EBIB 
Nr 1/2002 (30), Jakość w bibliotekarstwie I. Teorie-projekty-kształcenie. Artykuł
  Poprzedni artykuł Następny artykuł  

 
Rozmiar: 77 bajtów Rozmiar: 77 bajtów Rozmiar: 77 bajtów Rozmiar: 77 bajtów


Małgorzata Kisilowska
Instytut Informacji Naukowej i Studiów Bibliologicznych
Uniwersytet Warszawski

Zapewnianie jakości w kształceniu akademickim
w zakresie bibliotekoznawstwa i informacji naukowej

Rozmiar: 77 bajtów Rozmiar: 77 bajtów
Rozmiar: 45 bajtów

Zapewnianie jakości (ang. quality assurance) jest jedną z wielu stosowanych obecnie metod (czy filozofii) wykorzystywanych - właśnie dla zmierzenia aktualnego poziomu jakości prowadzonej działalności naukowo-dydaktycznej jednostki akademickiej oraz dla jej podnoszenia i utrzymywania na pożądanym poziomie. Zagadnieniem tym zajmuje się wiele osób zaangażowanych w organizację procesów badawczych i dydaktycznych na uczelniach zagranicznych i polskich. W Polsce zasady te swoją popularność i rozwój zawdzięczają m.in. w dużej mierze projektowi TEMPUS UNIQUE UM-JEP-14320-99 (University Quality Evaluation), realizowanemu pod auspicjami Uniwersyteckiej Komisji Akredytacyjnej (UKA) od roku 1999. Jednak tego rodzaju programów dotyczących zapewniania jakości kształcenia prowadzono już w Polsce kilkanaście.

Czym są zasady zapewniania jakości?

Można powiedzieć, że są pewną formą nazwania i porządkowania działań niezbędnych dla zapewnienia jakości kształcenia, której poziom jest następnie mierzony i oceniany wewnętrznie - w ramach danej uczelni - i zewnętrznie, w procedurze akredytacji, realizowanej obecnie w Polsce przez UKA. Regulują one zarówno działalność zewnętrzną uczelni, jak i wewnętrzną, na jej szczeblu ogólnym, administracyjnym, wydziału, instytutu czy katedry, we współpracy krajowej i międzynarodowej z ośrodkami dydaktycznymi, badawczymi i z przyszłymi pracodawcami, a także w realizacji poszczególnych zadań statutowych uczelni. "Zapewnianie" jakości oznacza:

  • wskazanie i nazwanie elementów decydujących o tym, co w procesie naukowo-dydaktycznym jest dobre, a co nie,
  • określenie procedur postępowania, wyznaczenie osób, opracowanie dokumentów niezbędnych dla poprawnego wykonywania zadań właściwych dla danej jednostki uczelnianej,
  • wyznaczenie mierników jakości,
  • regularne przeprowadzanie analizy stanu jakości, z wykorzystaniem odpowiednio dobranych narzędzi.

Polityka zapewniania jakości wiąże się z wymaganiami współczesnego rynku kształcenia i pracy. Warunki stawiane tak przez pracodawców absolwentom, jak i przez instytucje finansujące edukację powodują konieczność zwrócenia szczególnej uwagi na jakość prowadzonych badań i dydaktyki. Są to warunki tak merytoryczne, jak i formalne. Te pierwsze dotyczą wiedzy, umiejętności i kwalifikacji kandydatów na konkretne miejsca pracy, te drugie - organizacji i kosztów procesów kształcenia. Ważnym czynnikiem wpływającym na jakość edukacji jest również współpraca międzynarodowa w zakresie dydaktyki.

W poszczególnych państwach powstają zespoły zajmujące się opracowaniem zasad zapewniania jakości w odrębnych typach szkół czy dyscyplinach wiedzy. Wiedza "jakościowa" jest rozpowszechniana między innymi dzięki takim projektom i programom, jak Tempus, Socrates i innym. Staje się dobrem dostępnym dla wszystkich zainteresowanych, głównie władz uczelni, wydziałów i instytutów, zaangażowanych w organizację i zarządzanie uczelnią.

W ramach projektu Tempus UNIQUE opracowywane są zewnętrzne i wewnętrzne zasady zapewniania jakości - projekt budowany na doświadczeniach różnych uczelni i wydziałów, służący zaś wszystkim wprowadzającym i kontynuującym procesy jakościowe w swoich jednostkach dydaktycznych. Zewnętrzna ocena jakości jest - jak wynika z nazwy - domeną agend "zewnętrznych" w stosunku do uczelni, nie będzie więc przedmiotem niniejszych rozważań.

Natomiast zasady wewnętrznego systemu zapewniania jakości w szkole wyższej obejmują (najogólniej rzecz biorąc) takie elementy, jak:

  • przygotowanie podstaw określających kierunki i zasady działania uczelni, takich jak misja uniwersytetu, jego uwarunkowania legislacyjne,
  • zbudowanie struktury zapewniania jakości: podział zadań, określenie obowiązków wszystkich kategorii pracowników uczelni oraz studentów, w tym również:
  • opracowanie dokumentacji systemu zapewnienia jakości kształcenia w uczelni,
  • organizacja systemu studiów,
  • programy studiów oraz proces kształcenia,
  • regularnie przeprowadzane oceny jakości kształcenia.

Podstawowym rozporządzeniem wewnętrznym regulującym zagadnienie zapewniania i kontroli jakości kształcenia powinna być uchwała senatu. Jako pierwszy tego typu rozporządzenie wprowadził Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu (16 września 1997). Uniwersytet Warszawski posiada uchwałę Senatu z 18 lutego 1998, jest ona jednak dość ogólna w swoich postanowieniach.

Uchwała taka powinna zawierać m.in. cele systemu doskonalenia jakości, określać przedmioty oceny jakości (program, warunki realizacji, osiągane wyniki), wskazywać instrumenty oceny wewnętrznej (dokumentacja, ankietyzacja, hospitacja), definiować parametry ilościowe, proponować metody wykorzystania wyników oceny jakości.

Kolejnym dokumentem (poza krajowymi aktami prawnymi, normami międzynarodowymi, resortowymi, przepisami wewnętrznymi szkoły) ważnym dla systemu zapewniania jakości jest misja uczelni. Ten jednocześnie ogólny i specyfikujący tekst określa typ instytucji i cel jej istnienia w danych warunkach społecznych, ekonomicznych, geograficznych, cywilizacyjnych. Powinien odnosić się przede wszystkim do unikatowych warunków, w jakich uczelnia funkcjonuje i na ich podstawie wskazywać jak najogólniej zakres zadań naukowo-dydaktycznych jednostki.

Na poziomie jednostki należy również ustalić i zapisać zasady organizacji zarządzania jakością, czyli ustalić odpowiedzialność poszczególnych osób (stanowisk), wzajemne zależności, zakres zadań, niezbędne dokumenty.

Kolejnym ocenianym elementem czy kryterium jakości nauczania jest program kształcenia, opracowany zgodnie z wytycznymi prawnymi (minima programowe), normami uniwersyteckimi, zasadami międzynarodowymi (np. ECTS), wreszcie charakterystyką absolwenta. Aktualizacja programu odpowiednio do rozwoju dyscypliny i wymogów rynku pracy należy do zadań osób związanych z organizacją studiów, podobnie jak zasady kierujące działaniami pracowników pełniących różne funkcje dydaktyczne (np. opiekun roku, ścieżki magisterskiej, opieka nad studentami realizującymi indywidualny tok studiów), zasady rekrutacji na studia poszczególnych typów i poziomów, wymogi dotyczące praktyk, współpraca i wymiana międzynarodowa, warunki techniczne studiowania (w tym wyposażenie laboratoriów, dostępność sal, administracja sieci komputerowej, biblioteka) oraz pomoc socjalna dla studentów (stypendia, domy studenckie, stołówki itd.).

Działania dotyczące powyższych aspektów procesu kształcenia powinny, w celu ich usprawnienia, zostać uporządkowane i opisane w procedurach i instrukcjach. Teksty te w sposób jasny i czytelny wyznaczają zakres odpowiedzialności przypisany do każdego stanowiska, terminy realizacji poszczególnych działań, etapy przygotowywania i obrony prac dyplomowych, zasady realizacji zajęć dydaktycznych, itd.

Narzędziem najczęściej utożsamianym wręcz z kontrolą jakości kształcenia są ankiety, kierowane do studentów i pracowników uczelni. Ich zadaniem jest zilustrowanie konkretnego przedmiotu badania (np. zajęć z poszczególnych przedmiotów, organizacji jednostki dydaktycznej), dające podstawy do dalszego rozwoju tego przedmiotu. Ze względu na cele ankietyzacji, formularze mogą być bardziej lub mniej rozbudowane, różne mogą być też metody udostępniania wyników - tylko do wiadomości zainteresowanych bądź do wiadomości publicznej.

Hospitacje odbywać się powinny regularnie, zwłaszcza zaś obejmować pracowników młodych, nie mających wielu doświadczeń dydaktycznych.

Zasady powyższe wdraża już większość polskich uniwersytetów. Ich funkcjonowanie w praktyce przedstawione zostanie na przykładzie działań jakościowych w Instytucie Informacji Naukowej i Studiów Bibliologicznych Uniwersytetu Warszawskiego.

Zasady zapewniania jakości kształcenia w Instytucie Informacji Naukowej i Studiów Bibliologicznych Uniwersytetu Warszawskiego

Prace nad wewnętrznym systemem zapewniania jakości w Instytucie Informacji Naukowej i Studiów Bibliologicznych UW były realizowane również w ramach projektu Tempus JEP 12165-97, który dotyczył reformy programu kształcenia w Instytucie, a zakończony został w roku 2000. Zasady wewnętrznego zapewniania jakości opracowano na przełomie lat 1999 i 2000, ich wdrażanie rozpoczęto w semestrze letnim 1999/2000.

Instytut zbudował swój system zapewniania jakości na wymaganiach sformułowanych w ustawie o szkolnictwie wyższym oraz na uchwale Senatu UW z 18 lutego 1998 w sprawie zapewnienia jakości zajęć dydaktycznych, która jest jednak dość ogólna w swej wymowie. Wprowadza jedynie zasadę szczegółowego informowania studentów na początku semestru o programie ich zajęć i kryteriach zaliczania, systematycznego hospitowania wykładowców, zwłaszcza nowych nauczycieli akademickich oraz zaleca systematyczną ankietyzację dotyczącą programów i prowadzenia zajęć dydaktycznych.

System ten ma charakter wewnętrzny, opracowano go z myślą o wykorzystywaniu w ramach tej jednostki dydaktycznej, w oparciu o powyższe rozporządzenia oraz standardy akredytacyjne, jakie powstają właśnie dla naszego kierunku w gronie ekspertów. W bieżącym roku akademickim 2001/2002 zatrudnionych jest w nim 50 pracowników, w tym 40 osób na etatach naukowo-dydaktycznych i dydaktycznych, studiuje ok. 280 studentów studiów dziennych i ok. 600 osób na studiach zaocznych.

System studiowania na kierunku bibliotekoznawstwo i informacja naukowo-techniczna przeszedł poważne reformy programowe w latach 1998-2000. Wtedy to wdrażano nowy, dwustopniowy podział na trzyletnie studia licencjackie i dwuletnie studia magisterskie, w ramach których wprowadzono 13 tzw. modelowych ścieżek magisterskich, które uruchamiane są w każdym roku akademickim zależnie od liczby chętnych studentów. Obecnie na I roku magisterskim dziennym realizowane są ścieżki: Biblioterapia, Dokumentacja firmy, Edytorstwo, Internet oraz Wiedza o dawnej książce. Na I roku magisterskim studiów zaocznych: Biblioteki w systemie oświaty, Edytorstwo, Organizacja i zarządzanie bibliotekami, Systemy informacyjne/bazy danych, Wiedza o dawnej książce. Na II roku studiów dziennych realizowane są następujące ścieżki: Biblioteki w systemie oświaty, Biblioterapia, Edytorstwo, Internet, Wiedza o dawnej książce. Na studiach zaocznych: Bibliografia, Biblioteki w systemie oświaty, Biblioterapia, Edytorstwo, Informacja biznesowa, Organizacja i zarządzanie bibliotekami, Wiedza o dawnej książce.[1] Wybór ten pokazuje jednoznacznie kierunki zainteresowań studentów i jest dla dyrekcji wskazówką przy wprowadzanych na bieżąco zmianach programowych (aktualizacja).

Procedura zmiany programu jest jedną z tego typu form, które regulują sposób postępowania dyrekcji i nauczycieli akademickich w realizacji zadań badawczych i dydaktycznych. Opracowano już najpilniejsze procedury, regulujące postępowanie przy wyborze ścieżek magisterskich oraz seminariów licencjackich i magisterskich. Przygotowywane są procedury określające (zgodnie z regulaminem studiów i wewnętrznymi wymaganiami Instytutu) obowiązki opiekuna roku, opiekunów komisji stypendialnej i koła naukowego, czy tryb przebiegu przygotowywania pracy dyplomowej i zdawania egzaminu dyplomowego.

Do dokumentacji systemu zapewniania jakości należą:

  • dokumenty zewnętrzne,
  • regulamin pracowników UW,
  • regulamin studiów na UW i na Wydziale Historycznym,
  • regulamin przyznawania świadczeń socjalnych dla studentów na WH,
  • regulamin przyznawania miejsca w domu studenckim,
  • program kształcenia na studiach licencjackich i magisterskich dziennych i zaocznych, dostępny w postaci tzw. pakietów drukowanych, aktualizowanych pod koniec każdego roku akademickiego oraz w wersji elektronicznej polskiej i angielskiej na stronie www Instytutu,
  • procedury i instrukcje działania,
  • zasady oceny jakości (ankietyzacja, hospitacje),
  • profil (charakterystyka) absolwenta.

Ocena jakości kształcenia w IINiSB UW

Ocena przeprowadzana w Instytucie ma charakter stały i okresowy. Podlegają jej wszystkie grupy pracowników - nauczyciele akademiccy, pracownicy administra-cyjni i inżynieryjno-techniczni, odpowiednio do obowiązującego ich zakresu obowiązków.

Przedmiotem oceny - zgodnie z powyższym podziałem - są przede wszystkim: praca naukowo-badawcza, zajęcia dydaktyczne, obowiązki pozadydaktyczne, administracja i sfera techniczna funkcjonowania instytutu. Odpowiednio do tego podziału wykorzystuje się różne metody oceny: ankietyzację, hospitacje, okresową ocenę pracowniczą, analizę dokumentacji (m.in. programów studiów). Ankietyzacja w Instytucie przeprowadzana jest co dwa lata, odbędzie się również w styczniu 2001. Wykorzystujemy trzy formularze:

  • ankieta studencka do oceny zajęć z poszczególnych przedmiotów,
  • ankieta studencka do oceny funkcjonowania Instytutu w różnych sferach działalności,
  • ankieta pracownicza, również do oceny funkcjonowania Instytutu w różnych sferach działalności.

Po zebraniu w roku 2000 pierwszych doświadczeń z pierwotnymi formularzami ankiety, zostały one maksymalnie uproszczone i obejmują obecnie ok. 7 pytań każdy. Formularz oceny ogólnej Instytutu zawiera pytania dotyczące właśnie sfery zarządzania, administracji, pracy biblioteki, oferty pozadydaktycznej dla studentów, wyposażenia i funkcjonowania laboratoriów komputerowych i sali audiowizualnej.

Treść i forma ankiet oraz każdorazowa akcja ankietyzacji są konsultowane z samorządem studenckim, ostateczna decyzja należy jednak do dyrekcji. Wyniki ankiet analizowane są poufnie, szczegółowe dane udostępnia się wyłącznie dyrekcji i osobom bezpośrednio zainteresowanym - prowadzącym zajęcia, bibliotekarzom, kierownikowi laboratorium itp. Powinni oni przechowywać wyniki ankiet przez kolejne 5 lat. Wyniki ankiet uwzględnia się w ocenie pracowniczej i wykorzystuje do modyfikacji zasad pracy naukowo-dydaktycznej i organizacyjnej Instytutu. Przykładem może być np. konieczność rozważenia przedłużenia czasu tzw. pracy własnej studentów w laboratoriach, zwłaszcza studentów II roku uzupełniających studiów magisterskich, którzy przygotowują prace dyplomowe. Planuje się jeszcze opracowanie ankiety dla absolwentów, która byłaby wypełniana po obronie pracy dyplomowej.

Hospitacji podlegają wszyscy niesamodzielni pracownicy dydaktyczni oraz osoby nowozatrudnione. Jest ona realizowana od początku roku 2001 i do końca roku ma objąć wszystkich kwalifikujących się wykładowców. Hospitację prowadzą kierownicy zakładów. Dokumentacja z hospitacji przekazywana jest i przechowywana przez dyrekcję.

Punktem odniesienia dla oceny są z jednej strony standardy dla naszego kierunku, z drugiej - profil absolwenta, jaki powinien charakteryzować wszystkie osoby, które uzyskają dyplom ukończenia studiów w IINiSB UW. Profil ten zakłada wykształcenie u studentów przede wszystkim odpowiedniego dla danego poziomu studiów zasobu wiedzy zawodowej i ogólnohumanistycznej, a także kreatywności i samodzielności myślenia, charakteryzujących absolwenta studiów wyższych, a niezbędnych wobec rozwoju technologii informacyjnej i społeczeństwa informacyjnego (stała adaptacja). Ze swej strony Instytut oferuje możliwość dalszego kształcenia - na studiach podyplomowych o różnych specjalnościach (bibliotekarstwo, informacja naukowa, księgarstwo).

Uniwersytety prowadzące kształcenie na kierunku bibliotekoznawstwo i informacja naukowa przygotowują się obecnie do procedury akredytacji przeprowadzanej przez Uniwersytecką Komisję Akredytacyjną. W tym celu przeprowadzono reformy programowe, a zespół ekspertów ustala kryteria oceny i opracowuje standardy,[2] jakie musi wypełniać jednostka dydaktyczna prowadząca studia w tym kierunku. Ich spełnienie będzie dla każdej z naszych jednostek punktem wyjścia do dalszych, ustawicznych prac naukowo-badawczych, organizacyjnych i dydaktycznych.

[1] Program studiów, w tym poszczególnych ścieżek magisterskich z informacjami o wszystkich przedmiotach, dostępny jest w na stronie internetowej Instytutu: http://www.lis.uw.edu.pl/.

[2] Propozycje standardów dla naszego kierunku EBIB opublikował w jednym z numerów w roku 2001.

  Na początek
Rozmiar: 45 bajtów
Rozmiar: 77 bajtów Rozmiar: 77 bajtów Rozmiar: 77 bajtów Rozmiar: 77 bajtów



Zapewnianie jakości w kształceniu akademickim w zakresie bibliotekoznawstwa i informacji naukowej [Dokument elektroniczny] / Małgorzata Kisilowska. - Wwa : KWE SBP. - EBIB ;2002 nr 30. - Tryb dostepu : http://www.ebib.pl/2002/30/kisilowska.php

 

Rozmiar: 77 bajtów Rozmiar: 77 bajtów