EBIB 
Nr 5/2002 (34), Licencje dla bibliotek. Artykuł
 Poprzedni artykuł Następny artykuł  

 
Rozmiar: 77 bajtów Rozmiar: 77 bajtów Rozmiar: 77 bajtów Rozmiar: 77 bajtów


Błażej Feret

Michael Kay

we współpracy z Anną Marią Balogh , Peterem Szanto , Samem Brooksem

eIFL - Electronic Information for Libraries.
Globalna inicjatywa Fundacji Sorosa

Rozmiar: 77 bajtów Rozmiar: 77 bajtów
Rozmiar: 45 bajtów

Tłumaczenie tekstu referatu wygłoszonego przez pierwszego autora podczas 67. Konferencji IFLA, która odbyła się w sierpniu 2001 roku w Bostonie. Oryginalny tekst dostępny także na stronie: http://www.ifla.org/IV/ifla67/papers/117-141e.pdf.
Autor i Redakcja przepraszają za pozostawione w rysunkach opisy angielskie oraz oryginalną wersję załącznika B (ankieta). Wszystkie dane - ważne na dzień pisania tekstu.

HISTORIA PROJEKTU

Pierwszego września 1999 roku Open Society Institute (Budapeszt) oraz firma EBSCO Publishing zawarły porozumienie w sprawie współpracy przy tworzeniu największego w świecie konsorcjum informacyjnego. Wspólna inicjatywa, której koszty realizacji liczą się w milionach dolarów, nazwana została Electronic Information for Libraries Direct - eIFL Direct. Jej celem jest pośrednictwo w uzyskaniu przez biblioteki (akademickie, badawcze, medyczne, publiczne, narodowe i parlamentarne) oraz ministerstwa i wszelkiego rodzaju niedochodowe organizacje pozarządowe, dostępu do informacji elektronicznej. Użytkownikami mogą być uczniowie, politycy, przedstawiciele rządu, studenci i inni obywatele krajów, które tradycyjnie nazywane są "rozwijającymi się" lub "krajami w fazie przemiany" (countries in transition).

Aktualnie konsorcjum eIFL Direct tworzy ponad 2000 instytucji i liczba ta stale rośnie (rys. 1). Do dnia dzisiejszego (sierpień 2001) wykonano w sumie ponad 3 milionów wyszukiwań w udostępnionych bazach, a liczba ta rośnie wraz z rosnącą ilością instytucji i świadomością użytkowników (rys. 2).

Krajami, do których skierowana jest oferta projektu są te (tradycyjnie ubogie w dostęp do informacji), które już od dawna obejmuje parasol Fundacji Sorosa. Oprócz 27 krajów z Europy Środkowej i Wschodniej (głównie dawnych republik radzieckich) do grupy tej należy Gwatemala, Haiti i dziesięć krajów Afryki południowej. Wkrótce projekt poszerzy się o następne 18 krajów z Afryki zachodniej oraz o Indonezję, zwiększając tym samym ogólną liczbę krajów uczestniczących do 58.

POCZĄTKI PROJEKTU - OCENA POTRZEB ORAZ OFERT DOSTAWCÓW

Po dokonaniu wstępnego rozpoznania potrzeb informacyjnych w krajach wybranych regionów, OSI wystosowało otwarte zaproszenie do przetargu do wszystkich firm zajmujących się dostawą usług elektronicznych z zakresu nauk społeczno-ekonomicznych i humanistycznych. Oferty złożyło siedem firm. Zaproszeni przez OSI do współpracy eksperci dokonali ich przeglądu i w efekcie dokonano wyboru trzech firm do ostatniego etapu przetargu. Dwa profesjonalne zespoły ekspertów - jeden w Rosji i jeden w Anglii dokonały dalszej niezależnej analizy ofert. Zespoły otrzymały listę 15 głównych i 28 pobocznych kryteriów, które miały być użyte w analizie i ocenie. W efekcie jednogłośnie wybrano ofertę firmy EBSCO jako najbogatszą i najbardziej odpowiednią. Wkrótce też rada Fundacji OSI zatwierdziła rekomendowaną przez zespoły ekspertów firmę.

Pełną lista kryteriów zastosowanych w analizie porównawczej ofert na dostawę elektronicznych pełnych tekstów z dziedziny nauk humanistycznych (społecznych, ekonomicznych, zarządzania) przedstawiono w załączniku A. By odzwierciedlić misję OSI oraz biorąc pod uwagę lokalizację krajów, jakim ta fundacja służy, jednym z kryteriów wyboru była liczba czasopism pełnotekstowych związanych tematycznie z Europą Środkowo-Wschodnią, dawnymi krajami radzieckimi oraz regionem południowej Afryki (czasopisma z treścią "lokalną"). Fakt, że wiele krajów nie ma dostatecznie dobrze rozwiniętej infrastruktury sieci komputerowych został w kryteriach uwzględniony przez wymóg dostarczania treści baz na CD ROM, oprócz dostępu online. W kryteriach nie zapomniano także o tak istotnym problemie jak możliwość dodawania w przyszłości do baz pełnych, angielskich tekstów czasopism wydawanych lokalnie ("Adding Local Content in English") lub nawet czasopism lokalnych w językach lokalnych ("Adding Local Content in Local Languages").

ROZWÓJ BAZ EBSCO OD CZASU ROZPOCZĘCIA PROJEKTU

W momencie rozstrzygnięcia przetargu EBSCO oferowało dla projektu eIFL prawie 3000 tytułów czasopism pełnotekstowych dostępnych online lub na CD ROM. Od tego czasu do zawartości baz dodanych zostało ponad 2000 nowych tytułów. W rezultacie całkowita liczba czasopism pełnotekstowych oferowanych przez projekt eIFL wynosi dziś ponad 5000. Oprócz liczby tytułów zmienił się także ich profil. Model prawie całkowicie "społeczno-humanistyczno-medyczny" został wzbogacony o ponad 1000 tytułów zaliczanych do nauk ścisłych. Bazy Academic Search i Business Source zostały podniesione z wersji "Elite" do wersji "Premier".

Aktualnie projekt eIFL/EBSCO oferuje dostęp do sześciu, powiększonych w porównaniu z wstępną ofertą baz, ze tę samą - ustaloną na trzy lata z góry - cenę:

  • Academic Search Premier (podniesione z wersji Academic Search Elite)
  • Business Source Premier (podniesione z wersji Business Source Elite)
  • The Masterfile Premier
  • Medline z kolekcją Biomedical Basic
  • Health Source Plus
  • Newspaper Source

W chwili obecnej EBSCO pracuje nad uruchomieniem rosyjskiego interfejsu do baz, który - jak się można spodziewać - będzie bardzo użyteczny nie tylko w Rosji, ale także w krajach WNP. Prace nad interfejsem mają zakończyć się w roku 2002. Co więcej, EBSCO podjęło kroki w kierunku dołączenia do baz zawartości niektórych czasopism rosyjskich i w języku rosyjskim. Według obietnic będą one dostępne dla członków eIFL także w roku 2002. Równolegle dodawane są do baz tytuły czasopism wydawanych w Europie Środkowej i Wschodniej w języku angielskim.

ROZWÓJ PROJEKTU W KIERUNKU NAUK ŚCISŁYCH (ST)

Utworzenie Zespołu Roboczego ds. Zawartości Baz (Content Task Force)

Od początku projektu było oczywiste, że w przedsięwzięciu o tym zasięgu geograficznym i stopniu skomplikowania muszą wystąpić problemy. W drugiej połowie roku 2000 istnienie i kontynuacja projektu zostały zagrożone przez fakt, że nie wszystkie kraje były w stanie zgromadzić względnie niewielkie, ale jednak niezerowe środki finansowe. Impas polegał na tym, że biblioteki nie były skłonne intensywnie szukać środków finansowych nie wiedząc, czy projekt będzie kontynuowany. Z kolei gwarancja kontynuacji projektu ze strony OSI i EBSCO mogła nastąpić dopiero po uzyskaniu choćby częściowego zapewnienia o dostępności środków finansowych w krajach projektu dziś i w najbliższych latach.

W OSI nie było jednak wątpliwości, że projekt da się uratować. Pod dwoma wszakże warunkami:

  • biblioteki - członkowie projektu - muszą bardzo aktywnie włączyć we wszystkie aspekty projektu
  • zaangażowanie bibliotek powinno przybrać zorganizowaną formę, najlepiej w postaci krajowego konsorcjum bibliotecznego, które byłoby w stanie koordynować także sprawy licencji na dostęp do elektronicznych źródeł informacji .

By zaktywizować kraje do działania i by projekt zaczął być odczuwany jako bardziej "nasz" niż fundacji, OSI zdecydowało się na utworzenie Zespołu Roboczego ds. Zawartości Baz (CTF), który wytyczałby kierunki przyszłego rozwoju projektu jeśli chodzi o treść i zawartość merytoryczną oferty eIFL. Zespół ten, złożony z przedstawicieli kilku krajów projektu, spotyka się regularnie, by ocenić dotychczasowe wykorzystanie usług i zawartości baz EBSCO i by zaproponować nowe treści lub usługi w projekcie.

Pierwszym zadaniem tego zespołu było rozważenie możliwości zaspokojenia najważniejszych potrzeb bibliotek w zakresie dostępu do pełnych tekstów z dziedziny nauk ścisłych (ST). Potrzeba dodania tego rodzaju treści była bardzo wyraźnie artykułowana na spotkaniach krajowych koordynatorów projektu eIFL i potwierdziła się w wynikach przeprowadzonej przez OSI ankiety, która dotyczyła nowych potrzeb informacyjnych (załącznik B). Celem tego pierwszego, znacznego rozszerzenia oferty eIFL, byłoby dostarczenie członkom projektu, tradycyjnie bardzo drogiej informacji z dziedziny nauk ścisłych, za przystępną i dostosowaną do możliwości każdego kraju osobno cenę.

Pierwszym problemem, który miał rozwiązać zespół odnośnie do zawartości ST, miała być decyzja co do sposobu wyboru pełnotekstowych źródeł informacji, które mogłyby zostać zaproponowane uczestnikom projektu. Zwykle w takich przypadkach stosuje się w bibliotekach jedną z kilku metod:

  • rozszerzenie bieżącej prenumeraty czasopism w wersji drukowanej o wersję elektroniczną online (zwykle w przypadku takiej możliwości nie przeprowadza się szczególnych badań ani ocen użytkowania)
  • prowadzenie przez bibliotekę badań dostępnych serwisów i źródeł elektronicznych (biblioteka definiuje kryteria wyboru, przeprowadza badania i testy porównawcze produktów przed podjęciem decyzji)
  • podejmowanie decyzji w oparciu o opinię ciał doradczych albo specjalnie do tego powołanych, albo niezależnych. Dobrym przykładem jest tu firma "The Charleston Advisor" (http://www.charlestonco.com), która zaprojektowała system oceny produktów informacyjnych online, biorący pod uwagę następujące elementy: zawartość, łatwość wyszukiwania, cenę, treść proponowanej umowy licencyjnej. Firma ta regularnie publikuje recenzje i porównania produktów dostępnych online w Internecie. Innym przykładem ciała doradczego, które przeprowadza oraz publikuje przeglądy i badania na temat dostępnych w Internecie baz pełnotekstowych, jest California State University Libraries Electronic Access to Information Resources Committee, czyli krócej CSU Libraries EAR ("ucho" bibliotek CSU) - http://www.calstate.edu/SEIR/Ear.shtml
  • i wreszcie - zapytanie użytkowników drogą ankietowania, przed podjęciem decyzji o wyborze produktu. Zwykłą praktyką jest w takich wypadkach dostarczenie użytkownikom listy potencjalnych serwisów wraz z krótką charakterystyką i linkiem do Internetu oraz prośba o przebadanie i ocenienie każdego z nich.

Wybór, dokonany przy pomocy jednej lub kombinacji kilku podanych wyżej metod, jest następnie weryfikowany w praktyce, po jakimś czasie użytkowania. Służą do tego celu także odpowiednio zaprojektowane ankiety, których przykłady można znaleźć na stronach http://library.sjsu.edu/test/testeval.htm czy http://www.library.unsw.edu.au/exit.html.

W przypadku zadania postawionego przed Zespołem ds. Zawartości Baz rozważano dwie drogi wyboru:

  • analizę rynku i produktów zgodnie z wcześniej przygotowanymi kryteriami przez zespół do tego celu powołany,
  • zapytanie bibliotekarzy i użytkowników drogą ankiety, jaki produkt uważają za najbardziej pożyteczny dla ich pracy.

Rozpatrywana była też trzecia droga, w zasadzie najlepsza z możliwych, choć mało realna: analiza użytkowania poszczególnych tytułów drukowanych w poszczególnych krajach i negocjacje z wydawcami tych najbardziej popularnych. Ta droga mogłaby się jednak okazać koszmarem organizacyjnym, biorąc pod uwagę liczbę zaangażowanych krajów, tytułów czasopism i wydawców.

Ostatecznie, zespół CTF zdecydował o przygotowaniu odpowiedniej ankiety, w której zestawiono dużą liczbę pełnotekstowych serwisów online z krótkim opisem i odpowiednim linkiem (patrz Załącznik B). Dla każdego serwisu respondenci mieli do wyboru trzy opcje: 'istotny', 'użyteczny', 'zbędny'. Biblioteki uczestniczące w badaniach mogły także dodawać swoje propozycje serwisów online, jeśli nie były one uwzględnione w zestawieniu. Lista zawierała także wybór ponad 20 baz bibliograficznych, które kiedyś (potencjalnie) także mogłyby być włączone do projektu. Podobne podejście do problemu wyboru serwisu zostało zastosowane przez kolegów na Węgrzech, podczas fazy przygotowawczej do utworzenia krajowego konsorcjum naukowo-technicznego w roku 2000.

Przygotowane ankiety zostały rozesłane do krajowych koordynatorów projektu eIFL w marcu 2001 roku z prośbą o przekazanie ich nie tylko do tych bibliotek, które w projekcie uczestniczą, ale także do tych, które uczestnictwem w projekcie mogłyby być zainteresowane.

Niestety, wyniki przeprowadzonych badań nie mogą być w tym artykule zaprezentowane. Przetarg na dostęp do pełnotekstowych czasopism z dziedziny nauki i technologii został otwarty i nie jest jeszcze rozstrzygnięty. Dlatego też niewłaściwym byłoby podawanie w tym momencie do wiadomości publicznej jakichkolwiek informacji np. na temat preferencji użytkowników.

Powiedzieć można jednak że:

  • wiele instytucji wykazało bardzo duże zainteresowanie dostępem do szerokiego wachlarza usług pełnotekstowych online,
  • pomimo faktu, że bazy bibliograficzne uznane zostały za ważne w ofercie eIFL, nie zyskały one aż tak wielu i tak bardzo entuzjastycznych zwolenników jak dostęp do czasopism z pełnymi tekstami publikacji.

W oparciu o uzyskane wyniki zdecydowano, że pierwszy przetarg i negocjacje dotyczące dziedziny nauk ścisłych i technicznych powinny dotyczyć wyłącznie dostępu do źródeł pełnotekstowych, a ewentualny drugi przetarg powinien dotyczyć baz bibliograficznych. Z kolei biorąc pod uwagę liczbę dostawców (i serwisów), którymi użytkownicy wykazali zainteresowanie w ankiecie, przetarg powinien mieć charakter otwarty i obejmować wszystkich zainteresowanych dostawców z dziedziny ST. W związku z tym Zespół ds. Zawartości baz nie dokonał żadnego wstępnego wyboru oferentów, którzy mogliby być zaproszeni do przetargu.

Przetarg rozpocznie się w lipcu 2001 i zakończy w styczniu 2002. Szczegóły dotyczące projektu i postępów prac będą zamieszczane na stronach internetowych projektu: http://www.eifl.net.

W KIERUNKU KONSORCJUM WIELU KRAJÓW (Multi-Country Consortium)

Strategia informacyjna OSI (dokument z 2001 r.) następująco definiuje zasady projektu eIFL:
"Projekt oparty jest na zasadzie jednoczesnego wykorzystania dwóch cech informacji cyfrowej. Pierwszej, że sieć Internet umożliwia koncentrację intencji i żądań na dużą skalę: duże konsorcjum złożone z indywidualnie małych i słabych klientów zyskuje znaczną siłę przetargową. Drugiej, że koszt końcowej dystrybucji informacji elektronicznej jest zerowy i dlatego usługi produkowane z myślą o, i sprzedawane bogatym odbiorcom mogą być także odsprzedawane mniej zasobnym użytkownikom po znacznie zredukowanych cenach." Podejście takie pozwala mieć nadzieję, że eIFL może w przyszłości odegrać istotną rolę w szerszym przepływie informacji oraz być platformą tworzenia lokalnej informacji cyfrowej.

W innym miejscu wspomniany dokument mówi: "Konsorcjum mogłoby stać się klientem na znaczne ilości tańszego sprzętu komputerowego i oprogramowania dla instytucji członkowskich oraz być bazą do dokonywania szkoleń. W późniejszej fazie wielokrajowe konsorcjum mogłoby stać się medium do propagowania odpowiednich idei polityki informacyjnej i wiedzy, a także współtworzyć lokalną i globalną politykę informacyjną".

Wizja ta jest szczególnie ważna dla krajów objętych "parasolem" OSI. W wielu z tych krajów utworzenie regionalnego konsorcjum bibliotecznego równoznaczne jest z utworzeniem, po raz pierwszy w historii, ciała mogącego głosić poglądy społeczeństwa informacyjnego. Tej grupy społecznej, która odgrywa istotną rolę w rozwoju "społeczeństw otwartych" propagowanych przez George'a Sorosa.

Przyszła misja eIFL obejmować będzie rolę przewodnią, wspomagającą, motywującą i optującą za międzynarodową współpracą wielu bibliotek, w wielu krajach rozwijających się na całym świecie. eIFL będzie rozwijał i tworzył nowatorskie programy i usługi biblioteczne, szczególnie w aspekcie wzajemnej pomocy i współpracy, współdzielenia zasobów i innych działań, które będą odpowiedzią na potrzeby bibliotek.


Załącznik A

Kryteria stosowane w analizie porównawczej produktów, podczas wyboru dostawcy pełnych tekstów z zakresu nauk społeczno-ekonomicznych:

Tytuły

  • Liczba tytułów, które posiadają wersję pełnotekstową (tytuły pełnotekstowe)
  • Liczba tytułów posiadających jedynie abstrakty (tytuły abstraktowe)
  • Liczba tytułów pełnotekstowych z wyłączeniem magazynów nienaukowych oraz z dziedziny nauk ścisłych i medycyny
  • Liczba tytułów abstraktowych z wyłączeniem magazynów nienaukowych oraz z dziedziny nauk ścisłych i medycyny
  • Liczba wydawców dających wkład do bazy

Podział na dziedziny

  • Liczba tytułów pełnotekstowych w następujących dziedzinach: ekonomia, edukacja, ogólne nauki społeczno-ekonomiczne, historia, prawo, politologia, psychologia, socjologia.

Tytuły "wschodnie" kontra "zachodnie"

  • Liczba czasopism pełnotekstowych o problemach Europy Środkowej i Wschodniej oraz krajów dawnego Związku Radzieckiego.

Powielanie się tytułów

  • Analiza procentowego nakładania się w zakresie tytułów, dwóch porównywanych baz

Interfejs użytkownika

  • Ocena interfejsu użytkownika, zawierająca takie elementy jak: przyjazność, poziomy i szczegółowość wyszukiwania, ekrany pomocy, inne funkcje.

Moduły specjalne

  • Inne moduły specjalne jak np. wykonywanie statystyk użytkowania itp.

Kontrakt

  • Przykładowe kontrakty zostały przeanalizowane przez prawników.

Szczegóły dostępu do serwisu

  • Czy są jakieś ograniczenia na liczbę jednoczesnych sesji, zarówno dla użytkowników online jak i wersji na CD ROM?
  • Czy dostęp możliwy jest jedynie z biblioteki, czy również z całej uczelni lub z dowolnego innego miejsca?
  • Czy dostęp do serwisu wymaga spełnienia jakichś specjalnych warunków technicznych?

Czas odpowiedzi

  • W różnych porach dnia została dokonana ocena czasu odpowiedzi na zapytanie do serwisu.

Wersja CD w porównaniu z wersją online

  • Czy CD-ROM-y będą dostarczane do wszystkich uczestniczących instytucji w każdym kraju?
  • Jak często następować będzie aktualizacja CD ROM-ów?
  • Czy dostarczane CD-ROM-y mogą pracować w sieci czy będzie to wersja jednostanowiskowa?
  • Czy wszystkim krajom przysługuje dostawa wersji na CD-ROM-ach?

Analiza cen

  • Jaki jest średni koszt 1 tytułu bieżącego (z wyłączeniem magazynów nienaukowych oraz z dziedziny nauk ścisłych i medycyny)?
  • Jaki jest średni koszt 1 tytułu w ogóle (z wyłączeniem magazynów nienaukowych oraz z dziedziny nauk ścisłych i medycyny) zakładając, że wszystkie tytuły mają dostępne trzyletnie archiwum?

Szkolenia i wsparcie

  • Jaka jest strategia szkoleń proponowana przez dostawcę i czy szkolenia będą bezpłatne?
  • Jaki rodzaj pomocy zdalnej (helpdesk) jest proponowany?

Profesjonalizm i podejście do przetargu

  • Jaki poziom profesjonalizmu i zwracania uwagi na szczegóły zaprezentował dostawca podczas przygotowywania ofert i rozmów z przedstawicielami OSI i zespołów oceniających?

Dodawanie treści lokalnych w języku angielskim

  • Jaki poziom zobowiązania zaprezentowali dostawcy w sprawie idei dodawania do baz czasopism lokalnych (związanych z danym regionem) w języku angielskim ?

Dodawanie treści lokalnych w językach lokalnych

  • Czy firmy są przygotowane, by dodawać do baz także czasopisma z treściami lokalnymi w językach lokalnych (innych niż angielski) w niedalekiej przyszłości?

Rozmiar: 45 bajtów
Rozmiar: 45 bajtów

Załącznik B.

Nazwa instytucji:

...........................................................

1. Do których, z wymienionych baz bibliograficznych (z dziedziny nauk ścisłych), chciałaby mieć dostęp Twoja biblioteka? Jeśli aktualnie przenumerujesz któryś z wymienionych serwisów, proszę o jego zaznaczenie. Proszę także dopisać serwis (jeśli jest nie wymieniony), który prenumerujesz, lub który chciałbyś zaprenumerować.

Rozmiar: 45 bajtów
Rozmiar: 45 bajtów

Rozmiar: 45 bajtów
Rozmiar: 45 bajtów

2. Do których, z wymienionych baz pełnotekstowych (z dziedziny nauk ścisłych), chciałaby mieć dostęp Twoja biblioteka? Jeśli aktualnie przenumerujesz któryś z wymienionych serwisów, proszę o jego zaznaczenie i - jeśli to możliwe - o podanie kosztów rocznych dostępu. Proszę także dopisać serwis (jeśli jest nie wymieniony), który prenumerujesz, lub który chciałbyś zaprenumerować

Rozmiar: 45 bajtów
Rozmiar: 45 bajtów

Rozmiar: 45 bajtów
Rozmiar: 45 bajtów

3. Z którego ministerstwa (ministerstw) Twoja biblioteka otrzymuje środki finansowe?
...........................................................

4. Czy Twoja biblioteka otrzymuje jakiekolwiek środki finansowe z innych źródeł (sektor prywatny, sponsorzy)?
...........................................................

5. Czy Twoja instytucja (biblioteka) zaakceptowałaby osobę lub instytucję prywatną jako sponsora środków finansowych na pokrycie kosztów dostępu do źródeł elektronicznych?
...........................................................

  Na początek
Rozmiar: 45 bajtów
Rozmiar: 77 bajtów Rozmiar: 77 bajtów Rozmiar: 77 bajtów Rozmiar: 77 bajtów



eIFL - Electronic Information for Libraries./Błażej Feret, Michael Kay // W: EBIB Elektroniczny Biuletyn Informacyjny Bibliotekarzy [Dokument elektroniczny] / red. naczelny Bożena Bednarek-Michalska. - Nr 5/2002 (34) maj. - Czasopismo elektroniczne. - [Warszawa] : Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich KWE, 2002. - Tryb dostępu: http://www.ebib.pl/2002/34/feret.php. - Tyt. z pierwszego ekranu. - ISSN 1507-7187

 

Rozmiar: 77 bajtów Rozmiar: 77 bajtów