 |
W dniach 23-25 czerwca 2004 r. w Politechnice Łódzkiej (PŁ) odbyła się konferencja naukowa pt. "Polskie biblioteki akademickie w Unii Europejskiej". Konferencja została objęta patronatem Ministra ds. Europejskich prof. dr. hab. Danuty Hübner, JM Rektora Politechniki Łódzkiej prof. dr. hab. inż. Jan Krysińskiego oraz Instytutu Europejskiego w Łodzi. Patronat medialny objął serwis EBIB.
Konferencja odbywała się w oddanym dwa lata temu do użytku gmachu Biblioteki Głównej PŁ oraz w pobliskim gmachu użytkowanym przez trzy wydziały PŁ. Oba budynki to stare, pofabryczne gmachy z przełomu XIX i XX wieku, które Politechnika Łódzka poddała gruntownej renowacji i modernizacji, zachowując wygląd zewnętrzny jak najbardziej zbliżony do pierwotnego. Południowa część kampusu Politechniki, na której znalazło się siedem odnowionych i użytkowanych XIX- i wczesno XX-wiecznych obiektów pofabrykanckich (budynków pofabrycznych i siedzib fabrykanckich), w doskonały sposób nawiązała do międzynarodowej historii Łodzi, a tym samym do "międzynarodowego" tematu konferencji.
W trzydniowych obradach i spotkaniach towarzyszących uczestniczyło ponad 150 osób, dyrektorów i przedstawicieli bibliotek szkół wyższych. Wśród zaproszonych gości, poza uczestnikami z Polski, znaleźli się także przedstawiciele europejskiego środowiska bibliotekarskiego:
- prof. Charles Oppenheim z Loughborough University w Wielkiej Brytanii,
- dr Rostislav Hladky - dyrektor Centrum Informacyjnego[1] Uniwersytetu Palacky'ego z Ołomuńca w Czechach,
- Toomas Liivamägi - dyrektor Biblioteki Uniwersyteckiej Tartu w Estonii,
- Maria Pia Gonzalez Pereira - dyrektor EBLIDA[2] z Hagi w Holandii.
Zaproponowana tematyka konferencji, poświęcona aktualnym problemom nurtującym środowisko bibliotekarskie, wzbudziła duże zainteresowanie bibliotekarzy polskich szkół wyższych. Wygłoszono 28 referatów w 7 blokach tematycznych:
| | Sesja I | - | Standardy funkcjonowania bibliotek; |
| | Sesja II | - | Biblioteka akademicka i jej rola w uczelni wyższej; |
| | Sesja III | - | Prawo UE w odniesieniu do bibliotek; |
| | Sesja IV | - | Zbiory na nośnikach elektronicznych i organizacja dostępu do nich; |
| | Sesja V | - | Finansowanie bibliotek i gospodarowanie środkami finansowymi; |
| | Sesja VI | - | Inne aspekty funkcjonowania bibliotek; |
| | Sesja VII | - | Usługi informacyjne i obsługa użytkowników. |
Niemal wszystkie referaty spotkały się z żywym odbiorem, dając okazję do dyskusji. Szczególne zainteresowanie uczestników wzbudziła sesja prawnicza. Unormowania prawne, jakie niesie konieczność dostosowania polskiego prawodawstwa do standardów Unii Europejskiej, są dla funkcjonowania nowoczesnej biblioteki akademickiej niezwykle istotne. Już teraz, choćby w związku z dokonywanymi na bieżąco dostawami literatury zagranicznej, biblioteki jako pierwsze przecierają szlaki formularzy Intrastat, a także próbują pogodzić nie zawsze wspólne interesy twórców i użytkowników.
Aby umilić gościom pobyt w Łodzi, organizatorzy konferencji przygotowali kilka ciekawych atrakcji. Jedną z nich było serwowanie wszystkich posiłków w - dostosowanym przecież do zupełnie innej funkcji - zespole czytelń Biblioteki Głównej, pośród wypełnionych zbiorami regałów, lecz bez pracujących czytelników. W tym samym otoczeniu, w pierwszym dniu konferencji, odbyła się uroczysta kolacja, którą uprzyjemniał kwartet smyczkowy Piotrkowskiej Orkiestry Kameralnej. Kulminacją wieczoru był konkurs muzyczny, podczas którego uczestnicy odgadywali tytuły i nazwiska kompozytorów utworów z zaprezentowanej wiązanki klasycznych melodii europejskich. Zwycięzcą konkursu okazał się Ziemowit Kubicz (znany przedstawiciel firmy Kubicz - Wydawnictwa Importowane). Kolejną atrakcją była zorganizowana drugiego dnia popołudniowa wycieczka po mieście pod hasłem "Śladami Ziemi Obiecanej". Uczestnikom konferencji pokazano kompleks fabryczny Izraela Poznańskiego, w tym najstarszy drewniany kościół Łodzi p.w. św. Józefa, znajdujący się w jego obrębie, pałac Poznańskiego - dziś Muzeum Miasta, secesyjne kamienice i współczesne, nawiązujące do historii Łodzi rzeźby na ulicy Piotrkowskiej oraz kompleks przemysłowy K. Scheiblera - "Księży Młyn" z piękną willą Herbsta. Spacer zakończono w ogrodach łódzkiej Palmiarni, gdzie czekały już suto zastawione stoły, przy których można było wzmocnić nadwątlone siły i odpocząć.
Organizatorom konferencji udało się pozyskać wielu sponsorów. Szereg firm z "branży" bibliotekarskiej prezentowało swoje produkty na przygotowanych stoiskach. Ponadto, wsparcia finansowego udzieliło także kilka niezwiązanych z bibliotekami firm komercyjnych z regionu łódzkiego.
Trzy dni dość intensywnych obrad, interesujących dyskusji oraz nie mniej ważnych spotkań kuluarowych pozwoliły na podjęcie próby określenia miejsca i roli polskiej biblioteki akademickiej w strukturze szkoły wyższej w kontekście zmian związanych z wejściem Polski do Unii Europejskiej. Pozwoliły także wyznaczyć kierunek przemian, jakim podlegać będą biblioteki akademickie w najbliższych latach, co znalazło wyraz we wnioskach, sformułowanych przez Komisję Wnioskową, powołaną przez dyrektora Biblioteki Głównej Politechniki Łódzkiej Błażeja Fereta, w składzie:
- Przewodniczący - Mirosław Górny z Poznańskiej Fundacji Bibliotek Naukowych/ Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu,
- Lidia Derfert-Wolf z Biblioteki Głównej Akademii Techniczno-Rolniczej w Bydgoszczy,
- Marek Górski z Biblioteki Głównej Politechniki Krakowskiej,
- Elżbieta Rożniakowska z Biblioteki Głównej Politechniki Łódzkiej.
Wśród wniosków znalazło się stwierdzenie, które uznano za godne podkreślenia, optymistyczne i budujące, że polskie biblioteki akademickie nie różnią się zasadniczo od europejskich w zakresie świadczonych usług (rodzaju udostępnianych materiałów, sposobu realizacji zamówień, dostępu do elektronicznych źródeł informacji, baz danych i e-czasopism), struktury budżetów oraz dążenia do modelu hybrydowego. Pozostają jednak sfery działalności odbiegające nadal od godnych naśladowania wzorców europejskich. Wynika to nie tylko z przyczyn zależnych od bibliotek. Dystans dzielący nas od bibliotek zachodnich jest bowiem m.in. konsekwencją zarówno kondycji finansowej kraju i uczelni, braku krajowej polityki informacyjnej oraz tempa implementowania dyrektyw europejskich w prawie polskim oraz sytuacji na rynku wydawnictw. Za najważniejsze zadania, których realizacja może przybliżyć poziom polskich bibliotek do najlepszych zagranicznych, wskazano między innymi:
- zaktywizowanie działalności w zakresie rozwoju bibliotek, ponieważ status biblioteki będzie zależał od aktywności jej pracowników, umiejętności autopromocji i przychylności władz uczelni;
- opracowanie norm i zaleceń krajowych oraz wynikających z nich ujednoliconych zestawów danych statystycznych i/lub wskaźników efektywności, które byłyby zbierane (nawet obowiązkowo) każdego roku w celu opracowywania zbiorczych analiz lub prowadzenia badań porównawczych;
- lobbing na rzecz korzystniejszego dla bibliotek zharmonizowania europejskiego prawa autorskiego, które z powodu wprowadzenia wyjątków korzystnych dla użytkowników dzieł (tylko opcjonalnych dla krajów członkowskich) zachwiały równowagę między prawami właścicieli praw autorskich a prawami użytkowników dzieł;
- dążenie do wypracowania konsorcyjnego modelu rozwoju zasobów informacyjnych w Polsce;
- zdobywanie grantów z funduszy europejskich, mimo skomplikowanej i wymagającej sporej wiedzy o funduszach i projektach unijnych procedury; podobne działania dotyczą zdobywania grantów krajowych;
- lobbing na rzecz zwiększenia aktywności uczelni w planowaniu strategicznym i zarządzaniu finansami biblioteki oraz na rzecz lepszej współpracy biblioteki z uczelnią poprzez wprowadzenie przejrzystych zasad, modeli i formuł;
- realizację nowych projektów razem z zachodnimi partnerami, tworzenie obszarów współpracy, inicjowanie nowego typu szkoleń dla bibliotekarzy (kursy zdalne), stosowanie najnowszych technologii;
- lobbing na rzecz dobrej, nowoczesnej ustawy o bibliotekach i wsparcia państwa, które obecnie nie jest zainteresowane rozwojem bibliotek i nie łączy ich z rozwojem społeczeństwa informacyjnego;
- stopniową transformację biblioteki z ośrodka informacji w ośrodek wiedzy, uwzględniającą zmiany zachodzące w szkolnictwie wyższym - od "nauczania" do "uczenia się", nowe kierunki oraz formy dydaktyczne, nauczanie na odległość i zarządzanie informacją;
- uwzględnianie w dużo szerszym zakresie potrzeb użytkowników niepełnosprawnych według wzorców UE, aktywnie działającej na rzecz pełnej integracji społecznej;
- stałe analizowanie potrzeb użytkowników i szersze ich uwzględnianie ze szczególnym zwróceniem uwagi na potrzeby wynikające z internacjonalizacji kształcenia;
- lobbing na rzecz zmiany obowiązującego modelu dystrybucji rezultatów prac badawczych w drogich czasopismach drukowanych[3]. Szczególna uwagę zwrócono na głoszoną w wielu światowych dokumentach i inicjatywach ideę tworzenia czasopism "open access".
Więcej informacji, pełne teksty referatów i prezentacji oraz fotografie można znaleźć na stronie internetowej konferencji: http://bg.p.lodz.pl/konferencja/.
Przypisy:
[1] Połączone jednostki centralne: biblioteka, centrum komputerowe oraz wydawnictwa uczelni. [2] European Bureau of Library, Information and Documentation Associations. [3] Uczestnicy konferencji wyrazili zaniepokojenie z powodu nieustannie rosnących cen materiałów bibliotecznych i wynikających z tego zagrożeń dla nauki. Według raportu Association of Research Libraries (ARL), średni koszt czasopism z zakresu nauk ścisłych, medycznych i technicznych (STM) wzrósł w latach 1986-2002 o 227%, a książek o 75%, podczas gdy ceny towarów konsumpcyjnych wzrosły tylko o 64%. W tym samym okresie w budżetach bibliotek ARL wydatki na zakup czasopism zwiększyły się o 9%, przy jednoczesnym spadku kwot na zakup książek o 5%. Dysproporcja jest ogromna, a jej negatywne efekty odczuwają wszyscy uczestnicy obiegu informacji naukowej.  | |
