EBIB 
Nr 6/2003 (46), Internet i copyright. Artykuł
 Poprzedni artykuł Następny artykuł   

 


Ewa Formela
Politechnika Wrocławska
Biblioteka Główna i Ośrodek Informacji Naukowo-Technicznej

Działalność wydawnicza Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu w latach 1811 - 1945


W kilka lat po powstaniu Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu pojawiły się pierwsze jej wydawnictwa. Dokumentowała ona swoją działalność w sprawozdaniach, regulaminach i instrukcjach. Osobną płaszczyznę dokumentacji działań biblioteki wyznaczały prace naukowe. Działalność wydawniczą biblioteka zaczęła od edycji katalogów aukcyjnych.

Wydawnictwa informacyjne
Informatory o zbiorach, katalogi zbiorów
Katalogi czasopism

W 1931 roku w bibliotece powstał Verzeichnis der von der Staats- und Universitätsbibliothek und der Instituten der Universität gehaltenen Zeitschriften auf den Gebieten der Medizin und Natur-wissenschaften, który stał się ukoronowaniem wieloletniej pracy. Wykazano w nim zasób czasopism z biblioteki głównej i bibliotek 39 placówek medyczno-przyrodniczych Uniwersytetu Wrocławskiego. Ogółem zarejestrowano 1772 czasopisma, w tym 594 medyczne, 1176 przyrodnicze. Skrócony opis składał się z tytułu, miejsca wydania, numerów roczników i danych szczegółowych dotyczących zasobu danego czasopisma, tj. lat, w jakich było ono prenumerowane przez określoną placówkę biblioteki oraz sygnatur. Katalog rejestrował tylko czasopisma bieżące i wychodzące po 1900 roku. Na pierwszym miejscu umieszczono sygnatury zbiorów Biblioteki Uniwersyteckiej, a następnie dane o zasobie bibliotek instytutowych. Praca ma 125 stron, na końcu znajduje się indeks przedmiotowy, odsyłający do numeru działu, i tytułowy, odsyłający do strony. Katalog - podobnie jak katalog czytelni z 1914 roku. - został oprawiony w żółtą kartonową okładkę nakładową, na której w podwójnej ramce, widnieją: nazwa instytucji sprawczej, którą jest Biblioteka Uniwersytecka, tytuł, rok i miejsce wydania.

Katalogi księgozbioru czytelni

W 1872 roku dyrektorem biblioteki został Karl Dziatzko, który dynamicznie rozwinął działalność biblioteki i był jej znakomitym reformatorem. W 1878 roku nastąpiło otwarcie nowej czytelni, przeniesionej ze skrzydła południowego. Nowa czytelnia znajdowała się w skrzydle wschodnim, gdzie zajmowała jasną i dużą salę. Została wyposażona w księgozbiór podręczny, w którym znalazły się dzieła z zakresu wszystkich dziedzin wiedzy.

Karl Dziatzko opublikował drukiem w 1886 roku katalog biblioteki podręcznej czytelni (Verzeichnis der im Lesesaale aufgestellten Handbibliothek). Autor stworzył go, gdyż uważał, że każdy czytelnik, zanim skorzysta z księgozbioru podręcznego, powinien się zapoznać z katalogiem. Może on zwrócić uwagę czytelnika na dzieła, które inaczej uszłyby jego uwadze. Dla Dziatzki biblioteka podręczna miała ogromne znaczenie. Według badań przeprowadzonych przez pracowników biblioteki, na jego polecenie w latach 1883-1985 prawie połowa czytelników (5804 i 5625) korzystała z niej. Pod rządami Dziatzki przeprowadzono meliorację księgozbioru. Oddzielono dzieła zbędne, stare wydania zastąpiono nowymi, książki na nowo uporządkowano. W galerii umieszczono dzieła obszerne i takie, z których korzysta się rzadziej. Biblioteka podręczna zawierała poradniki i książki cieszące się największą popularnością, których stare wydania lub dublety znajdowały się w magazynie. Dziatzko nadał książkom nowe sygnatury. Każda książka na grzb iecie posiadała łacińską literę od A do O i cyfrę arabską. Litery określały jeden z czternastu działów. Cyfry wskazywały regały z książkami w tych działach. Nie określały dokładnego miejsca dzieła. Mimo małego formatu katalog był bardzo starannie wydrukowany. Na nakładowej okładce w ramce umieszczono tytuł, cenę (30 fenigów), miejsce i rok wydania, a także drukarnię. Na górze znajdowała się nazwa instytucji sprawczej, którą była Königliche und Universitäts-Bibliothek zu Breslau.

Pozycje przedstawiono według miejsca ich ustawienia. Opis zawierał autora i/lub tytuł, liczbę części wydawniczych, miejsce i rok wydania, format. Na końcu autor zamieścił indeks alfabetyczny, który odsyłał do odpowiedniego rozdziału. Publikacje nie są numerowane. Ta publikacja spotkała się z bardzo dobrymi ocenami. Kiedy Karl Dziatzko w1886 roku, krótko przed swoim odejściem z Wrocławia, opublikował katalog - było to wątłe dziełko najmniejszego formatu, liczyło 37 stron. Zasłużyło jednak na miano pierwszego wydrukowanego katalogu czytelni w Niemczech.[1]

Latem 1911 roku instalowano w bibliotece centralne ogrzewanie. Przy tej okazji wygospodarowano środki na nowe regały w czytelni. Księgarnia J. Max u. Comp. ofiarowała 1000 marek z okazji 100 rocznicy istnienia Biblioteki Uniwersyteckiej, a rok później jeszcze 8000 marek. Po usunięciu pieców z czytelni powstało miejsce na nowe regały. Od 1886 roku zasób biblioteki podręcznej wzrósł z 1470 do 7351 tomów. Obejmował on łącznie z księgozbiorem pracowni katalogowej (Katalog-Zimmer, skrót KZ) 8800 tomów. W księgozbiorze czytelni znalazły się tylko książki, które posiadały dublety. Stało się to okazją do publikacji nowego katalogu księgozbiorów podręcznych czytelni i pracowni katalogowej (Verzeichnis der Handbibliotheken des Lesesaals und des Katalogzimmers), wydanego w 1914 roku. Pozycje uporządkowano w układzie systematycznym według działów księgozbioru podręcznego na:

  1. Ogólne
  2. Teologia
  3. Prawo
  4. Polityka
  5. Filologia
  6. Słowniki (w układzie alfabetycznym według nazw języków)
  7. Historia i geografia
  8. Filozofia, pedagogika, sztuka
  9. Nauki przyrodnicze i matematyka
  10. Medycyna
  11. Technika, rolnictwo, leśnictwo.

W poszczególnych działach tego katalogu książki uporządkowano alfabetycznie według nazwisk autorów. Opis bibliograficzny obejmował: autora, tytuł, kolejność wydania, liczbę tomów, miejsce i rok wydania, sygnaturę. W katalogu umieszczono dwa indeksy: przedmiotowy i alfabetyczny autorsko-tytułowy. Oba odsyłały do poszczególnych działów (gdyż pozycje nie były numerowane). W sprawozdaniu biblioteki (Jahresbericht der Königlichen und Universitäts-Bibliothek zu Breslau. Sonderabdruck aus der Chronik der Universität zu Breslau) za 1913 rok znalazła się wzmianka, że większa liczba czytelników korzystających z biblioteki była konsekwencją publikacji tego katalogu.

Katalog liczył 219 stron (XIX+200). Wykonanie typograficzne i edytorskie zasługuje na pochwałę.

Wykazy nowych nabytków

Zgodnie z zarządzeniem Ministerstwa Oświaty w latach 1835 - 1863 biblioteka publikowała wykaz rocznych nabytków pod tytułem Catalogus librorum impressorum quibus Bibliotheca Regia Publica Universitatis Litterariae Vratislaviensis anno domino?aucta est. W 1863 roku wykaz przestał się ukazywać. Stało się tak dlatego, ponieważ ministerstwo, które zleciło jego wydawanie, przestało dotować publikacje.[2] Wykazy te drukowano w formie broszur nie przekraczających 40 stron. Nie miały twardej oprawy, drukowane były na cienkim papierze w dwóch kolumnach Pozycje przedstawiono w układzie rzeczowym. Przez pierwsze lata katalogi wydawane były po łacinie. Przez cały okres wydawano je w oficynie Grassa i Bartha.[3] Od początku obowiązywał podział na sześć działów: Teologia; Jurisprudentia, politica et scientiae camerales; Scientiae physico-medicae (od 1837: Scientiae physicae et medicae); Historiae; Philologia et litterae elegantiores (od 1837: Philologia et litterae diverso rum populorum); Philosophia, mathematica, artes et encyclopediae (od 1837: philosophia, mathematica, artium doctrina et encyclopediae). Od lat czterdziestych w wykazach rocznych nabytków zaczęły pojawiać się również spisy księgozbiorów otrzymanych od osób prywatnych. W 1840 roku na końcu wykazu umieszczono tzw. Bibliotheca Habichtiana. Kolekcja liczyła 328 druków i 50 rękopisów orientalnych. Należała do zmarłego profesora Maksymiliana Habichta.[4] W katalogu nie zamieszczano podręczników, programów (tj. druków ulotnych i uniwersyteckich) oraz dysertacji. Zaczęto zamieszczać listy darczyńców i informacje o ilości dzieł otrzymanych w danym roku. Biblioteka dostawała książki od ministerstw, uniwersytetów i osób prywatnych. W 1863 na tej liście znalazł się m. in. cesarz Napoleon III oraz cztery pruskie ministerstwa.[5]

Katalogi aukcyjne

Pewnym źródłem uzyskiwania własnych funduszów na gromadzenie zbiorów były aukcje książek urządzane przez bibliotekę. Licytowano na nich własne, bardzo liczne dublety. Było tych aukcji dużo, bo 30 - 40 rocznie. Ostatnia miała miejsce w 1851 roku. Biblioteka drukowała katalogi aukcyjne. Z lat 20. XIX wieku zachowały się trzy takie katalogi. Pierwszy z roku 1824 nosił tytuł Catalogus librorum, quos die 17.mens. Mai. et seqq. MDCCCXXIV publica auctionis lege vendendos curabit Bibliotheca Regia et Academica Vratislaviensis. Zawierał 2967 pozycji i miał 176 stron.

Drugi, wydany rok później Catalogus librorum, quos die 24. mens. octobris et seqq. 1825?publica auctionis lege vendendos curabit Bibliotheca Regia et Academica Vratislaviensis, był mniej obszerny, bo zawierał tylko 68 stron i składał się z 1787 pozycji. Wydany został w oficynie Grassa i Bartha.

Trzeci katalog - Verzeichnis der Bücher, welche den 19. October 1829 und die folgenden Tage Nachmittags von 2 bis 5 Uhr in dem Gebäude der Königlichen und Universitäts-Bibliothek an die Meistbietenden gegen sogleichbaare Bezahlung öffentlich versteigert werden sollen, wydany we Wrocławiu również u Grassa, Bartha und Comp., obejmował 1772 pozycje na 103 stronach.

Do naszych czasów zachowały się tylko trzy katalogi, ale zapewne każda aukcja miała swój katalog. Niestety, były to druki o doraźnym przeznaczeniu, do których nie przywiązywano wielkiej wagi nie przechowywano ich i nie kompletowano zazwyczaj, dlatego się nie zachowały w zbiorach wrocławskich bibliotek. Katalogi były drukowane bardzo starannie, w formacie małej 16°, na papierze czerpanym. Wszystkie rozpoczynał tekst, w którym przedstawiono nazwiska osób upoważnionych do reprezentowania na aukcjach potencjalnych nabywców. Po nich umieszczono wykaz skrótów, odnoszący się głównie do charakterystyki opraw. Nie zamieszczano regulaminu aukcji, co często towarzyszyło katalogom aukcyjnym.

Uczestnicy aukcji nie byli wyłącznie mieszkańcami Wrocławia. Mogli w niej wziąć udział również mieszkańcy innych niż Wrocław miejscowości. Z tego względu podano nazwiska księgarzy z Hamburga, Lipska czy Halle, upoważnionych do występowania w ich imieniu na aukcji. W dwóch pierwszych katalogach książki uporządkowano w działach rzeczowych, a w ich obrębie przeprowadzono podział ze względu na format (folio, quarto, octavo). Opis każdego dzieła rozpoczyna się od tytułu lub nazwiska autora, podawano miejsce i rok wydania, kolejność wydania. Jeśli było to wznowienie, to również podawano o tym informację. W trzecim katalogu książki podzielono według formatów, a w każdym dziale alfabetycznie. Na końcu znajdowało się uzupełnienie, w którym dodatkowe pozycje uporządkowano według tego samego klucza. W latach 1822-1838 z pieniędzy uzyskanych na aukcjach wpływało rocznie do zasobów Biblioteki przeciętnie 2043 vol.[6]

Dokumentacja i prawne podstawy działalności biblioteki
Sprawozdania z działalności

Od 1895 roku biblioteka zaczęła publikować roczne sprawozdania ze swojej działalności. Sprawozdania mieściły się na dwóch stronach i nosiły nazwę Bericht der Königlichen und Universitäts-Bibliothek. Sprawozdania wychodziły do 1940 roku (z luką obejmującą lata 1916 - 1930; sprawozdania za rok 1914 i 1915 znajdowały się w Chronik der Schlesischen Friedrich-Wilhelms-Universität zu Breslau, Jg. 29 s. 10-14 und Jg. 30 s. 9-13; nie znaleziono także rocznika 1935). Początkowo składały się tylko z czterech rozdziałów, w których informowano o przyroście zbiorów, wykorzystaniu finansów, o liczbie czytelników i udostępnianiu zbiorów oraz podawano skład osobowy biblioteki w danym roku. Informowano o wszelkich zmianach. W roku akademickim 1899/1900 z nazwy usunięto wyraz Bericht (sprawozdanie), pozostawiając samo Königliche und Universitäts-Bibliothek zu Breslau. Powoli pismo rozbudowywało się, dochodziły nowe działy (w roku akademickim 1901/1902 dział ogólny, w 1903 roku dział katalogowanie i kon serwacja). Zmieniła się również nazwa sprawozdania (w roku akademickim 1902/1903 nad tytułem pojawił się nagłówek Bericht über die Verwaltung der Königlichen und Universitäts-Bibliothek zu Breslau im Rechnungsjahr 1902), ponieważ pismo, które dotychczas ukazywało się z oznaczeniem roku akademickiego, przybrało formę rocznika z numeracją roczną. W 1906 roku ukazał się rocznik z okładką koloru zielonego, na której tytuł zawarty był w ramce. Ten rocznik liczył już 11 stron.

Rok później doszło do kolejnej zmiany tytułu. Sprawozdanie nosiło tytuł Jahresbericht der Königlichen und Universitätsbibliothek zu Breslau. Sonderabdruck aus der Chronik der Universität. Powoli zmieniał się również język i styl pisania. Na początku podawano tylko suche fakty. W roku 1908 sprawozdanie liczyło już 16 stron i chociaż w dalszym ciągu podawało tylko fakty, nie było już tak nużące. Ta zmiana nastąpiła, gdy dyrektorem biblioteki został mianowany Fritz Milkau. Z roku na rok przybywało bibliotece darczyńców, dlatego wprowadzono listę, na której umieszczano ich nazwiska. Znaleźli się na niej darczyńcy z Nowego Jorku, Wiednia, Upsali i Rzymu. Od 1911 roku zmieniono układ listy. Nazwiska darczyńców uszeregowano w trzech grupach. W pierwszej grupie znaleźli się pracownicy Uniwersytetu Wrocławskiego, uszeregowani według stopni, następnie inni wrocławscy darczyńcy, a na końcu pozostali. W roku 1933 liczba darczyńców była tak duża, że kierownictwo biblioteki zdecydowało się wymienić tylko tych, k tórzy byli związani z uniwersytetem. W roczniku 1908 w dziale Revision (Melioracja zbiorów) na stronach 15-16 opisano przeprowadzoną kontrolę biblioteki i jej skutki: okazało się, że student prawa ukradł 136 książek, za co skazano go na trzy miesiące więzienia. Do biblioteki wróciło tylko 61 z nich. Resztę udało mu się sprzedać lub zniszczyć. Milkau wyrażał nadzieję, że rząd przekaże bibliotece 1550 marek jako rekompensatę.

Od 1911 roku struktura pisma była w miarę uporządkowana i przedstawiała się następująco:

  1. Dział ogólny (Allgemeines)
  2. Personel (Personal)
  3. Finanse (Finansen)
  4. Gromadzenie zbiorów (Vermehrung)
  5. Stan zbiorów (Feststellung des Bestandes)
  6. Korzystanie (Benutzung)
  7. Katalogowanie (Katalogisierung)
  8. Melioracja zbiorów (Revision)
  9. Doniesienia o nabytkach słowiańskich (Sonderbericht über die Slavische Erwerbungen).

W 1933 roku doszedł dział Technische Abteilung. Trzy lata później zmieniono nazwę działu na dział biblioteki Wyższej Szkoły Technicznej. Przejął on zbiór patentów od miejskich bibliotek. Dzięki temu Biblioteka Techniczna dorównała innym niemieckim bibliotekom, które takie zbiory już posiadały. W 1913 roku rozbudowano dział Personal. Najpierw podano zmiany personelu, jakie zaszły w tym roku, następnie zamieszczono stan osobowy po zmianach. Ostatni rocznik (za rok 1940) ukazał się z dwuletnim opóźnieniem, w znacznie mniejszym formacie, bez twardej okładki. Składał się z 20 stron. Niezmieniona struktura pisma wskazywała, że biblioteka starała się funkcjonować normalnie. Tylko czytając dział Personal wiadomo było, że toczy się wojna. W tym dziale znajdowały się między innymi informacje, kogo powołano do wojska.

Materiały szkoleniowe i instruktażowe

W miarę narastania zbiorów bibliotecznych ustawiano je gdzie się dało, a więc w salach, na korytarzach, później w piwnicach i na strychu. Ciągłość działów była przerywana. Po wyczerpaniu aktualnego miejsca kontynuowano układ książek działu w innym miejscu. Doprowadziło to z biegiem lat do takiej sytuacji, że układ ten stał się nieprzejrzysty i nieczytelny, i to w takim stopniu, że nawet pracownicy z długim stażem pracy w magazynie mieli często kłopoty ze znalezieniem książki. W związku z tym w latach 1909-1910 przystąpiono do uporządkowania tych spraw. [?] Dla utrwalenia tego stanu rzeczy opublikowano 10 maja 1910 r. Przewodnik po pomieszczeniach bibliotecznych (Führer durch die Bücherräumme der Königlichen und Universitätsbibliothek Breslau).[7] Przewodnik ten został napisany na polecenie dyrekcji. Powstał z myślą o czytelnikach, którzy korzystali z Biblioteki, ale mieli problemy z dotarciem do wszystkich zbiorów. We wstępie dokładnie opisano budynek, w którym mieściła się biblioteka, poinformowan o gdzie znajdują się zbiory i działy oraz opisano, jak do nich dotrzeć. Po wstępie umieszczono plan sytuacyjny biblioteki z zaznaczonym miejscem na budowę nowego budynku. Następnie umieszczono plany poszczególnych skrzydeł budynku biblioteki oraz pięter z ponumerowanymi pokojami i ich opisem. Na końcu znalazły się cztery tabele, które dokładnie opisywały układ wszystkich zbiorów. Całość zawiera 24 strony. Druk został opublikowany w oficynie Grassa. Na okładce wymieniono instytucję sprawczą, jaką była Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu, tytuł, na dole nazwę wydawnictwa i datę wydania.

Regulaminy

W 1873 roku biblioteka otrzymała nowy regulamin (Bestimmungen über die Benutzung der Königlichen und Universitäts Bibliothek zu Breslau) korzystania z biblioteki, który składał się z dwóch stron i 27 paragrafów. Został zatwierdzony przez Ministerstwo Oświaty w Berlinie 10 marca 1873 roku.[8] Regulamin określał godziny i dni otwarcia biblioteki, wyszczególniał, kto może z niej korzystać, w jaki sposób złożyć zamówienie (np. pocztą). Informował o prawach i obowiązkach czytelników. Biblioteka realizowała zamówienia międzybiblioteczne. Nie ograniczała dostępu do księgozbioru tylko do mieszkańców Śląska. Mogli z niej korzystać także zamiejscowi użytkownicy. Paragraf 20. określał dokładne zasady korzystania z biblioteki.

Dwa lata później, w 1903 roku, Biblioteka wydrukowała regulamin dla użytkowników zamiejscowych Bestimmungen für auswärtige Benutzer der Königlichen und Universitätsbibliothek zu Breslau. Na jednej stronie zebrano wszystkie informacje dotyczące zamiejscowych użytkowników na podstawie regulaminu z 1901 roku. O tym, że druk ten pochodzi z 1903 roku, wiadomo z odręcznej adnotacji na dole strony, gdyż na druku nie było wydrukowanej żadnej daty. Tak więc z biblioteki mogły korzystać osoby posiadające zabezpieczenie majątkowe, które zdobyły poręczenie profesora uniwersytetu lub innej osoby upoważnionej przez bibliotekę. Czas poręki wynosił rok, chyba że sam poręczyciel zadecydował inaczej. Informowano, jakie dane trzeba podać przy składaniu zamówienia. Bardziej swobodnie mogli korzystać z biblioteki mieszkańcy Śląska i Poznania. Mieszkańcy innych regionów również mogli korzystać z biblioteki pod warunkiem, że danej książki nie było w bibliotekach na ich prowincji. Określono okres wypożyczenia na osiem lub cztery tygodnie.

Następny regulamin ukazał się w 1906 roku (Benutzungsordnung für die Königliche und Universitätsbibliothek). Zawierał 42 paragrafy na 12. stronach, zatwierdzone w Berlinie 26 stycznia 1906 roku przez ministra oświaty. W odróżnieniu od poprzednich regulaminów, pierwszy punkt nie informował o godzinach otwarcia, tylko określał cel biblioteki. Biblioteka miała służyć celom naukowym i poważnej pracy zawodowej. Dopiero drugi paragraf dotyczył godzin otwarcia. W ciągu pięciu lat zwiększył się krąg czytelników. Swobodnie ze zbiorów mogli korzystać nauczyciele uniwersyteccy oraz członkowie Śląskiego Towarzystwa Kultury Ojczyźnianej (Schlesische Gesellschaft für vaterländische Kultur).[9] Inni chętni do korzystania z biblioteki otrzymywali kartę wypożyczeń, którą wystawiano raz w roku, pod koniec marca. O jej zgubieniu trzeba było natychmiast zawiadomić bibliotekę, inaczej użytkownik ponosił odpowiedzialność za szkody. Nowością była możliwość wypożyczania książek ze zbioru podręczneg o na noc pod koniec dnia. Trzeba było jednak oddać je następnego dnia rano. Zgodnie z pozwoleniem Ministra Oświaty z 31 października 1897 roku i 1 kwietnia 1902 roku, zawarto umowy o wzajemnym wypożyczaniu z bibliotekami wyższych uczelni oraz archiwum państwowym w prowincjach Śląsk i Poznań. W ramach tej współpracy książkę można było wypożyczyć na cztery tygodnie, czasopismo na dwa. Nie wliczano w to czasu potrzebnego na przesyłkę. Z wymiany były wyłączone książki potrzebne Uniwersytetowi Wrocławskiemu. Zawarto także taką umowę z Biblioteką Królewską w Berlinie (Königliche Bibliothek in Berlin).

Wzrosła liczba zrealizowanych zamówień z 56.468 w 1905 roku do 65.960 w 1906 roku. Wzrosła liczba czytelników z 2521 do 3040. Pod względem ilości wypożyczeń biblioteka znalazła się na drugim miejscu wśród pruskich bibliotek, a ze względu na liczbę czytelników wysunęła się na miejsce pierwsze.[10]

Wszystkie regulaminy zostały wydrukowane we Wrocławiu, w oparciu o rozporządzenia Ministerstwa Oświaty.

W 1899 roku został wydany jeszcze jeden regulamin Bestimmungen über die Benutzung des Desiderienbuchs. Niestety już nie istnieje. O jego istnieniu dowiedziałam się z katalogu druków o mieście Wrocławiu (Katalog der Druckschriften über die Stadt Breslau) Heinricha Wendta.

Prace naukowo-badawcze
Rozprawy naukowe

W 1841 roku Adolf Fredrich Stenzler[11] przystąpił do opracowania katalogu inkunabułów. Praca została ukończona w 1861 roku. Jej efektem był druk okolicznościowy, który nosił tytuł Librorum Seculo 15. impressorum, quos Bibliotheca Regiae Universitatis Vratislaviensis tenet, conspectus generalis. Było to sumaryczne zestawienie danych o drukach XV wieku zgromadzonych w Bibliotece Uniwersytetu we Wrocławiu o charakterze swoistego indeksu topograficznego, a nie dokładny katalog inkunabułów. Druk został opublikowany z okazji nadania Stenzlerowi stopnia naukowego, co zostało wyeksponowane na stronie tytułowej. Wykaz zawierał dane liczbowe odnoszące się do około 3000 inkunabułów, podając liczbę dzieł wydrukowanych w poszczególnych miastach (uszeregowanych alfabetycznie), a w obrębie miast - według drukarzy. Szerzej zostały opisane jedynie inkunabuły wydrukowane we Wrocławiu, czyli druki Kaspra Elana.[12] Autor wykazał, że przechowywane w Bibliotece Uniwersyteckiej we W rocławiu inkunabuły pochodzą z 58. ośrodków drukarskich, przy czym największy udział miały drukarnie Wenecji (z jej oficyn pochodziło 450 inkunabułów). Najobficiej reprezentowaną oficyną była natomiast firma drukarza Antona Kobergera, [13] działającego w latach 1473-1499 w Norymberdze. Z jego oficyny pochodziły 133 przechowywane we wrocławskiej Bibliotece Uniwersyteckiej inkunabuły. Szczegółowe opisy inkunabułów wytłoczonych we Wrocławiu zaczynają się od 16 strony. Autor opisał je według zasad stosowanych przy katalogowaniu druków z XV wieku. We Wrocławiu wydano pięć inkunabułów, wśród nich Statuta Synodalia Episcoporum Vratislaviensins. Wszystkie wyszły z oficyny Kaspra Elana.[14] Na końcu druku znajduje się faksymile z próbkami pism drukarskich inkunabułów wrocławskich.

Z okazji setnej rocznicy istnienia biblioteki Fritz Milkau[15] opublikował Die Königliche und Universitäts-Bibliothek zu Breslau, (Odb. Aus dem zweiten Teile der Festchrift zur Feier des hundertjährigen Bestehens der Universität Breslau. Vermehrt um Inhaltsverzeichnis und Register- Hirt Ferdinand). Książka została wydana w wydawnictwie uniwersyteckim we Wrocławiu w 1911 roku. Autor opisał historię Biblioteki Uniwersyteckiej, jej powstanie, począwszy od opisu bibliotek frankfurckich i biblioteki Leopoldiny, okres jej kształtowania, czyli Śląską Bibliotekę Centralną, proces połączenia bibliotek w latach 1812 - 1815 i w końcu opisał jej rozwój w latach dyrektorowania Schneidera, Unterholznera, Wachlera, Elvenicha, Dziatzki. Jest to bardzo ważna praca, ponieważ stanowiła pierwszą próbę opisania historii Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu. We wstępie autor przytoczył dwa paragrafy z umowy połączonych bibliotek datowanej na 3 sierpnia 1811 roku, które najlepiej odzwierciedlały istot ę nowej biblioteki. Swoją pracę rozpoczął od opisania bibliotek frankfurckich, bo jak twierdził, wcześniej miały swoją historię i własne życie. Praca jest nie tylko przedstawieniem suchych faktów: przy opisywaniu poszczególnych faktów autor nie boi się ich komentować. W rozdziale poświęconym Karlowi Dziatzko twierdzi, że ten w przedmowie do Instrukcji pomylił się w swoich szacunkach, co do ilości zbiorów. Szacował je na 330.000, gdy w rzeczywistości było ich 240.000. Książka liczy 119 stron, na końcu zamieszczono indeks rzeczowy.

W 1922 roku Ernst Kirsch, na zlecenie Biblioteki Instytutu Muzycznego przy Uniwersytecie Wrocławskim, napisał pracę przyczynkarską na temat zaangażowania Śląska w prądy muzyczne XVI-XVIII wieku (Ein Beitrag zur Kenntnis von dem Anteil Schlesiens an den musikalischen Strömmungen des 16-18/ Jahrhunderts). Praca miała pokazać znaczenie zbioru starych druków muzycznych i rękopisów Instytutu Muzycznego przy Uniwersytecie Wrocławskim, który powstał w 1812 roku. Trudności nastąpiły w poszukiwaniu rozwiązania, jak uszeregować materiał, ponieważ często nie był on jednolity. Obok siebie znalazły się druki znane i nieznane. Najciekawsze muzykalia pochodziły ze śląskich klasztorów, głównie cysterskich.

Autor zaczynał od pokazania bibliograficznego znaczenia zbioru, następnie podawał nowe informacje i uzupełnienia dotyczące bibliografii Emila Bohna[16] i Roberta Eitnera.[17] Jeden rozdział poświęcił na pokazanie umiłowania muzyki przez cystersów. Dzieła cystersów przedstawiono według gatunku muzyki i miejscowości, w jakich powstawały poszczególne utwory.

Na okładce w ozdobnej ramce umieszczono tytuł, nazwisko autora, miejsce i rok wydania. Praca ma 84 strony. Na końcu zamieszczono bibliografię.

Bibliografie

W 1902 roku, przy okazji ponownego alfabetycznego katalogowania zbiorów, dyrekcja biblioteki zleciła dr. Karlowi Pretschowi stworzenie bibliografii pism uniwersyteckich (Verzeichnis der Breslauer Universitätsschriften 1811-1885. Mit einem Anhange enthaltend die ausserordentlichen und Ehrenpromotionen sowie die Diplomerneuerungen im Auftrage der Königlichen und Universitäts-Bibliothek zu Breslau). Na ten cel Ministerstwo Oświaty przyznało dosyć dużą dotację, a wydawnictwo Kornów postanowiło to dzieło wydać. Prace nad bibliografią trwały trzy lata. O jej przebiegu informował na bieżąco Jahresbericht. W 1905 roku Karl Pretsch zakończył pracę i bibliografia mogła ukazać się drukiem.

Dyrektor biblioteki, Wilhelm Erman, opatrzył ją wstępem, w którym wyeksplikował cel pracy. Dzieło miało służyć potrzebom bibliograficznym, być odzwierciedleniem wyników pracy uniwersytetu. Wypełniało lukę w niemieckiej bibliografii druków uniwersyteckich.[18] Od 1885 roku Königliche Bibliothek in Berlin prowadziła roczne wykazy wydawnictw publikowanych przez szkoły wyższe. Na ich podstawie został opracowany wrocławski wykaz. Wilhelm Erman przypominał, że Karl Pretsch tworzył swoje dzieło po godzinach pracy.

Po wstępie Wilhelma Ermana następowała obszerna przedmowa Karla Pretscha, w której wyjaśniał kryteria doboru materiałów rejestrowanych w bibliografii. Bibliografia rejestrowała: statuty, składy osobowe, wiadomości o przyznawaniu nagród, dysertacje, prace habilitacyjne prywatnych docentów, programy wystąpień profesorów zwyczajnych i nadzwyczajnych od roku 1870 (gdyż od tego roku mieli oni obowiązek je drukować), pisma okolicznościowe (zaproszenie z okazji urodzin króla, wyboru nowego rektora). Podstawą do powstania wykazu była lista promocji (Liste der Promotionen), stworzona przez sekretarza uniwersytetu Bernharda Nadbyla.[19] Umieszczono w niej nazwiska promowanych i daty ich promocji. Jednak lista ta była mało czytelna i posiadała braki, więc Karl Pretsch musiał porównywać ją z listą prowadzoną przez sekretariat Uniwersytetu od 1819 roku, która też nie była kompletna, dlatego autor sięgnął do akt poszczególnych wydziałów i czasopism, takich jak Schlesische Provinzialblättern. [20] Czasopismo to przekazywało informacje od początku istnienia uniwersytetu, m.in. informowało o pracach naukowych. Autor wykorzystał jeszcze Schlesische Schriftsteller - Lexikon Karla Gabriela Nowacka[21] (zesz. 1-6, Breslau 1836-1843), w którym autor systematycznie uwzględniał wydawane anonimowo programy. W końcu ułożono listę wykładowców, których publikacji brakowało lub informacje o nich były niekompletne i dlatego szukano ich w katalogach wrocławskich bibliotek. Najlepszy zbiór pism uniwersytetu znalazł się w Bibliotece Miejskiej. Brakujące daty dyplomów uzupełniono ze zbioru dyplomów, jaki znajdował się w sekretariacie uniwersytetu. Czego nie udało się odnaleźć we Wrocławiu, szukano w Bibliotece Królewskiej w Berlinie, do której wysyłano obowiązkowo wszystkie publikacje uczelniane od 1819 roku. Mimo tylu wysiłków pozostało jeszcze parę druków, o które zapytano w 27. bibliotekach niemieckich i austriackich. W wyniku kwerendy nie udało się dotrzeć tylko do siedmiu prac. Autor zakończył wstęp do bibliografii prośbą skierowaną do wszystkich bibliotek uniwersyteckich, aby zrobiły dokładny wykaz wydawnictw uczelnianych XIX wieku. Pozwoliłoby to stworzyć ogólnoniemiecki wykaz pism uniwersyteckich XIX wieku.

Praca została podzielona na siedem działów: statuty, zarządzenia, regulaminy; spisy wykładów; wykazy odczytów; nadanie nagród; dysertacje i tezy; habilitacje i programy wystąpień; pisma różne i okolicznościowe. Po części głównej umieszczono aneks, w którym zestawiono według wydziałów promocje licencjackie: nadzwyczajne, honoris causa i doktorskie. W sumie na bibliografię złożyło się 3079 pozycji. Jest to obszerna praca, licząca 387 stron. Na stronie przedtytułowej znajduje się napis ACADEMICA VRATISLAVIENSIA. Na stronie tytułowej umieszczono tytuł.

Katalogi wystaw

Na skutek sekularyzacji i licznych darów Biblioteka Uniwersytecka weszła w posiadanie wielu rękopisów i starych druków. Jednak tylko mała ich część miała wielką wartość, dlatego postanowiono zebrać najcenniejsze egzemplarze i zrobić z nich wystawę, ukazującą rozwój pisma oraz książki w późnym średniowieczu na terenie Niemiec i państw ościennych. Pretekstem do stworzenia tej wystawy było odnawianie zniszczonych opraw. Pieniądze na ten cel przeznaczył kurator uniwersytetu. Poszczególne egzemplarze opisywał bibliotekarz dr Wilhelm Molsdorf[22] poza godzinami swojej pracy. Wystawę można było zwiedzać tylko latem (w weekendy), ponieważ eksponaty znajdowały się w nieogrzanych pomieszczeniach. Wystawa była otwarta w 1906 roku. W tym też roku wydano do niej katalog, również opracowany przez Molsdorfa, ze wstępem Wilhelma Hermana.[23] Nosił on tytuł Verzeichnis der Schausammlung der Königlichen und Universitäts-Bibliothek zu Breslau. Liczył 19 stron, został wydany przez Grassa i Bartha we Wrocławiu. Było to staranne wydanie, na grubym papierze. W katalogu znalazło się 69 pozycji podzielonych na cztery działy:

  1. Rękopisy (zawierały pełny opis oraz adnotacje: skąd pochodzą i co znalazło się w nich szczególnego)
  2. Najstarsze i najciekawsze druki (w tym dziale znalazły się także stare czasopisma)
  3. Druki pojedyncze, okazy sztuki graficznej, (np. karty do gry z 1570 roku i pamiętniki)
  4. Oprawy.

Oprócz wydawnictw zrealizowanych przez Bibliotekę Uniwersytecką warto przedstawić prace, które powstały poza granicami Wrocławia, do powstania których przyczynili się pracownicy Biblioteki. Do takich wydawnictw należy: Instruction für die Ordnung der Titel im alphabetischen Zettelkatalog der Königlichen und Universitäts-Bibliothek zu Breslau, opublikowana w Berlinie w 1886 roku. Jej autorem był Karl Dziatzko, ówczesny dyrektor Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu.

Największą zasługą Karla Dziatzki było ustanowienie zasad opisu formalnego książki, będących podstawą opracowania ogólnoniemieckich przepisów alfabetycznego katalogowania. Dziatzko wyszedł z założenia, że Biblioteka potrzebuje pełnego katalogu alfabetycznego, który ma być podstawą korzystania ze zbiorów i ich uzupełniania. Powinien to być katalog kartkowy, sporządzony na podstawie egzemplarzy książek. Ma on stanowić podstawę wyjściową do opracowania dalszych katalogów, w tym katalogu alfabetycznego tomowego dla czytelników. Podjęcie prac katalogowych poprzedziło opracowanie instrukcji.[24] Autor motywował potrzebę tworzenia katalogu alfabetycznego tym, że takie katalogi wystarczą małym bibliotekom. Za podstawę posłużyła instrukcja Hof- und Staatsbibliothek w Monachium, która trafiła do wielu bibliotek niemieckich. Karl Dziatzko nie przyjął jej w całości. W wielu kwestiach miał własne zdanie. Dwóch pracowników biblioteki (bibliotekarz dr E. Rodiger i bibliotekarz prof. dr Oesterley) z ostało wyznaczonych przez niego do prowadzenia korespondencji w sprawie wprowadzenia zmian. Wiele problemów rozwiązało się samych podczas katalogowania. Autor miał nadzieję, że z jego pracy skorzystają czytelnicy, którzy z łatwością i bez pomocy bibliotekarzy znajdą potrzebną im książkę. Instrukcja według zamierzeń autora miała się stać również przydatna bibliotekarzom przy wyszukiwaniu książek i bibliotekom, które będą mogły na jej podstawie wprowadzić podobne katalogi. Instrukcja była gotowa 24 marca 1874 roku, liczyła 74 strony i składała się z 342. paragrafów. Jej zasady zastosowano w Królewcu i Münster. Stała się ona punktem wyjścia i podstawą opracowania pruskiej instrukcji katalogowania alfabetycznego, obowiązującej w okresie między I i II wojną światową. Na tej z kolei instrukcji były wzorowane przepisy katalogowania niektórych państw, między innymi również polskie w okresie międzywojennym.[25] Instrukcja składała się z trzech rozdziałów. Pierwszy zawierał wybór kluczowego sł owa, drugi omawiał alfabetyczny porządek tytułów, trzeci - dalsze uporządkowanie tytułów. Autor podawał dokładny schemat, w jaki sposób należy katalogować. Podawał wiele przykładów. Instrukcję kończył indeks alfabetyczny.

Kolejną pracą, w powstanie której zaangażowanych było wielu pracowników biblioteki, stały się Rękopisy Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu. (Die Handschriften der Staats- und Universitäts-Bibliothek Breslau).[26] Była to ostatnia praca, jaka powstała przed II wojną światową. Została wydana w Lipsku w 1938 roku i stanowiła pierwszą część centralnego katalogu rękopisów w Niemczech (Verzeichnis der Handschriften im Deutschen Reich), która powstawała na zlecenie Ministerstwa Oświaty. Już w latach 80. XIX wieku powstał pomysł, aby w jednym dziele zebrać wszystkie rękopisy niemieckie. Było to bardzo trudne zadanie. Od czasu do czasu pojawiały się katalogi rękopisów pojedynczych bibliotek. Dopiero dotacje z ministerstwa przyśpieszyły i ujednoliciły prace niemieckich bibliotek. Swoje rękopisy przedstawiały biblioteki publiczne i niepubliczne. Jako pierwsza zaprezentowała swe zbiory Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu. Praca liczyła 160 stron i zawierała 164 pozycje, które zos tały opisane według zasad stosowanych przy tworzeniu bibliografii rękopisów. Nie jest to praca wydana przez Bibliotekę Uniwersytecką we Wrocławiu, ale przy zbieraniu, porządkowaniu i opracowywaniu materiału wzięli udział pracownicy tej biblioteki. Od początku istnienia biblioteki powstało 16 publikacji, które przetrwały do naszych czasów. Wśród nich znalazło się:
osiem katalogów (trzy aukcyjne, dwa użytkowe, centralny katalog czasopism, jeden katalog wystawy i wykaz nabytków), trzy regulaminy, jedna bibliografia, trzy prace naukowe, jeden przewodnik (należący do grupy materiałów szkoleniowych i instrktażowych), jedno sprawozdanie. Nie zachował się tylko regulamin (Bestimmungen über die Benutzung des Desiderienbuchs) z 1899 roku.

Powstawały głównie publikacje informacyjne, regulujące i dokumentujące działalność biblioteki, gdyż ta się dopiero rozwijała. Prace naukowo-badawcze były pisane indywidualnie przez pracowników biblioteki i to z reguły po godzinach pracy lub - jak w przypadku Fritza Milkaua i Adolfa Fridricha Stenzlera - z okazji różnych uroczystości.

Poza Wrocławiem powstały dwie prace, przy tworzeniu których brali udział pracownicy biblioteki. Były to: Instrukcja Karla Dziatzki i pierwsza część ogólnoniemieckiego katalogu rękopisów zatytułowana Die Handschriften der Staats-und Universitäts-Bibliothek Breslau.

Pierwszymi publikacjami, jakie powstały na zlecenie biblioteki, były katalogi aukcyjne. Związane to było z dużą ilością dubletów, które nie były bibliotece potrzebne, a które znalazły się w niej na skutek sekularyzacji i zwożenia zbiorów poklasztornych do Biblioteki Uniwersyteckiej.

Nazwa Biblioteki Uniwersyteckiej jako instytucji sprawczej pojawiła się po raz pierwszy na okładce katalogu Karla Dziatzko Verzeichniss der im Lesesaale aufgestellten Handbibliothek z 1886 roku i do wybuchu II wojny światowej pojawiała się jeszcze trzy razy (w katalogu z 1914 i 1931 roku i w przewodniku z 1910 roku). Większość publikacji została wydrukowana w drukarni Grassa i Bartha.

 

Przypisy

[1]  Verzeichniss der Handbibliotheken des Lesesaals und des Katalogzimmers. Breslau : Grass, Bart & Co, 1914, s. 3.

[2]  Od 1837 roku tytuł brzmiał: Index accessionum ..., a od 1838 roku: Index librorum ... Ten ostatni tytuł utrzymał się do końca. Zob. MILKAU, Fritz. Die Königliche und Universitäts-Bibliothek zu Breslau. Breslau : F. Hirt, 1911, s. 80. Podaję za OŻÓG, Jan. Zarys historii Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu. Wrocław : Wydaw. Uniwersytetu Wrocławskiego, 1995, s. 28. Bibliotheca Wratislaviensis; 1; Verzeichniss der Handbibliotheken des Lesesaals und des Katalogzimmers. Breslau : Grass, Bart & Co, 1914, s. 3.

[3]  Grass & Barth - Miejska i Uniwersytecka Drukarnia dziełowa. Najstarsza firma wydawnicza z tradycjami sięgającymi 1504 roku. Posiadała przywilej królewski na druk podręczników. We Wrocławiu działała do 1945 roku. Encyklopedia Wiedzy o książce. Wrocław : Zakład Narodowy im. Ossolińskich Wydawnictwo, 1971, szp. 825

[4]  Maximilian Habicht wykładał arabistykę na Uniwersytecie Wrocławskim, od 1824 roku w stopniu profesora nadzwyczajnego. Zmarł w 1839 roku. PATER, Mieczysław. Historia Uniwersytetu Wrocławskiego do roku 1918. Wrocław : Uniwersytet Wrocławski, 1997, s. 157. Acta Universitatis Wratislaviensis; 1945.

[5]  Index librorum quibus Bibliotheca Regia universitatis litterariae Vratislaviensis anno domino 1863 aucta est. Breslau : Grass, Bart & Co, 1863.

[6]  Podaję za OŻÓG, Jan. Zarys historii Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu. Wrocław : Wydaw. Uniwersytetu Wrocławskiego, 1995, s. 24.

[7] OŻÓG, Jan. Zarys historii Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu. Wrocław : Wydaw. Uniwersytetu Wrocławskiego, 1995, s. 41-42.

[8] We Wrocławskiej Bibliotece Uniwersyteckiej znajduje się tylko egzemplarz z poprawkami z 1901 roku.

[9]  Śląskie Towarzystwo Kultury Ojczyźnianej- śląska akademia nauk istniejąca w latach 1809-1945. Zainicjował ją Samuel Gottfried Reiche 13.11.1809 roku. Jej celem było organizowanie i popularyzowanie nauki na Śląsku. Encyklopedia Wrocławia. Wrocław : Wydaw. Dolnośląskie, 2000, s. 826.

[10]  Jahresbericht der Königlichen Universitätsbibliothek zu Breslau. Chronik der Königlichen Universität zu Breslau für das Rechnungsjahr 1906, 1906, s. 1.

[11]  Adolf Friedrich Stenzler (1807-1887), twórca nowoczesnego studium sanskrytu na Uniwersytecie Wrocławskim. Profesor języków orientalnych, w roku akademickim1862/63 rektor Uniwersytetu Wrocławskiego, w 1848 roku opublikował podręcznik sanskrytu Die lexicographie sanscritae principiis (Breslau 1847). Por. PATER, Mieczysław. Historia Uniwersytetu Wrocławskiego do roku 1918. Wrocław : Uniwersytet Wrocławski, 1997, s. 157. Acta Universitatis Wratislaviensis; 1945.

[12]  Por. KOCOWSKI, Bronisław. Śląskie studia inkunabulistyczne. Wrocław : Biblioteka Uniwersytecka, 1953, s. 9.

[13]  Anton Koberger (ok.1440/45-1513) księgarz, drukarz. Wydrukował ok. 200-250 tytułów. CORSTERN,S. Koberger Anton. In Lexikon des gesamten Buchwesens. 2 verb. Aufl., Bd. 4, Stuttgart, 1995, s. 256.

[14]  Caspar Elyan (ok. 1435-ok.1486) - pierwszy wrocławski drukarz. W 1475 roku uruchomił we Wrocławiu drukarnię, w której ukazywały się druki na potrzeby kleru. KOOWSKI, Bronisław. Elyan Kasper. In Słownik Pracowników Książki Polskiej. Warszawa; Łódź : Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1972, s. 203-204.

[15]  Fritz Milkau (1859-1934) bibliotekarz, bibliotekoznawca, w latach 1907-1921 dyrektor Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu. Następnie dyrektor Pruskiej Biblioteki Państwowej w Berlinie. Utworzył Instytut Bibliotekoznawstwa na Uniwersytecie Berlińskim w 1928 roku. Inicjator, współautor i redaktor dwóch pierwszych tomów fundamentalnego dzieła Handbuch der Bibliothekswissenschaft (t. 1-3, Leipzig 1931-1940; 2 wyd. t.1-3 w 4 wol., Wiesbaden 1952-61). Encyklopedia wiedzy o książce. Wrocław : Zakład Narodowy im. Ossolińskich Wydawnictwo,1971, szp. 1543.

[16]  BOHN, Emil. Bibliographie der Musikdruckwerke bis 1700, welche in der Stadtbibliothek, der Bibliothek des Akadem. Instituts fur Kirchenmusik und der Koniglichen und Universitats- Bibliothek zu Breslau aufbewahrt werden. Ein Beitrag zur Geschichte der Musik im XV, XVI und XVII Jahrhundert. Berlin, 1883. Informacja za: KIRSCH, E. Ein Beitrag zur Kenntnis von dem Anteil Schlesiens na den musikalischen Strömungen des 16-18/Jahrhunderts. Hundsfeld, 1922. s. 84.

[17]  EITNER, Robert. Biographisch - bibliographisches Quellenlexikon. Leipzig, 1899-1904. Informacja za: KIRSCH, E. Ein Beitrag zur Kenntnis von dem Anteil Schlesiens na den musikalischen Strömungen des 16-18/Jahrhunderts. Hundsfeld, 1922, s. 82.

[18]  Hochschulschriften - pisma ukazujące się pod nazwą szkoły wyższej lub jej instytutów. Terminu użyto po raz pierwszy w 1903 roku na Uniwersytecie w Bazylei przy okazji wydania bibliografii szwajcarskich druków uniwersyteckich. Jednak już w latach 90. XIX wieku pojęciem tym posługiwali się F. Milkau, W. Erman, K. Pretsch na określenie wykazów pism poszczególnych uniwersytetów. PFLUG, G. Hochschulschriften (HSS).In Lexikon des gesamten Buchwesens, 2 verb. Aufl., Bd. 2. Stuttgart, 1991, s. 490.

[19]  W 1861 roku wydał Chronik und Statistik der Königlichen Universität zu Breslau. Por. PATER, Mieczysław. Historia Uniwersytetu Wrocławskiego do roku 1918. Wrocław : Uniwersytet Wrocławski, 1997, s. 11. Acta Universitatis Wratislaviensis; 1945.

[20]  Schlesische Provinzialblätter - najważniejsze czasopismo uczone wrocławskiego oświecenia i połowy XIX wieku, założone w 1785 roku. Ukazało się 130 tomów. Encyklopedia Wrocławia. Wrocław : Wydaw. Dolnośląskie, 2000, s. 740.

[21]  Karl Nowack pracownik Biblioteki Uniwersyteckiej, w latach 1836-1843 opublikował we główne dzieło Schlesisches Schriftsteller-Lexikon, który zawiera 496 artykułów na ok. 1000 str. Encyklopedia Wrocławia, Wrocław : Wydaw. Dolnośląskie, 2000, s. 558.

[22]  Wilhelm Molsdorf (1866-1939), bibliotekarz. Po studiach teologii i filozofii w Jenie i pracy w Getyndze został przeniesiony do Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu. Lexikon des gesamten Buchwesens, 2 verb. Aufl. Bd.5. Stuttgart, 1999, s. 217.

[23] Wilhelm Erman (1850-1932), bibliotekarz, w latach 1901-1907 dyrektor Biblioteki Uniwersyteckiej, następnie dyrektor Biblioteki Uniwersyteckiej w Bonn. Jeden z ojców pruskiej reformy bibliotek w 1900 roku. Lexikon des gesamten Buchwesens, 2 verb. Aufl., Bd. 2. Stuttgart 1989, s. 484.

[24]  OŻÓG, Jan. Zarys historii Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu. Wrocław : Wydaw. Uniwersytetu Wrocławskiego, 1995, s. 33. Bibliotheca Wratislaviensis; 1.

[25]  OŻÓG, Jan. Zarys historii Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu. Wrocław : Wydaw. Uniwersytetu Wrocławskiego, 1995, s. 34. Bibliotheca Wratislaviensis; 1.

[26]  Verzeichnis der Handschriften im Deutschen Reich. Bearbeitet im Auftrag des Reichsministeriums füWissenschaft, Erziehung und Volksbildung. T. 1. Die Handschriften der Staats- und Universitäts-Bibliothek Breslau. Leipzig : Otto Harrasowitz, 1938.

 Początek strony



Działalność wydawnicza Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu w latach 1811 - 1945 : / Ewa Formela// W: Biuletyn EBIB [Dokument elektroniczny] / red. naczelny Bożena Bednarek-Michalska. - Nr 6/2003 (46) czerwiec. - Czasopismo elektroniczne. - [Warszawa] : Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich KWE, 2003. - Tryb dostępu: http://www.ebib.pl/2003/46/formela.php. - Tyt. z pierwszego ekranu. - ISSN 1507-7187