Nr 4/2006 (74), Digitalizacja - kierunki działań Europy i Polski. Komunikat
| | Nr 4/2006 (74), Digitalizacja - kierunki działań Europy i Polski. Komunikat |
|
 | | | |
Jadwiga Ratkowska
| |||
| | ||
| Pod koniec 2005 roku powstał projekt powołania na terenie Trójmiasta Zespołu Bibliotek Naukowych Województwa Pomorskiego w Sprawie Digitalizacji Zbiorów. Ma on być realizowany i nadzorowany przez biblioteki Trójmiasta i Pomorza, we współpracy z innymi organizacjami naukowymi i placówkami użyteczności publicznej. Współdziałanie dotyczy szerokiego spektrum spraw - od konwersji dokumentów z formy analogowej do postaci cyfrowej, po wszystkie inne czynności związane z opracowaniem zdigitalizowanych zbiorów w celu ich efektywnego udostępniania czytelnikom. W skład zespołu weszły wszystkie biblioteki naukowe Trójmiasta:
a także:
Działania podjęte przez Zespół mają na celu stworzenie Pomorskiej Biblioteki Cyfrowej. Głównym jej zadaniem będzie ochrona dziedzictwa regionalnego, archiwizacja najcenniejszych zbiorów, ochrona pojedynczych cennych oryginałów będących w posiadaniu jednostek organizacyjnych uczestniczących w projekcie. Każda biblioteka akademicka chciałaby również udostępniać i promować własne publikacje, zwłaszcza prace swoich pracowników naukowych. Projekt jest również wynikiem potrzeby scalenia pojedynczych działań bibliotek i usystematyzowania prac, w celu wyeliminowania powielania digitalizacji tych samych dokumentów. Wspólne działania mają szansę na uzyskanie większego poparcia u władz uczelni i władz samorządowych, a co za tym idzie, zdobycia funduszy potrzebnych do urzeczywistnienia tego projektu. Przed podjęciem ostatecznych decyzji o tym, jaki kształt ma przybrać Pomorska Biblioteka Cyfrowa (nazwa jeszcze nie została zatwierdzona), należy przyjrzeć się wzorcom i poznać doświadczenia innych ośrodków naukowych w Polsce i na świecie, które utworzyły już biblioteki cyfrowe. Na świecie czas regionalnych bibliotek już mija. Widoczne są tendencje scentralizowania działań mniejszych ośrodków i tworzenia ogólnonarodowych czy też ogólnoświatowych bibliotek cyfrowych. I tak od niedawna Biblioteka Kongresu Stanów Zjednoczonych tworzy Światową Bibliotekę Cyfrową. Do akcji włączyła się przeglądarka Google Incorporated, która przeznaczyła na ten cel olbrzymie fundusze. Również portal Yahoo w 2005 r. postanowił tworzyć globalną bibliotekę cyfrową. Koncepcje te obejmują w pierwszej kolejności digitalizację piśmiennictwa Stanów Zjednoczonych. Inne regiony świata, a dokładniej państwa obu Ameryk i Europy, Chiny, Egipt oraz państwa byłego Związku Radzieckiego, zostaną również objęte tym programem. W Polsce na razie na pierwszy plan wysuwają się przedsięwzięcia związane z ochroną dziedzictwa regionalnego. Lokalne społeczności realizują projekty dotyczące obszarów im podległych. Prym wiodą: Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa ze swoimi 6,5 tys. pozycji opracowanymi w wersji cyfrowej i Kujawsko-Pomorska Biblioteka Cyfrowa, która poddała digitalizacji ok. 4 tys. pozycji. Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa to efekt pracy Poznańskiej Fundacji Bibliotek Naukowych i Poznańskiego Centrum Superkomputerowo-Sieciowego, druga zaś inicjatywa jest wspólnym przedsięwzięciem kilku środowisk akademickich. Koordynatorem projektu jest Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu, ale w skład konsorcjum wchodzi również Biblioteka Medyczna Collegium Medicum UMK, Biblioteka Główna Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy oraz inne biblioteki. Zarządzanie zasobami cyfrowymi odbywa się w obydwu przedsięwzięciach poprzez system dLibra. Wśród pozostałych zrealizowanych w Polsce projektów bibliotek cyfrowych należy wymienić: Dolnośląską Bibliotekę Cyfrową, Zielonogórską Bibliotekę Cyfrową, a także Polską Bibliotekę Internetową, której zadaniem jest ochrona dziedzictwa literatury narodowej. Zespół Bibliotek Naukowych Województwa Pomorskiego w Sprawie Digitalizacji Zbiorów w pierwszej kolejności wyznaczył sobie cele i zakres digitalizacji. Wiele miejsca poświęcono problemowi prawa autorskiego. Prawne problemy związane z publikacją dokumentów na różnych nośnikach informacji muszą być rozwiązane zgodnie z obowiązującymi przepisami. W projektach prac jest digitalizacja takich dokumentów, jak: nuty, reprodukcje obrazów, mapy, fotografie, rękopisy. Problemów z ochroną prawa autorskiego będzie więc dużo. Ważny jest też sposób prezentacji dokumentów, przechowywanie nowych nośników informacji, a także metody wyszukiwania, w celu jak najlepszego ich udostępniania i zabezpieczenia. Techniczne aspekty digitalizacji, to oddzielna grupa spraw do ustalenia. Należy zebrać fundusze na zakup potrzebnego sprzętu, zwłaszcza wielkoformatowego skanera, który będzie nieodzowny przy binaryzacji różnego rodzaju dokumentów. Jednak najważniejsze będą sprawy związane z finansowaniem projektu. Włączenie się do prac prawie wszystkich bibliotek naukowych z Pomorza stwarza szansę na uzyskanie funduszy od władz wojewódzkich i uczelnianych. Ponadto opracowanie projektu da możliwość ubiegania się o finansowanie w ramach funduszy strukturalnych Unii Europejskiej. Nie czekając na formalne rozstrzygnięcia, wiodące biblioteki Zespołu rozpoczęły już pewne prace we własnym zakresie. Biblioteka Gdańska PAN ze względu na specyfikę zbiorów rozpoczęła skanowanie katalogów kartkowych książek, które nie podlegają konwersji do katalogów komputerowych. Postanowiono nie kupować własnego sprzętu skanującego, a wszystkie prace zlecono poznańskiej firmie Mikrofilm-Center. Jest już dostępna na stronie biblioteki wersja testowa katalogu alfabetycznego książek wydanych w XIX wieku, katalogu alfabetycznego wpływów powojennych do 1998 roku oraz katalogu przedmiotowego z tego okresu. Skanowanie katalogu alfabetycznego zostanie zakończone do końca marca 2006 roku. Prace nad katalogiem przedmiotowym powinny zakończyć się w czerwcu. Wersja ta umożliwia przeszukiwanie katalogów kartkowych w wyszukiwarkach poprzez zakres literowy. W bibliotece PAN istnieje też możliwość indywidualnego zlecenia digitalizacji dokumentów przez użytkownika i na jego koszt. Biblioteka Główna Politechniki Gdańskiej od początku istnienia Polskiej Biblioteki Internetowej uczestniczy w jej pracach. Początkowo zeskanowano fragmenty kolekcji książkowej Gdańskiego Towarzystwa Przyrodniczego, potem zbiór Wyższej Szkoły Technicznej w Gdańsku. Jednocześnie w 2002 r. podjęto prace nad projektem Wirtualnej Biblioteki Sieci Semantycznej Politechniki Gdańskiej. Biblioteka ta, to efekt pracy zespołu z Wydziału Elektroniki, Telekomunikacji i Informatyki Politechniki Gdańskiej i informatyków Biblioteki Głównej. W oprogramowaniu zastosowano najnowsze technologie semantyczne. Obecnie na stronie Biblioteki Cyfrowej Politechniki Gdańskiej znajdują się 84 publikacje, z czego 42 to starodruki. Od niedawna rozpoczęto projekt tworzenia Kaszubskiej Biblioteki Cyfrowej. Na stronie biblioteki Uniwersytetu Gdańskiego widzimy wystawę 25 lat Solidarności - druki ulotne (w wersji elektronicznej) opracowaną przez Oddział Zbiorów Specjalnych. Jest to unikalny zbiór dokumentów z czasów powstawania Solidarności. Obecnie w przygotowaniu jest wystawa Stefan Banach 1892-1945 zorganizowana przez Bibliotekę Wydziału Matematyki, Fizyki i Informatyki, która w formie analogowej była prezentowana na wydziale. Jej wersja elektroniczna dostępna będzie równie na stronie biblioteki. Trwają też prace nad binaryzacją zbiorów regionalnych. Wykorzystywany jest skaner Microtek ScanWizard Pro. Pracownicy zbiorów specjalnych utworzyli już około tysiąca skanów dokumentów regionalnych. Niestety, nie są one jeszcze udostępniane czytelnikom. Biblioteka Akademii Medycznej korzysta z systemu doc@med w ramach wypożyczeń międzybibliotecznych. W ramach odpłatnej usługi czytelnicy mogą korzystać z bazy czasopism pełnotekstowych zamieszczonych w formie elektronicznej w tej bazie. Biblioteka Główna Pomorskiej Akademii Pedagogicznej w Słupsku* posiada zbiór cennych regionaliów, które chciałaby zabezpieczyć przed zniszczeniem, jednocześnie udostępniając ich treści w bezpiecznej formie. Są to wspomnienia osób, które zamieszkały w Słupsku w ramach przesiedlenia po II wojnie światowej. Jest to unikalna kolekcja książek, rękopisów, a także zbiorów specjalnych. Dokumenty te zostaną zdigitalizowane jako pierwsze. W dyskusji nad kształtem biblioteki cyfrowej pojawia się idea repozytorium uczelni pomorskich. Miałaby to być skarbnica informacji o zasobach naszych bibliotek, ze szczególnym uwzględnieniem prac naukowych publikowanych w naszym środowisku uczelnianym: prac habilitacyjnych, doktorskich, magisterskich. W dotychczas powstałych bibliotekach cyfrowych mało widzimy tytułów współczesnych. Niewielu autorów podręczników i skryptów zgadza się na ich publikację w formie elektronicznej. Poszczeglne biblioteki muszą przygotować kolekcje i spisy publikacji, które w pierwszej kolejności należy opracować w formie cyfrowej. Dopiero sprecyzowanie tych wszystkich zagadnień i urzeczywistnienie ich stworzy fundament Pomorskiej Biblioteki Cyfrowej, która, aby zasłużyć sobie na to zaszczytne miano, musi być zbiorem dokumentów w postaci cyfrowej zebranych celowo, opracowanych, usystematyzowanych i zarządzanych według określonych kryteriów. Stworzy to użytkownikom najlepsze możliwości wyszukiwania i korzystania z zasobów biblioteki cyfrowej. Tak jak dotychczas dobry katalog, tak teraz dobra wyszukiwarka są niezbędne, aby dostęp do pełnych tekstów był powszechny i łatwy. Gotowy projekt Zespołu będzie podstawą rozmów z rektorami poszczególnych uczelni i konkretnych już ustaleń formalnych. Współczesne elektroniczne nośniki informacji mogą umożliwiać udostępnianie tekstów szerszej publiczności i ułatwiać korzystanie z zasobów bibliotecznych. Ponadto, za jakiś czas, staną się jedyną formą wymiany zasobów między poszczególnymi placówkami w Polsce i na całym świecie. Zdigitalizowane dokumenty w sposób łatwy i bezpieczny mogą być przesyłane w każde miejsce. Rola bibliotek skupiająca się dotychczas głównie na gromadzeniu i udostępnianiu materiałów, musi zosta wzbogacona o efektywne sposoby przetwarzania swoich danych na wersję cyfrową. Przy wciąż malejących cenach skanerów i innego sprzętu elektronicznego wiele, nawet małych bibliotek regionalnych ma szansę włączenia się w sieć zdigitalizowanych ośrodków, przekazujących informacje na temat swoich zbiorów szerokiej grupie użytkowników. Dzięki takim przedsięwzięciom bardzo realne staje się powstanie ogólnopolskiej bazy zbiorów przetworzonych elektronicznie, łatwych do wyszukiwania, a przede wszystkim do wykorzystania. W procesie tym nie może zabraknąć również bibliotek i ośrodków naukowych województwa pomorskiego. Bibliografia:
* W pierwotnej wersji komunikatu błędnie podano: Miejska Biblioteka Publiczna im. Marii Dąbrowskiej w Słupsku. Autorka nadesłała sprostowanie 25.04.2006, przepraszając za pomyłkę wszystkich zainteresowanych.  | |
| | | |
| |||
| | ||