Janina Przybysz, Paweł Pioterek
Biblioteka Wyższej Szkoły Bankowej w Poznaniu

Raport o bibliotekach wyższych szkół niepaństwowych w Polsce

W ostatnich latach można zaobserwować duży rozkwit szkolnictwa wyższego, w tym także uczelni niepaństwowych. Intensywny rozwój prywatnych szkół wyższych nastąpił nie tylko w dużych miastach wojewódzkich, ale także w mniejszych ośrodkach, które dotychczas nie miały żadnych tradycji akademickich.

Niepaństwowe szkoły w Polsce są placówkami młodymi, z reguły nastawionymi na działalność lokalną, rzadziej ogólnokrajową. Obowiązkiem założycieli tych szkół było uruchomienie biblioteki dla studentów danej uczelni.

Biblioteki nowopowstałych szkół wyższych na początku istnienia nie dysponowały dużymi zbiorami, takimi jak biblioteki akademickie z wieloletnią tradycją. Stąd też studenci tych szkół korzystali z bibliotek publicznych i bibliotek uczelni państwowych. Obecnie sytuacja się zmienia, studenci uczelni państwowych korzystają często z bibliotek szkół niepaństwowych.

Niniejszy artykuł przedstawia sytuację oraz dotychczasową działalność bibliotek uczelni niepaństwowych na podstawie wyników ankiet, uczestnictwa w konferencjach, seminariach oraz doświadczeń własnych.

ANKIETY

W grudniu 1998 roku bibliotekarze Wyższej Szkoły Bankowej w Poznaniu wysłali ankiety do 137 bibliotek szkół niepaństwowych, na które odpowiedziało 46 bibliotek (33%). Analizując dane uzyskane na temat roku założenia szkoły, można stwierdzić, że większość z nich to szkoły stosunkowo młode, powstałe po roku 1990.
Wyniki uzyskane w ankiecie nie pozwoliły na szczegółową analizę bibliotek, bowiem zbyt mała ich liczba odpowiedziała na pytania zawarte w ankiecie. Powodów tak małego zainteresowania jest kilka. Między innymi:
- zbyt krótki okres istnienia szkoły lub biblioteki,
- brak biblioteki w szkole,
- jednoosobowa obsada,
- zły adres szkoły (częste zmiany lokalizacji),
- brak zainteresowania ze strony bibliotekarzy.
Mimo to ankieta pozwoliła na wyciągnięcie kilku wniosków:
- księgozbiór tych bibliotek jest bardzo aktualny i specjalistyczny,
- księgozbiory bibliotek stanowią dodatkowe ogniwo ogólnopolskiej sieci bibliotek szkół wyższych,
- podejmowane są próby współpracy w zakresie wymiany książek z innymi bibliotekami szkół niepaństwowych,
- biblioteki nawiązują kontakty z bibliotekami zagranicznymi o podobnych profilach (wymiana książek),
- brak profesjonalnych badań o sieci bibliotek szkół niepaństwowych oraz artykułów na łamach fachowych pism bibliotekarskich,
- środowisko bibliotekarzy wyższych szkół niepaństwowych jest mało zintegrowane.

Pytania zawarte w ankiecie nie wyczerpały całej problematyki bibliotek wyższych szkół niepaństwowych w Polsce, dlatego w maju 2000 roku pracownicy Biblioteki WSB w Poznaniu przeprowadzili kolejną ankietę, poszerzoną o dodatkowe pytania. Została ona skierowana do 138 bibliotek, a odpowiedziało na nią 46 bibliotek (33%).
Celem tej ankiety była analiza danych ilościowych i jakościowych, dzięki którym uzyskano różnice i podobieństwa występujące między bibliotekami.
Druga ankieta dała jeszcze pełniejszy obraz bibliotek oraz pozwoliła wyciągnąć następujące wnioski:
- wiele bibliotek nie zapewnia studentom odpowiedniej ilości książek,
- charakterystyczną cechą bibliotek jest to, iż w większości są otwarte w weekendy; co wynika z faktu, że szkoły niepaństwowe prowadzą studia głównie w trybie zaocznym,
- biblioteki szkół posiadających studia uzupełniające magisterskie reprezentują wyższy poziom dostosowany do studiów magisterskich,
- duży procent pracowników bibliotek posiada wykształcenie wyższe bibliotekarskie lub wyższe kierunkowe,
- istnieją biblioteki zatrudniające tylko jednego pracownika, co nie pozwala na prowadzenie działalności naukowo-badawczej,
- biblioteki są mało skomputeryzowane i zautomatyzowane,
- wiele bibliotek ma złe warunki lokalowe.

Kolejna ankieta, dotycząca Biblioteki multimedialnej, została przeprowadzona w związku z planowaną III Konferencją Bibliotek Wyższych Szkół Niepaństwowych w Katowicach, w dniach 19-20 kwietnia 2001 roku. Celem tej ankiety było zbadanie stanu komputeryzacji i automatyzacji bibliotek szkół niepaństwowych w Polsce. W styczniu 2001 wysłano ankietę do 180 bibliotek, na którą odpowiedziało 73 biblioteki, co stanowi 40%.
W ankiecie zapytano o to:
- jaki program biblioteczny posiada dana placówka, a w ramach tego programu, jakie moduły,
- czy biblioteka ma dostęp do Internetu, własną stronę WWW, katalog on-line oraz pocztę elektroniczną,
- jakie bazy danych znajdują się w bibliotece,
- czy pracownicy danej biblioteki dokształcają się w zakresie komputeryzacji,
- jakie urządzenia peryferyjne posiada biblioteka.

Wyniki ankiety pozwoliły wyciągnąć następujące wnioski:
- brak środków finansowych główną przeszkodą komputeryzacji bibliotek,
- brak kadry przygotowanej informatycznie,
- słabe przygotowanie bibliotekarzy do nowych zadań, a w związku z tym potrzeba dokształcania się ich z zakresu technik informacyjnych i mediów elektronicznych,
- potrzeba szkolenia bibliotekarzy z podstaw wiedzy na temat działania i struktur Internetu (posługiwanie się przeglądarkami internetowymi, korzystanie z poczty elektronicznej, telnetu, WWW, baz adresowych oraz zapisywanie się na listy dyskusyjne, prezentacje różnego rodzaju systemów multimedialnych),
- konieczność powstawania bibliotek elektronicznych, które umożliwią szybki dostęp do własnych źródeł wiedzy oraz światowych zasobów Internetu poprzez biblioteczną sieć komputerową lub on-line,
- niewykorzystany dostęp do Internetu jako narzędzia informacji - np. możliwość założenia poczty elektronicznej, która tworzy forum do wzajemnych kontaktów i wymiany doświadczeń,
- większość bibliotek nie nadąża za rozwojem usług informatycznych.

KONFERENCJE, SEMINARIA, WARSZTATY

I Ogólnopolska Konferencja Bibliotek Wyższych Szkół Niepaństwowych została zorganizowana z inicjatywy Biblioteki Wyższej Szkoły Bankowej w Poznaniu. Odbyła się ona w dniach 22-23 kwietnia 1999 roku. W konferencji wzięli udział przedstawiciele 44 bibliotek z całej Polski.
W pierwszym dniu obrad omówiono działalność i perspektywy rozwoju bibliotek wyższych szkół niepaństwowych w Polsce. Natomiast drugi dzień konferencji upłynął pod znakiem prezentacji i pokazów, a poświęcony był w całości elektronice w bibliotece.
W podsumowaniu tej konferencji podkreślono, iż wymiana doświadczeń dotycząca zarówno tradycyjnych, jak i nowych form pracy bibliotekarzy, jest obecnie możliwa dzięki szerokiemu dostępowi do licznych periodyków fachowych, sieci internetowej i innych nośników, jednak nie zastąpi bezpośrednich kontaktów, rozmów i dyskusji. Dlatego dobrze się stało, że Biblioteka WSB w Poznaniu zorganizowała I Ogólnopolską Konferencję Bibliotek Wyższych Szkół Niepaństwowych, która pozwoliła wyciągnąć następujące wnioski:
- powtórne przeprowadzenie badań ankietowych wśród bibliotek wyższych szkół niepaństwowych w celu zbudowania statystycznego obrazu ich działania,
- przedstawiciele bibliotek wyższych szkół niepaństwowych spotykać się będą raz w roku.
- organizatorem kolejnego spotkania w 2000 roku będzie Publiczno-Uczelniana Biblioteka Wałbrzyskiej Wyższej Szkoły Zarządzania i Przedsiębiorczości i Powiatowej Biblioteki Publicznej w Wałbrzychu,
- wystąpienie do Zarządu Głównego Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich z propozycją powołania w ramach SBP Sekcji Bibliotek Szkół Niepaństwowych,
- przyjęcie listy dyskusyjnej wprowadzonej przez bibliotekę WSB w Poznaniu już w 1998 roku jako listy ogólnodostępnej dla wszystkich zainteresowanych uczestnictwem w dyskusji.

Inspiracją do zorganizowania II Ogólnopolskiej Konferencji Bibliotek Szkół Niepaństwowych stały się możliwości, jakie stoją przed nimi oraz ich dynamiczny rozwój w ostatnich latach. Konferencja odbyła się w Wałbrzyskiej Wyższej Szkole Zarządzania i Przedsiębiorczości w dniach 14-15 września 2000 roku. Uczestniczyli w niej przedstawiciele 57 uczelni. Pierwszy dzień konferencji poruszał problematykę bibliotek i usytuowanie ich w zmieniającej się rzeczywistości. Drugi dzień przeznaczony został na przedstawienie programów komputerowych niezbędnych w bibliotekach, które omówili sponsorzy.
Konferencję podsumowano następującymi wnioskami:
- powołanie przy Stowarzyszeniu Bibliotekarzy Polskich odrębnej Sekcji Bibliotek Wyższych Szkół Niepaństwowych; do zarządu sekcji zaproponowano: Marię Czyżewską z Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Białymstoku, Stefana Kubowa z Dolnośląskiej Szkoły Wyższej Edukacji we Wrocławiu oraz Barbarę Zieleniecką z Wyższej Szkoły Bankowej w Poznaniu,
- zintensyfikowanie prac nad popularyzacją listy dyskusyjnej, utworzonej przez WSB w Poznaniu w 1998 roku, jako podstawowego forum wymiany poglądów i integracji środowiska bibliotekarzy uczelni niepaństwowych,
- zorganizowanie III Konferencji w Górnośląskiej Wyższej Szkole Handlowej w Katowicach, jej tematem przewodnim będzie "Biblioteka multimedialna",
- przeprowadzenie IV Konferencji w Dolnośląskiej Szkole Wyższej Edukacji we Wrocławiu, której tematem przewodnim będzie "Promocja usług bibliotecznych",
- tworzenie konsorcjów bibliotek wyższych szkół niepaństwowych.

W dniach 22-24 maja 2000 roku Biblioteka WSB-NLU zorganizowała ogólnopolskie seminarium "Business Information Sources and Their Users" (Źródła informacji biznesowej i ich użytkownicy). W warsztatach udział wzięli przedstawiciele 28 bibliotek uczelni państwowych, wyższych szkół niepaństwowych, bibliotek publicznych. Głównym celem seminarium było zapoznanie uczestników z koncepcją biznesu i źródeł informacji biznesowych, prezentacje podstawowych źródeł komercyjnych i tych dostępnych w sieciach rozległych oraz ich związek z edukacją biznesową.

WNIOSKI

Na podstawie wyników ankiet oraz własnych doświadczeń można wytypować liderów na rynku bibliotek uczelni niepaństwowych. Są to:
- Biblioteka Wyższej Szkoły Biznesu w Nowym Sączu,
- Biblioteka Wyższej Szkoły Bankowej w Poznaniu,
- Biblioteka Wyższej Szkoły Humanistycznej w Pułtusku i Ciechanowie,
- Biblioteka Wyższej Szkoły Humanistyczno-Przyrodniczej w Sandomierzu,
- Biblioteka Wyższej Szkoły Ubezpieczeń i Bankowości w Warszawie.

EBIB 5/2001 (23), Biblioteki lokalne jako ośrodki informacji regionalnej.
J. Przybysz, P. Pioterek, Raport o bibliotekach wyższych szkół niepaństwowych w Polsce
www.ebib.pl/2001/23/przybysz.html