracowanie na ten temat, które obejmowałoby i porządkowało to zagadnienie na przestrzeni kilku ostatnich lat i wyprowadzało wnioski na przyszłość^[5]. Być może przyczyna tkwi m.in. w tym, że, współpraca jest, jak zauważa Vít Richter, najtrudniejszym obszarem w bibliotekarstwie.^[6]

Można mieć nadzieję, że poszukujący znajdą dodatkowe wsparcie w dziedzinowym portale bibliotekoznawstwa i informacji naukowej, który został w Czechach próbnie uruchomiony jako część projektu Koordynowane tworzenie dziedzinowych portali realizowanego przez NK ČR i Uniwersytet Karola w Pradze oraz jako kolejny element Jednolitego Portalu Informacyjnego (JIB). Nazywa się on Oborová Informační Brána KIV czy też Portál Knihovnictví a Informační Věda i jest dostępny pod adresem http://kiv.jib.cz, gdzie znajduje się również zwięzła informacja nt. historii i funkcji portalu. Zob. też http://knihovnam.nkp.cz/sekce.php3?page=04_materialy_Brany.htm oraz http://knihovnam.nkp.cz/docs/Brana.rtf. O projektach i programach napędzających rozwój czeskich bibliotek i obszarach międzynarodowej współpracy będzie jednak mowa w następnej części artykułu.

Warszawa, 7 września 2006

Przypisy

[1] MARVANOVÁ E. Anglický portál o českém knihovnictví, Praha 2006, 2 s. Informacja przygotowana na 14. konferencję "Knihovny současnosti" organizowaną 12-14 września 2006.

[2] Bibliograficzno-informacyjny serwis Zapytaj w bibliotece przesyła użytkownikowi pocztą elektroniczną w ciągu dwóch dni roboczych odpowiedź w formie krótkiego zestawienia opisów dokumentów, danych faktograficznych lub stron WWW - bliżej zob. http://www.ptejteseknihovny.cz.

[3] ŽÁK, P. IKAROS - czeski odpowiednik EBIB-u. In Biuletyn EBIB [on-line]. -2002, nr 5 (34) [dostęp 27 września 2006]. Dostępny w World Wide Web: http://ebib.oss.wroc.pl/2002/34/zak.php.

[4] Zob. O portáli InfoLib O projekte. [on-line]. Aktualizacja 08.11.2005. Bratislava 2003. [dostęp 27 września 2006]..Dostępny w World Wide Web: http://www.infolib.sk/index/podstranka.php?id=166&idf=16&lang=sk.

[5] W pewnym stopniu można się odwołać do materiałów z konferencji Biblioteki w pajęczynie współpracy (Knihovny v pavučině spolupráce), która odbyła 24-26 czerwca 2004 w Jindřichově Hradcu na Wydziale Zarządzania Wyższej Szkoły Ekonomicznej przy okazji 5. walnego zebrania SKIP.

[6] RICHTER, Vít. Spolupráca: najobtiažnejša knihovnická disciplína. In Itlib. Informačné Technologie a Knižnice [on-line]. 2002, roč. 6, č. 3, s. 6-10. [dostęp 27 września 2006]. Dostępny w World Wide Web: http://www.cvtisr.sk/itlib/itlib023/richter.htm.

Sąsiedztwo warte współpracy : Cz. 1. Czeskie biblioteki w świetle źródeł internetowych / Petr Žák// W: Biuletyn EBIB [Dokument elektroniczny] / red. naczelny Bożena Bednarek-Michalska. - Nr 8/2006 (78) sierpień/wrzesień. - Czasopismo elektroniczne. - [Warszawa] : Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich KWE, 2007. - Tryb dostępu: http://www.ebib.info/2007/78/zak.php. - Tyt. z pierwszego ekranu. - ISSN 1507-7187