EBIB 
Nr 3/2003 (43), Dzieci, książka, biblioteka. Artykuł
 Poprzedni artykuł Następny artykuł   

 


Danuta Kapela
Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna w Łodzi

Model funkcjonowania placówek bibliotecznych dla dzieci w województwie łódzkim


W województwie łódzkim istnieje ogółem 47 wyodrębnionych formalnie placówek bibliotecznych dla dzieci, których istnienie zasygnalizowano w sprawozdaniach GUS-u poprzez wskazanie na filię lub oddział dziecięcy. Z liczby tej (biorąc pod uwagę powszechnie stosowane, pozostające w codziennym użyciu nazwy formalne tychże placówek) - 27 to filie, natomiast 20 z nich są oddziałami.

W Łodzi funkcjonuje 16 filii i jeden oddział, poza Łodzią - 11 filii i 19 oddziałów. Na terenie dawnego województwa łódzkiego (poza Łodzią) przypada pięć filii i jeden oddział, zatem na pozostałym obszarze działa tylko sześć placówek filialnych i aż 18 oddziałów. Dlaczego w Łodzi i w dawnym województwie łódzkim funkcjonują jedynie dwa oddziały, a na pozostałym terenie aż 18? W dużej mierze decydują tu różnice w rozumieniu, czym jest oddział dla dzieci. W rozumieniu dosłownym słowo "oddział" oznacza wyodrębnioną ze względu na specyficzny rodzaj pracy część biblioteki (filii bibliotecznej), tworzącą wraz z nią organizacyjną całość. Filia biblioteczna w tym rozumieniu jest również oddziałem, jednak w sensie "ekspozytury", czy jak kto woli "agentury" - jest zatem placówką działającą poza siedzibą centrali, do której ściśle przynależy. To pierwsze ważne rozróżnienie, które należy wziąć pod uwagę, kwalifikując daną placówkę do "oddziału" lub filii. Drugie dotyczy skali podejmowanych działań, stopnia samodzielności merytorycznej i organizacji przestrzennej, w ramach której prowadzona jest działalność biblioteczna na rzecz dzieci. Jeśli pomieszczenie jest niewielkie, jego lokalizacja nie sprzyja całkowitemu usamodzielnieniu się (brak odrębnego wejścia) i wskaźniki udostępniania należą do stosunkowo niskich, a jednocześnie księgozbiór dziecięcy pozostaje księgozbiorem wydzielonym (czyli z odrębnym inwentarzem, własnym rejestrem przybytków czy ubytków, własnymi katalogami), ponadto do obsługi tegoż księgozbioru i jego czytelników przewidziano odrębny etat z obowiązkiem planowania działań i prowadzenia sprawozdawczości - to wówczas tak działającą placówkę kwalifikujemy, według przyjętego nazewnictwa, do "oddziału". Jeśli natomiast pomieszczenie jest duże, posiada odrębną lokalizację (inne wejście, inne piętro, inny budynek), wskaźniki udostępniania są bardzo wysokie, działania kulturalno-oświatowe prowadzone na dużą skalę i w pełni samodzielne, a zasady organizacji księgozbioru, planowania i sprawozdawczości pozostają jak wyżej - spełnione zostają wszelkie warunki do tego, by zaliczyć placówkę do "filii".

Zaprezentowane powyżej rozróżnienie "oddział" - "filia" funkcjonowało w Łodzi i w dawnym województwie łódzkim. Tendencja do usamodzielniania oddziałów, przekształcania ich w filie tam, gdzie to było możliwe - według przytoczonych kryteriów - przyniosła w rezultacie niewielką ich liczbę. Tymczasem na pozostałym obszarze wchodzącym w skład nowego województwa łódzkiego, oddział dla dzieci rozumiany jest przeważnie jako dział biblioteki powiatowej, miejskiej, miejsko-gminnej (podobnie, jak np. dział informacji, dział opracowania), bez względu na stopień usamodzielnienia pracy, warunki lokalowe i wskaźniki udostępniania (sięgające w niektórych wypadkach 50.000-100.000 wypożyczeń), przy liczbie czytelników wynoszącej dwa, trzy czy nawet pięć tysięcy.

Z ogólnej liczby tych oddziałów, przynajmniej sześć działa na zasadzie samodzielnych filii, co można zauważyć, przygotowując niekiedy dla takiego oddziału oddzielny formularz GUS-u i otaczając obwódką symbol filii bibliotecznej, choć w nazwie placówki widnieje słowo "oddział". Pozostaje to oczywiście w sprzeczności z zasadą rozumienia oddziału, który nie stanowi samodzielnej jednostki sprawozdawczej, należąc jako wydzielona komórka organizacyjna do większej całości. Pewien porządek można byłoby tutaj wprowadzić jedynie poprzez formalne przekształcenia oddziałów w filie.

Warto przy okazji wspomnieć o jeszcze jednym modelu funkcjonowania wydzielonych dla dzieci pomieszczeń bibliotecznych. W ramach bibliotek ogólnych, dwie dzielnice w Łodzi - niedawno dołączyła trzecia - wydzieliły obok wypożyczalni dla dorosłych, wypożyczalnie dla dzieci, które nie posiadają statusu oddziału, a tym bardziej filii (wspólna lokalizacja z wypożyczalnią dla dorosłych, brak odrębnego kierownictwa, w nielicznych tylko wypadkach własny inwentarz, w jednej z dzielnic brak odrębnej statystyki dla wypożyczeń z księgozbioru dziecięcego).

Liczba tych dziecięcych wypożyczalni oraz fakt, iż mieszczą się one w wyodrębnionych pomieszczeniach przeznaczonych dla dzieci (często o niemałej powierzchni), nakazuje ten typ placówek dziecięcych również uwzględnić w ogólnym ich wykazie, pomimo niesamodzielności organizacyjnej, jaką przejawiają i tylko częściowej samodzielności merytorycznej. W sprawozdaniach GUS-u nie przewidziano jednak miejsca na informację o opisanym rodzaju działań na rzecz czytelnictwa dzieci.

Jak wynika z przedstawionej powyżej analizy, model funkcjonowania placówek bibliotecznych dla dzieci w naszym województwie przewiduje trzy typy rozwiązań, w ramach których owe placówki działają. Głównym kryterium rozróżniającym jest tutaj stopień samodzielności organizacyjno-merytorycznej. Pojawia się również specyficzne kryterium kompetencji. Na terenie województwa występuje szczególna dbałość o to, by specjalizację dziecięcą ściśle kojarzono z główną placówką w mieście - znajduje to m.in. wyraz w zachowywaniu nazwy "oddział" nawet wówczas, gdy ten w rzeczywistości wykonuje pracę samodzielnej filii. W Łodzi specjalizacja dziecięca prowadzona jest w różnych punktach miasta, a obok, w ściśle do tego celu wyznaczonych placówkach filialnych, funkcjonują liczne biblioteki ogólne z wypożyczalniami dla dzieci. Zakres kompetencyjny w dziedzinie specjalizacji dziecięcej jest tutaj znacznie zawężony, równocześnie jednak w pewnej istotnej części przeniesiony na niemal wszystkie biblioteki w ramach danej dzielnicy.

Analiza niniejsza uświadamia istniejące różnice w organizacji placówek bibliotecznych dla dzieci na terenie województwa. Wskazuje na kłopotliwość w dokonywaniu ogólniejszych zestawień statystycznych - nawet tych, które dotyczą typologii tychże placówek , bowiem stosowane tutaj nazewnictwo albo nie odpowiada przyjętemu oficjalnie w sprawozdawczości GUS-u (wypożyczalnie dla dzieci powstały w miejsce dawniej istniejących oddziałów i filii dziecięcych, statystycznie więc dwie duże dzielnice łódzkie wykazują istnienie raptem trzech filii, podczas gdy pozostała część miasta takich filii posiada aż 13), albo też pozostaje niejednoznacznie interpretowane, jak to wykazano na przykładzie oddziałów.

Warto również wspomnieć o funkcji, jaką filie, oddziały, bądź wypożyczalnie dla dzieci winny pełnić w nowych warunkach społecznych i organizacyjnych bibliotek. Regulaminy dziecięco-młodzieżowych placówek bibliotecznych przewidują obsługę czytelników do lat 16, zatem gimnazjaliści (grupa wiekowa 13-16 lat) aż do ukończenia szkoły mają prawo korzystać z tychże placówek - profil księgozbiorów winien uwzględniać zatem podstawowy zasób lekturowy, przeznaczony dla tej grupy młodzieżowej. Z uczniami ostatniej klasy gimnazjalnej należy jednak prowadzić już pracę przygotowującą do systematycznego korzystania z biblioteki dla dorosłych. Nie oznacza to w żadnym wypadku automatycznego wykreślania z listy zapisanych do biblioteki (oddziału) tych osób, które gimnazjum ukończyły. Jeżeli profil księgozbioru placówki dziecięco-młodzieżowej będzie w pełni adekwatny do funkcji, jaką placówka ta realizuje (nie pojawią się licznie książki przeznaczone dla czytelników powyżej 16 roku życia), a starsza młodzież w tymże księgozbiorze nadal poszukiwać będzie czegoś dla siebie, nie ma żadnego powodu, by tego zabronić - wszyscy potencjalni czytelnicy w dowolnym wieku mają prawo korzystać z tych księgozbiorów. To samo dotyczy ludzi dorosłych: studentów, nauczycieli, wychowawców, pracowników kulturalno-oświatowych, przedstawicieli prasy, radia, telewizji, a także rodzin dzieci należących do biblioteki.

Wobec systematycznie zmniejszającej się liczby miejsc, w których gromadzona jest wyłącznie literatura dla dzieci i młodzieży (również specjalistyczna informacja o niej), istniejące obecnie biblioteki i oddziały dziecięce, także niektóre z wypożyczalni dla dzieci winny przyjąć na siebie rolę ośrodków specjalizacyjnych w zakresie wszystkich pojawiających się potrzeb, związanych z piśmiennictwem dla młodszych czytelników. Specjalizacja placówki bibliotecznej dla dzieci powinna obejmować także wypracowywanie właściwych dla środowiska dziecięcego form pracy - odrębność pomieszczeń, kwalifikacje pracowników i charakter działań sprzyjają obserwacji dziecięcych potrzeb i zainteresowań, testowaniu różnych sposobów przyciągania do książki, generowaniu metod skutecznego pośrednictwa w relacji książka-dziecko. Doświadczenia pracowników tychże placówek winny służyć rozwijaniu wiedzy o młodych czytelnikach, przekazywanej dalej kierownikom bibliotek ogólnych na terenie danego powiatu podczas szkoleń.

Uwagi przedstawione powyżej powstały w związku z próbą statystycznego ujęcia działań bibliotecznych dla dzieci i młodzieży w nowym, poszerzonym terytorialnie województwie łódzkim. Znane są już dyrektorom bibliotek powiatowych z naszego terenu. Za pośrednictwem EBIB-a przekazuję je dalej, by zainspirować instruktorów czytelnictwa dziecięcego do dyskusji.

 Początek strony



Model funkcjonowania placówek bibliotecznych dla dzieci w województwie łódzkim / Danuta Kapela// W: Biuletyn EBIB [Dokument elektroniczny] / red. naczelny Bożena Bednarek-Michalska. - Nr 3/2003 (43) luty. - Czasopismo elektroniczne. - [Warszawa] : Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich KWE, 2003. - Tryb dostępu: http://www.ebib.pl/2003/43/kapela.php. - Tyt. z pierwszego ekranu. - ISSN 1507-7187