EBIB 
Nr 7/2004 (58), Jednoosobowe zarządzanie biblioteką. Artykuł
  Poprzedni artykuł Następny artykuł   

 


Barbara Szczepańska
Biblioteka kancelarii prawniczej Lovells

Jednoosobowa biblioteka
Wprowadzenie do tematu


Kiedy kilka lat temu przeniosłam się z biblioteki uczelnianej do pracy w małej bibliotece prywatnej, nawet nie zdawałam sobie sprawy z tego, że wkraczam w jednoosobowy świat, w którym będę katalogerem, pomocą biblioteczną i administracją równocześnie. Jeszcze później zorientowałam się, że takich bibliotek jest więcej, nie tylko na świecie, ale również w Polsce. Zobaczyłam, że jesteśmy "samotnymi wyspami", które często nie zdają sobie sprawy z tego, że inni bibliotekarze zmagają się z podobnymi problemami. Zaczęłam szukać informacji na temat bibliotek prywatnych i bibliotek fachowych i ze zdumieniem odkryłam, że na świecie działa bardzo prężny ruch bibliotekarzy pracujących w jednoosobowych bibliotekach. W Stanach Zjednoczonych nazywają się one solo librarian, one-person libraries (OPLs), single-staff library. W Wielkiej Brytanii częściej używa się nazwy one-man band (OMB), one-man library, w Niemczech - Ein-Personen-Bibliothek, a działają w ramach stowarzyszeń, grup wsparcia czy nieformalnych organizacji. W Stanach Zjednoczonych jednoosobowe biblioteki są reprezentowane w Solo Librarian Division będącej częścią Special Libraries Association (od 1992 roku). Wiele miejsca w swoich działaniach poświęca temu zagadnieniu American Association of Law Libraries. W Wielkiej Brytanii problemem jednoosobowych bibliotek zajmuje się ASLIB w zespole One Man Bands Group, a także CILIP w ramach Workplace and Solo Libraries. W Niemczech wiele informacji na temat tego zagadnienia zamieszcza forum bibliotek fachowych Forum Spezialbibliothek oraz Federal Union of German Library and Information Associations.

Za twórcę pojęcia i ojca idei uważa się Guya St. Clair, amerykańskiego bibliotekarza, który na początku lat siedemdziesiątych napisał pierwszy artykuł na temat jednoosobowej biblioteki i zdefiniował ją jako miejsce, w którym wszystkie prace wykonywane są przez jednego bibliotekarza.[1] Nie ma w niej podziału na prace pomocnicze i kierownicze. Wszystkie one znajdują się w zakresie obowiązków bibliotekarza. Co ważne, nie ma też zdefiniowanego kierownictwa biblioteki, więc tak naprawdę bibliotekarz odpowiada tylko przed samym sobą. W innej definicji kładzie się nacisk na fakt, że taka biblioteka jest małą jednostką, w której bibliotekarz pozbawiony jest pomocy, a największym problemem są ograniczone zasoby, brak określonych reguł działania oraz izolacja.[2]

W literaturze podkreśla się również, że bardzo często pracownikami takich bibliotek, zwłaszcza jeśli biblioteka jest biblioteką fachową, służącą na przykład małemu muzeum, towarzystwu naukowemu, organizacji, małej firmie czy przedsiębiorstwu, nie są wykwalifikowani bibliotekarze, a osoby tam zatrudnione zajmują się biblioteką na przykład w niepełnym wymiarze godzin. Dla nich właśnie to poczucie izolacji i brak wsparcia bibliotekarzy są szczególnie dotkliwe. Sama mam tego rodzaju doświadczenia z osobami prowadzącymi bibliotekę fundacji OŚKA, które nie są bibliotekarzami, a często potrzebują porady, jak prowadzić bibliotekę.

Pracownik jednoosobowej biblioteki pracuje w specyficznych warunkach bibliotecznych, na które nakłada się jeszcze świadomość, że biblioteka jest częścią organizacji, w ramach której działa, a bibliotekarz jest przede wszystkim członkiem tej organizacji, a dopiero później bibliotekarzem. Ten sposób myślenia wpływa zarówno na samego bibliotekarza, jak i determinuje jego sposób i warsztat pracy. Ponieważ biblioteka zwykle pełni rolę pomocniczą w stosunku do organizacji, sposób jej pracy musi być dostosowany do warunków i zasad, jakie w danej organizacji panują. Bibliotekarz musi być bardziej elastyczny i proaktywny, tak aby w pełni zadowolić potrzeby organizacji. Kiedy potrzeba, musi umieć zrezygnować z pewnych dobrych zasad praktyki bibliotecznej na rzecz przyjazności wobec użytkowników biblioteki. Musi umieć stworzyć i wprowadzić własne zasady i procedury. Ponadto musi potrafić odnaleźć się w sytuacji, kiedy z jednej strony wykonuje ważne prace administracyjne, przygotowuje budżet, prowadzi szkolenia, zajmuje się odpowiedzialnymi zadaniami z zakresu zarządzania know-how organizacji, a z drugiej strony aktualizuje publikacje wymiennokartkowe, zbiera książki z pokoi kolegów czy też wykonuje prace pomocnicze, jak kopiowanie, bindowanie etc. Ten rozziew między zadaniami wymaga też predyspozycji do uczenia się różnych, często niezwiązanych z działalnością biblioteczną umiejętności i czynności.

Jeśli dołączymy do tego izolację i brak możliwości omówienia problemów związanych z prowadzeniem biblioteki wewnątrz organizacji, okazuje się, że pomoc może przynieść literatura oraz kontakty z innymi bibliotekarzami pracującymi w jednoosobowych bibliotekach.

Jedną z pierwszych książek na temat jednoosobowych bibliotek jest podręcznik Managing the one-person library[3], napisany przez wspomnianego już Guya St. Clair we współpracy z Joan Williamson. W książce omówiono wiele zagadnień związanych z zarządzaniem biblioteką, kontaktami z zarządem organizacji, zarządzaniem samym sobą, zarządzaniem czasem pracy, organizacją własnego biura i biblioteki oraz public relations i promocją. Wiele miejsca poświęcono też obsłudze informacyjnej oraz czynnościom bibliotecznym, takim jak: katalogowanie, klasyfikowanie, magazynowanie. Pierwsze wydanie książki ukazało się prawie 20 lat temu, drugie na początku lat dziewięćdziesiątych[4], ale moim zdaniem jest ona nadal aktualna, a przede wszystkim odkrywcza dla osób, które zaczynają pracę w jednoosobowej bibliotece.

Więcej informacji na temat solo librarians znajduje się w czasopiśmie The One Person Library: A Newsletter for Librarians and Management, założonym przez Guya St. Clair w 1984 r.[5]. Niestety, nie jest ono dostępne za darmo, więc niewiele osób może sobie pozwolić na jego prenumeratę. Wybór tekstów z tego czasopisma ukazał się w formie książkowej w 1990 r.[6] i w 1996 r.[7]

Z nowszych opracowań godna polecenia jest książka Handbook of Information Management wydana przez ASLIB.[8] Ona również dedykowana jest bibliotekom fachowym i bibliotekarzom w nich pracującym. Poza podstawowymi informacjami o zarządzaniu biblioteką znaczącą część książki zajmują zagadnienia związane z zasobami cyfrowymi, oceną potrzeb informacyjnych użytkowników, budową zasobów intranetowych i internetowych. Fascynująca książka, napisana bardzo przystępnym językiem i niezwykle pomocna w tworzeniu warsztatu pracy. Najnowszą znaną mi książką na temat solo librarians jest The OPL sourcebook: a guide for solo and small libraries Judith A. Siess[9]. Dużą wartością książki jest przedstawienie kilku studiów przypadków, które w praktyce pokazują, w jaki sposób należy prowadzić jednoosobową bibliotekę i z jakimi problemami można się spotkać w codziennej pracy.

Literatura przedmiotu jest bardzo bogata, wiele odnośników do zasobów sieciowych oraz bibliografii tematu zostało zebranych i przedstawionych na końcu artykułu. Odsyłam Państwa do ich lektury, bo o ile w Stanach Zjednoczonych problem jednoosobowych bibliotek związany był głównie z prywatnymi bibliotekami fachowymi (special libraries), o tyle w Polsce dotyczy on również bibliotek publicznych czy szkolnych, które bardzo często zarządzane są jednoosobowo.

Zdajemy sobie sprawę z tego, że polskie realia różnią się od amerykańskich, a i dostęp do literatury angielskojęzycznej jest utrudniony. Niestety, w ostatnim czasie żadna polska książka na temat bibliotekarstwa nie zajęła się wyczerpująco zagadnieniem bibliotek firm prywatnych, bibliotek fachowych czy też jednoosobowych. Są natomiast dostępne publikacje, które częściowo można wykorzystać w jednoosobowej bibliotece.[10] Pewną pomocą mogą być też książki poświęcone pracy w bibliotece fachowej, które ukazywały się w Polsce w latach osiemdziesiątych i wcześniej.[11]

Przypisy

[1] ST. CLAIR, G. The one-person library: an essay on essentials. Special libraries 1976, nr 5/6, s. 234.

[2] LEWIS, D. Managing One-person Library. Foreword. In ST. CLAIR, G., WILLIAMSON, J. Managing the one-person library. London: Butterworth, 1986, s. 2.

[3] ST. CLAIR, G. WILLIAMSON, J. Managing the one-person library. London: Butterworth, 1986. ISBN 040801511X.

[4] ST. CLAIR, G. WILLIAMSON, J. Managing the new one-person library. New York: Bowker Saur, 1992. ISBN 0862916305.

[5] The One-Person Library: A Newsletter for Librarians and Management [on-line]. Clevland: Information Bridges International, 1984- [dostęp 18 sierpnia 2004]. Dostępny w World Wide Web: http://www.ibi-opl.com/newsletter/index.html

[6] BERNER, A., St. CLAIR, G. The best of OPL: five years of the one-person library. Washington: Special Libraries Association, 1990. ISBN 0871113570.

[7] BERNER, A., St. CLAIR, G. The best of OPL, II: selected readings from The one-person library, 1989-1994. Washington: Special Libraries Association, 1996. ISBN 0871114380.

[8] SCAMMELL, A. (red.) Handbook of Information Management. Wyd. 8. London: ASLIB, 2001. ISBN 0851424570.

[9] SIESS, J. The OPL sourcebook: a guide for solo and small libraries. Medford: Information Today, 2001. ISBN 1573871117.

[10] ZYCH, B. Zarządzanie jakością w małej bibliotece naukowej. In KUBÓW, S. (red.). Marketing i jakość usług bibliotek akademickich. Wrocław: DSWE TWP, 2002, s.140-146. ISBN 8391048688; PRZYBYSZ, J., PIOTEREK, P. Plan marketingowy dla biblioteki fachowej (na przykładzie Wyższej Szkoły Bankowej w Poznaniu). Warszawa: Wydawnictwo SBP, 2000. ISBN 8387629464.; ZYBERT, B. Biblioteki więzienne: zarys problematyki. Warszawa: Wydawnictwo SBP, 1991. ISBN 8390004232.

[11] WŁOSIŃSKA - KAŁKA, B. Biblioteka fachowa. Warszawa: CINTE. Wydaw. Informacyjne, 1987.; TATARKIEWICZ, J., MILEWSKA, W. Literatura firmowa i jej zbiór w bibliotece fachowej. Wyd. 2 popr. i uzup. Warszawa: CINTE: Wydawnictwa Informacyjne, 1986.; ASSBURY, E., CZARNECKA, J. Biblioteka fachowa. Wyd. 3 popr. i uzup. Warszawa: Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, 1965; WOŁOSZ, J. Biblioteka i jej organizacja. Warszawa: CBW, 1980; BŁASINEK, R. Ewidencja i katalogowanie dokumentów w bibliotekach fachowych. Wyd. 3 popr. i uzup. Warszawa: CINTE, 1973.

 Początek strony



Jednoosobowa biblioteka / Barbara Szczepańska// W: Biuletyn EBIB [Dokument elektroniczny] / red. naczelny Bożena Bednarek-Michalska. - Nr 7/2004 (58) sierpień/wrzesień. - Czasopismo elektroniczne. - [Warszawa] : Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich KWE, 2004. - Tryb dostępu: http://www.ebib.pl/2004/58/szczepanska.php. - Tyt. z pierwszego ekranu. - ISSN 1507-7187