 |
Odpowiedź na postawione pytanie wydaje się oczywista i prosta. Być bibliotekarzem dyplomowanym ― to w środowisku bibliotekarskim znaczy „osiągnąć w zawodzie szczyty” (czyt. zaszczyty): możliwość awansu, stanowiska kierownicze, ”większe pieniądze” etc.
Wielu bibliotekarzy zna również wymogi przystąpienia do egzaminu na bibliotekarza dyplomowanego. Nie wszyscy jednak orientują się w dalszych procedurach, które czekają ”świeżo upieczonego dyplomowanego”, nie wiedzą także, czy istnieją jakieś powinności obowiązujące tę grupę bibliotekarzy, zrównaną w prawach i obowiązkach z pracownikami naukowo-dydaktycznymi uczelni.
Dla porządku przypomnę, iż w myśl rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 29 stycznia 1992 r. (Dz.U.92.15.59) w sprawie warunków, jakie powinien spełniać kandydat na dyplomowanego bibliotekarza, wydanego na podstawie art. 82 Ustawy o szkolnictwie wyższym z 12 września 1990 r. (Dz.U.65.385), kandydatem na bibliotekarza dyplomowanego i dyplomowanego pracownika dokumentacji i informacji naukowej może być osoba, która posiada:
- tytuł zawodowy magistra, magistra inżyniera, lekarza lub równorzędny;
- co najmniej dwuletni staż pracy w bibliotece naukowej, ośrodku informacji naukowej, archiwum lub muzeum albo na stanowiskach nauczyciela akademickiego;
- udokumentowany dorobek działalności organizacyjnej i pracy dydaktycznej;
- opublikowany dorobek naukowy w zakresie bibliotekarstwa lub informacji naukowej;
- znajomość co najmniej jednego języka obcego, potwierdzoną przez komisję powołaną przez rektora lub egzaminem państwowym
[1]
Poniżej omawiam cały „tor przeszkód”, którego pomyślne pokonanie gwarantuje osiągnięcie upragnionego celu.
Jeżeli chodzi o język, to obecnie zamiast egzaminów państwowych funkcjonują certyfikaty (np. w British Council ― z j. angielskiego, w Alliance Francaise ― j. francuskiego, w Instytucie Goethego z j. niemieckiego). Według mojego rozeznania wystarcza potwierdzona biegłość w mowie i piśmie I-go stopnia certyfikatu. Niektóre uczelnie wyższe organizują wewnątrzuczelniane kursy językowe dla doktorantów, pracowników uczelni (także chętnych bibliotekarzy) zakończone egzaminem przed uczelnianą komisją egzaminacyjną organizowaną ― w przypadku Wrocławia ― na Wydziale Filologicznym lub w Studium Języków Obcych Uniwersytetu. Naukę języka można także pobierać prywatnie w różnych szkołach czy na kursach, a egzamin zdać eksternistycznie przed ww. komisją powołaną przez rektora uczelni.
Kolejny wymóg — opublikowany dorobek naukowy ― Komisja Egzaminacyjna do przeprowadzania postępowania kwalifikacyjnego dla kandydatów na bibliotekarza dyplomowanego zinterpretowała następująco: kandydaci, którzy chcą być dopuszczeni do egzaminu, powinni posiadać w swym dorobku minimum dwie publikacje naukowe z zakresu bibliotekoznawstwa i informacji naukowej. Nie mogą to być komunikaty, sprawozdania, przewodniki czy zestawienia bibliograficzne. W przypadku prac współautorskich powinien być określony procentowy udział kandydata w publikacji. Komisja Egzaminacyjna, kwalifikująca kandydatów na bibliotekarzy dyplomowanych, wysoko ceni publikacje. Wskazane jest przekroczenie niezbędnego minimum zwłaszcza w sytuacji, gdy kandydat stara się o całkowite lub częściowe zwolnienie z egzaminu. Zgodnie z cytowanym rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z 29 stycznia 1992 r. § 3, pkt. 2 Komisja Egzaminacyjna „w wyniku oceny dorobku naukowego i zawodowego kandydata może, lecz nie musi, zwolnić go z egzaminu lub jego części”. Dodam jedynie, iż takie zwolnienie (zwłaszcza z całości egzaminu) stosowane jest niezwykle rzadko.
Jeżeli chodzi o tematykę artykułów — to redaktor naczelny jednego z najbardziej poczytnych fachowych czasopism bibliotekarskich stwierdził, iż nie interesują go relacje z życia i działalności macierzystej biblioteki autora –- chętniej widziałby artykuły, w których porusza się problemy zawodowe środowiska, badania naukowe, badania ankietowe etc. Myślę, iż nie jest to pogląd odosobniony. Publikowanie — zwłaszcza w naukowych (recenzowanych) czasopismach — to najczęściej długa procedura. Czasem czeka się na opublikowanie artykułu złożonego do druku miesiącami z oczywistych powodów, gdy są to kwartalniki, półroczniki czy roczniki. Nieraz zdarza się opóźnienie, gdy wydawca ma problemy finansowe etc. Jest to o tyle dotkliwe, iż w niektórych przypadkach teksty mogą ulec dezaktualizacji. Dzieje się tak, na przykład, przy analizie aktualnych przepisów prawa bibliotecznego, gdy w międzyczasie nastąpi ich nowelizacja.
Największy problem potencjalnych kandydatów na bibliotekarzy dyplomowanych polega na tym, że możliwości publikowania są ograniczone. Wydawnictwa mają swój plan wydawniczy, więc dobrze jest „trafić w temat”- co nieraz jest trudne. Najbardziej poczytne czasopisma bibliotekarskie, np. Bibliotekarz, Poradnik Bibliotekarza, czy księgarsko-bibliotekarski Notes Wydawniczy generalnie nie są recenzowane! Można publikować w nich oczywiście i jest to wskazane, jednak nie spełniają wymogu publikacji naukowych (niezbędny wymóg formalny, o czym wyżej) z powodu braku recenzji. Najbardziej ceniony Przegląd Biblioteczny to raczej miejsce do publikacji dla poważnych pracowników naukowych, nie zaś dla nowicjuszy.
Z własnego doświadczenia polecam publikowanie własnych tekstów w Biuletynie EBIB, w którym atrakcyjny jest tryb wydawania (szybkość — od momentu przesłania artykułu do ukazania się — nie dłużej niż miesiąc, a nawet kilka dni), dość szerokie spektrum poruszanej problematyki w każdym numerze, chociaż czasopismo to również posiada plan wydawniczy i pewne preferencje tematyczne. Biuletyn EBIB nie jest recenzowany z racji krótkiego cyklu wydawniczego. Dobrze jest również zainteresować swoim artykułem wydawnictwa naukowe w macierzystej lub innej krajowej (bądź zagranicznej) uczelni. Niektóre większe biblioteki szkół wyższych wydają własne czasopisma. Na przykład w Bibliotece Uniwersyteckiej we Wrocławiu rzadko i nieregularnie (ze względów finansowych) ukazują się recenzowane Bibliothecalia Wratislaviensia.
Brak publikacji niekiedy opóźnia egzamin (nawet o 2-3 lata), dlatego dobrze jest od publikacji rozpocząć drogę ku dyplomowaniu bądź publikować równolegle, godząc to z nauką języka i innymi obowiązkami. Jak ktoś mądrze powiedział: im się ma mniej czasu, tym bardziej się go szanuje i więcej można zrobić. Zgadzam się i uważam, że grunt to dobra organizacja pracy, a wszystko się uda!
Kolejny wymóg dotyczy skierowania kandydata przez bibliotekę czy ośrodek informacji naukowej. Należy wysłać do Komisji w terminie do 15 czerwca (dla zdających w sesji jesiennej) oraz do 15 lutego (dla zdających wiosną) komplet dokumentów:
- wniosek kierownictwa instytucji zatrudniającej kandydata;
- opinię kierownictwa jednostki zatrudniającej kandydata o jego osiągnięciach zawodowych i dydaktycznych;
- informację o przebiegu pracy zawodowej;
- zaświadczenie o znajomości co najmniej jednego języka obcego;
- odpis dyplomu;
- wykaz prac opublikowanych i innych opracowań nieopublikowanych wraz z ważniejszymi publikacjami.
Procedura jest jednoznaczna — z wnioskiem o przeprowadzenie postępowania kwalifikacyjnego wobec pracownika musi wystąpić bezpośredni (i zazwyczaj — dalszy przełożony — odpowiedzialny za dobór kadr i finanse). Kierownictwo placówki musi widzieć konieczność zatrudnienia bibliotekarza dyplomowanego, musi mieć też środki na wyższe wynagrodzenie dla niego. „Wolnych strzelców” — jak widać — nie przewiduje się.
Załóżmy, iż kierownictwo pozytywnie zaopiniowało kandydata, poparło wniosek do Komisji, a kandydat przeczytał zalecone 44 lektury oraz dziesiątki artykułów w fachowych czasopismach, poznał odpowiedzi na 44 zagadnienia (nie pytania, lecz zagadnienia), wkuwał przez kilka miesięcy szczegóły i szczególiki z opracowanych zagadnień, a wreszcie zdobył się na odwagę, by stawić czoło wyzwaniu, jakim jest przystąpienie do egzaminu przed Państwową Komisją Egzaminacyjną
[2]
i zdał go z pozytywnym wynikiem. Czy ma prawo myśleć, że los się do niego uśmiechnął? W zasadzie tak. Jednak nie należy popadać w euforię, gdyż zazwyczaj to jeszcze nie koniec zmagań. Nie od razu zostaje się pracownikiem naukowym Alma Mater czy otrzymuje stanowisko:
- asystenta bibliotecznego — konieczny jest staż pracy co najmniej 2 lata w służbie bibliotecznej, informacji naukowej albo na stanowisku pracownika naukowo-dydaktycznego lub pracownika naukowego,
- adiunkta bibliotecznego — konieczny jest staż pracy co najmniej 2 lata na stanowisku asystenta bibliotecznego lub 6 lat w służbie bibliotecznej,
- kustosza dyplomowanego — co najmniej 3 lata na stanowisku adiunkta bibliotecznego albo 8 lat w służbie bibliotecznej
[3]
Formalności z przejściem na stanowisko kustosza dyplomowanego zazwyczaj trwają około 5-6 miesięcy. Nawet gdyby ktoś spełnił wszystkie ustawowe przesłanki do bycia kustoszem dyplomowanym, to jeszcze wcale nie znaczy, że nim zostanie! Zgodnie z zapisem w Statucie Uniwersytetu Wrocławskiego (§52 i następne) „Pierwsze zatrudnienie na UWr na stanowisku pracownika naukowo-dydaktycznego, naukowego [...] następuje po zakwalifikowaniu w drodze konkursu otwartego”. Musi zatem najpierw wygrać konkurs na to stanowisko. Tu Komisja konkursowa przesieje „delikwenta” przez kolejne sito i stwierdzi, że np. publikacji ma mniej niż kontrkandydat (o ile taki się znajdzie lub egzamin zdały z powodzeniem 2 osoby z jednej biblioteki). Należy dodać, iż konkurs musi odbyć się nawet w sytuacji braku kontrkandydata. Z jednej strony brak konkurencji pomyślnie wróży, ale istnieje niepewność, że pracodawca zacznie się zastanawiać (bardziej niż przy okazji wysyłania wniosku o przeprowadzenie postępowania kwalifikacyjnego, bo przecież nie każdy kandydat egzamin zda), czy go stać na podwyższone honorarium oraz czy w tej konkretnej bibliotece stanowisko dyplomowanego jest konieczne, skoro dany pracownik będzie dalej robił to, co dotychczas.
Niestety, zdarza się, że po przejściu „ciernistej drogi”, na końcu której otrzymuje się stanowisko bibliotekarza dyplomowanego, ci najlepiej wykształceni są kierowani przez nieudolne kierownictwo do wykonywania w dalszym ciągu tej samej pracy, którą wykonywali jako młodsi bibliotekarze. Jest to swego rodzaju patologia (oczywiście pomijając sytuacje, gdy bibliotekarskie czynności nie mogą pozostać „bez obsady” z powodu braku etatów zwłaszcza w małych bibliotekach).
Jednak przyjmijmy wariant optymistyczny. Komisja konkursowa pozwala zwycięsko przejść do ostatniego już na torze przeszkód gremium, jakim jest Rada Naukowa Biblioteki Głównej. Teoretycznie tu również można przepaść w głosowaniu. Rada ma zgodnie z par. 30 pkt. 3 Statutu Uniwersytetu Wrocławskiego (podaję przykład z „własnego podwórka”, chociaż sądzę, że podobnie jest w innych ośrodkach akademickich w kraju) dbać o właściwy rozwój kadry i ma możliwości wypowiadania się w sprawach pracowniczych. W szczególności opiniuje kandydatów na stanowiska kierownicze w bibliotece oraz wnioski o awansowanie na starszych bibliotekarzy, kustoszy i bibliotekarzy dyplomowanych. Może się mylę, ale odnoszę wrażenie, że Rada Naukowa Biblioteki niepotrzebnie powiela procedury w stosunku do kustoszy dyplomowanych i opiniuje to, co już jest zatwierdzone przez Komisję Konkursową na to stanowisko. Może raczej ww. Rada (której zadanie w myśl par. 30 pkt. 4 Statutu Uniwersytetu Wrocławskiego polega także na organizacji pracy i opiece nad działalnością naukową pracowników Biblioteki) powinna włączyć się do walki o to, żeby każdy bibliotekarz dyplomowany otrzymał należne mu stanowisko (nawet w innej bibliotece podległej merytorycznie Głównej) i w ramach niego działał zgodnie z nowymi wyższymi kwalifikacjami. Sądzę, iż trzeba dać odczuć dyplomowanym, że ich wysiłek nie poszedł na marne, a to pomoże im bardziej „rozwinąć skrzydła” przy wykonywaniu nowych obowiązków! W praktyce, gdy większość przedstawicieli Rady Naukowej Biblioteki „jest na tak”, wówczas odnosi się sukces i zostaje się kustoszem dyplomowanym! Bywa także i tak, iż dyplomowani otrzymują obok stanowisk — funkcje kierownicze — przy zachowaniu oczywiście procedury konkursowej na stanowisko kierownika biblioteki.
Ostatnia kwestia, którą chciałabym poruszyć, to problem praw i obowiązków. Zgodnie z art. 77. 1. w zw. z art. 75 ust. 4 pkt. 2 Ustawy o szkolnictwie wyższym z dnia 12 września 1990 r. Dz.U. Nr 65, poz. 385 z późniejszymi zmianami — dyplomowani są zrównani w prawach z pracownikami naukowo-dydaktycznymi. Należy jednak pamiętać, iż wchodząc w prawa nauczycieli akademickich wchodzimy także w ich obowiązki — dla nauczycieli akademickich wyraźnie w ustawie określone (art. 99 i n. op. cit. Ustawy o szkolnictwie wyższym). Ustawa nie precyzuje natomiast obowiązków dyplomowanych bibliotekarzy. Można je jedynie wysnuć z faktu, iż zrównanie dyplomowanych bibliotekarzy z nauczycielami akademickimi w prawach to także zrównanie ich w obowiązkach. Wiadomo jednak, że z racji odmiennych zadań i celów biblioteki nie mogą one być identyczne z powinnościami nauczycieli akademickich, dla których Ustawa o szkolnictwie wyższym określa minimalny i maksymalny wymiar rocznego pensum godzin obliczeniowych. W art. 99 Ustawy o szkolnictwie wyższym wymienione są obowiązki pracowników naukowo-dydaktycznych, do których należy:
- prowadzenie badań naukowych, rozwijanie twórczości naukowej, podnoszenie swoich kwalifikacji;
- kształcenie studentów oraz innych uczestników studiów i kursów prowadzonych przez uczelnię;
- uczestnictwo w pracach organizacyjnych uczelni.
Wydaje się, iż do zadań w ramach pracy dydaktycznej bibliotekarzy dyplomowanych — mogą należeć nie tylko zajęcia z przysposobienia bibliotecznego dla studentów I roku, szkolenia z informacji bibliotecznej i bibliograficznej, ale także prowadzenie różnego rodzaju tematycznych szkoleń dla pracowników biblioteki, które mogą być przydatne w ich pracy (np. stosowanie public relations w organizacjach non-profit czy etyka zawodowa bibliotekarzy, informowanie o zmianach w prawie bibliotecznym etc.). W ramach pracy naukowej powinno się publikować w czasopismach (nie tylko fachowych bibliotekarskich), uczestniczyć w konferencjach i sympozjach z przygotowanymi referatami, badać czytelnictwo lub prowadzić badania w bibliotece pod kątem stosowania norm jakości czy marketingu. Dla kustoszy dyplomowanych ich dorobek naukowo-dydaktyczny będzie mógł stanowić w przyszłości podstawę do otrzymania stanowiska starszego kustosza dyplomowanego.
Ustawa, nakładając obowiązki, ustala procedury oceniające, pod które mniej chętnie chcielibyśmy podlegać. Artykuł 104 pkt. 1 Ustawy o szkolnictwie wyższym stanowi, iż wszyscy nauczyciele akademiccy podlegają okresowej ocenie, stosownie do zakresu obowiązków, o których mowa w art. 99 ustawy (op. cit.). W art. 104 pkt. 2 ustawodawca stawia wymóg oceny nauczyciela akademickiego co 4 lata lub na wniosek kierownika jednostki organizacyjnej uczelni. Konsekwencją oceny negatywnej, powtarzającej się w określonych w statucie uczelni odstępach czasowych, może być nawet rozwiązanie z nim umowy o pracę.
Chciałabym tym artykułem zainicjować dyskusję wśród czytelników Biuletynu EBIB.
- Jeśli macie Państwo ciekawe propozycje zadań, jakie powinien realizować bibliotekarz dyplomowany tak, aby jego umiejętności były w bibliotece należycie wykorzystywane — proszę podzielić się z nami propozycjami. A także swoimi doświadczeniami przy okazji „dyplomowania”.
- Czy powinny istnieć — zdaniem Państwa — odrębne uregulowania ustawowe dotyczące praw i obowiązków dla nauczycieli akademickich i dla bibliotekarzy dyplomowanych?
Liczę na włączenie się licznego grona czytelników do dyskusji!
Przypisy
[1] Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 29 stycznia 1999 r. In EBIB Elektroniczna Biblioteka [on-line]. Warszawa: Komisja Wydawnictw Elektronicznych Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich, 2003. Ostatnia modyfikacja: 1.04.2003 [dostęp 05 maja 2004 r.]. Prawo: biblioteki szkół wyższych. Dostępny w World Wide Web: http://ebib.oss.wroc.pl/prawo/bibliot/bibldypl.php. [2] Informacja o trybie pracy Komisji Egzaminacyjnej do przeprowadzania postępowania kwalifikacyjnego dla kandydatów na dyplomowanego bibliotekarza oraz dyplomowanego pracownika dokumentacji i informacji naukowej. In Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu [on-line]. Warszawa : Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu, 25.10.1999-[dostęp 05 maja 2004]. Aktualności. Dostępny w World Wide Web: http://www.men.waw.pl/szk-wyz/aktualnosci/dyp_bib.php [Adres nieaktualny. Zweryfikowano 22.01.2006: http://www.menis.gov.pl/szk-wyz/aktualnosci/decyzja_23_1.php [3] Rozporządzenie Ministra Kultury i Sztuki z dnia 9 marca 1999 r. (Dz.U. Nr 41, poz. 419). 
| |
