II Wrocławskie Spotkania Bibliotekarzy Polonijnych
Wrocław, 18-19 czerwca 2009

Poprzedni - Spis treści - Następny
            

Dorota Buzdygan
Biblioteka Politechniki Krakowskiej

Książki elektroniczne w ofercie biblioteki akademickiej uczelni technicznej - promocja a wykorzystanie.
The Electronic Books in the Offer of Technical University Library - Promotion and Usage.

Abstrakt

W referacie przedstawiono ofertę książek elektronicznych, dedykowanych studentom i pracownikom naukowym uczelni technicznej. Naukowe e-zasoby zostały omówione pod kątem języka publikacji, tematyki, rodzaju dostępu, sposobu informowania. Na przykładzie Biblioteki Politechniki Krakowskiej, zaprezentowano metody promocji wykorzystywane przez bibliotekarzy oraz przedstawiono wykorzystanie e-książek przez czytelników uczelni technicznej.

Abstract

The offer of electronic books, dedicated to students and researchers of the technical university was presented in the paper. The scientific e-sources were described by the subject, language, access and methods of information about it. On the example of The Library of Cracow University of Technology were presented the promotion methods and the usage of electronic sources by users of technical university.

„Zapewnienie użytkownikom łatwego dostępu do zasobów, tworzenie przyjaznego środowiska pracy oraz
stałe dostosowywanie świadczonych usług do zmieniających się potrzeb użytkowników
i pojawiających się możliwości technologicznych”.


Cytat z misji Biblioteki Politechniki Krakowskiej [http://www.biblos.pk.edu.pl/misja]

Użytkownicy (zarejestrowani) bibliotek naukowych mają wiele możliwości korzystania ze zbiorów bibliotecznych: mogą korzystać w czytelni lub wypożyczać materiały drukowane, korzystać z e-publikacji z komputerów bibliotecznych lub zasiąść przed komputerem podłączonym do Internetu, w dowolnym miejscu, poza kampusem uczelni. Oferta informacyjna permanentnie się powiększa i to nie tylko poprzez udostępnianie nowych publikacji, ale również poprzez powstanie nowych form ich prezentacji, głównie elektronicznej. Zwracając uwagę na grupę użytkowników uczelni technicznej, możemy wykazać, iż dokumenty, które winny być w kręgu jej zainteresowania, to publikacje zawierające najnowszą wiedzę, informacje dotyczące najnowszych badań i odkryć naukowych. Dedykowana tej grupie informacja w postaci publikacji naukowej[1] powinna być w poszukiwanym przedmiocie: wiarygodna (recenzowana), wyczerpująca, aktualna (najnowsza). Publikacja drukowana nie zawsze jest w stanie spełnić te kryteria, np.: ze względu na czas procesu wydawniczego czy ograniczony dostęp ze względu na ilość egzemplarzy. Między innymi z tych powodów tak intensywnie rozwija się publikowanie elektroniczne. Pojawienie się e-ksiażki[2] nie oznacza zastąpienia czy wyeliminowania książki tradycyjnej (papierowej), przeciwnie e-książki pozwalają na alternatywny wybór czytania zwolennikom technologii informatycznych, komputerów czy Internetu. E-książki oferują słowo pisane w innym wymiarze, pozwalają w prosty i niegenerujący kosztów sposób, na dotarcie do nich większej liczbie czytelników, a mają takie zalety, których brakuje książkom tradycyjnym papierowym, korzystając z nich można:

  • mieć dostęp 24 godziny na dobę, 7 dni w tygodniu (24/7),
  • przeszukiwać tekst używając do tego wyrazu lub frazy,
  • wziąć ze sobą książkę na osobistym komputerze, specjalnym elektronicznym czytniku czy smartphonie,
  • modyfikować czytany tekst: wyostrzyć lub powiększyć, odsłuchać zaznaczony fragment,
  • dodać elektroniczne zakładki, notatki,
  • tworzyć bibliografie,
  • współpracować z innymi czytelnikami w wirtualnej przestrzeni,
  • oszczędzać środowisko, nie używając papieru na druk czy opakowanie.

Z wymienionych powodów prawdopodobnie e-publikacje staną się narzędziem pracy naukowców, studentów, uczniów. Elektroniczna forma przedstawiania informacji naukowej bardzo dobrze „przyjęła się” w różnego rodzaju bazach danych, publikacjach o charakterze encyklopedyczno słownikowym oraz w czasopismach naukowych. Teksty publikacji naukowych zapisane w postaci cyfrowej na nośnikach i te dostępne poprzez Internet, powszechne stały się już, od co najmniej 10 lat, obecnie e-książki „starają się podbić serca czytelników”.

Biblioteki, których zadaniem jest zapewnienie warsztatu dydaktycznego i naukowego oraz w obecnych realiach, kultury i rozrywki starają się by w swojej ofercie umieścić i popularyzować nowe media, oraz najnowszą wiedzę, zawartą w książkach naukowych i podręcznikach akademickich, wykorzystujących nowoczesne technologie.

Zalety książki elektronicznej z punktu widzenia biblioteki naukowej to głównie oszczędności: pieniędzy (niższe ceny e-książek niż ich drukowanych odpowiedników, jeden egzemplarz zamiast wielu), czasu (na opracowanie i transport), miejsca (na przechowywanie). Dodatkowo e-zbiory pozwalają na ochronę cennych i rzadkich zbiorów, zapoznają pracowników i studentów z nowymi usługami i technologiami, służą popularyzowaniu nowych form studiowania i pracy naukowej oraz promują bibliotekę. Warto zwrócić uwagę na jeszcze jeden istotny aspekt e-książki, mianowicie jej efemeryczność. Dla inżyniera czy technika, nie jest tak bardzo ważne, co stanie się z e-książką za kilka czy kilkadziesiąt lat. Ważna jest aktualna treść a nie to czy będzie przechowywana i możliwa do odczytania w przyszłości. Funkcja użyteczności przewyższa funkcję ochrony i zabezpieczenia publikacji naukowej dla przyszłych czytelników.

Oferta książek elektronicznych dedykowana studentom i pracownikom naukowym uczelni technicznej.

Zbiory bibliotek akademickich o profilu technicznym to fachowa literatura techniczna głównie naukowe czasopisma i książki, normy, patenty, wydawnictwa encyklopedyczno-słownikowe oraz bibliograficzno-abstraktowe bazy danych. Bibliotekarze zajmujący się gromadzeniem zbiorów i zasobów, dbają by miały one odpowiedni poziom naukowy oraz korespondowały z tematyką i profilem uczelni.

Do budowania kolekcji elektronicznych bibliotekarze podchodzą w podobny sposób, co do tradycyjnych. Przy zakupie zwracana jest uwaga na tematykę poszczególnych e-książek, lub całych kolekcji, rangę wydawnictwa, język e-publikacji, język i funkcjonalność platformy udostępniającej dany zasób elektroniczny. Kryteria te stosowane są zarówno do kupowanych e-publikacji jak i do e-książek dostępnych bezpłatnie a polecanych użytkownikom. Nowym kryterium w procesie gromadzenia, a raczej w doborze e-książek, jest rodzaj licencji (dostępu), czyli zakresu praw, jakie użytkownicy nabywają (głównie dotyczy to e-książek dostępnych on-line na serwerach wydawców czy dystrybutorów). Niemniej ważnym jest sposób przeszukiwania oraz oprogramowanie wymagane do korzystania z nich. W referacie nie będą omawiane e-książki na nośnikach elektronicznych oraz audiobooki gdyż, ze względu na wysokie koszty, są to produkty dedykowane głównie czytelnikom indywidualnym a nie instytucjonalnym.

Ofertę książek elektronicznych, którą biblioteka o profilu technicznym może zaproponować swoim studentom i pracownikom naukowym, można podzielić na 3 grupy:

  • bezpłatna oferta e-publikacji w Internecie,
  • komercyjna oferta e-wydawnictw,
  • zasoby bibliotek cyfrowych i repozytoriów.

Wśród bezpłatnej oferty e-publikacji wyróżniają się takie propozycje dostępu do e-książek jak działający od 1971 roku Projekt Gutenberg [http://www.gutenberg.org/wiki/Main_Page] (zbiór zdigitalizowanych książek papierowych, w tym 12 w jęz. polskim) oraz projekty polskie udostępniające bezpłatnie e-książki, są wśród nich: Polska Biblioteka Internetowa [http://www.pbi.edu.pl/index.html], Biblioteka Literatury Polskiej w Internecie [http://univ.gda.pl/~literat/] czy serwis Skarby Literatury Polskiej [http://literatura.polska.pl/]. Ze względu na ochronę praw autorskich jak i społeczne zapotrzebowanie przeważająca część dostępnych tam e-zbiorów to publikacje, dla których czas ochrony praw autorskich skończył się. W większości są to publikacje z zakresu literatury, kultury, sztuki a nie publikacje naukowe z zakresu nauk technicznych. Ponieważ wymienione serwisy zawierają głównie publikacje związane z naukami humanistycznymi nie mogą być polecane w bibliotekach uczelni technicznych, jako materiał do studiowania i pracy. Inżynierom i technikom pozostaje, więc dość kosztowna oferta komercyjna wydawnictw naukowych i to głównie zagranicznych. Początkowo zagraniczne publikacje elektroniczne uznanych wydawnictw naukowych dostępne były w bibliotekach za pośrednictwem platform umożliwiających wspólne przeszukiwanie książek wielu wydawców jak np. Net.Library [http://www.netlibrary.com], Ebrary [http://www.ebrary.com/corp/index.jsp] czy Knovel [http://www.knovel.com/] lub pakietów książek elektronicznych ułożonych w kolekcje tematyczne jak np. Springer e-Book Collection, Taylor and Francis, ProQuest Safari Tech BooksOnline, ElsevierScience. Początki i rozwój polskiego rynku elektronicznych publikacji przedstawił Grzegorz Czapnik[3]. Omówione w przytoczonym artykule inicjatywy dotyczyły głównie publikacji z zakresu literatury. Wyraźnie widać, że wśród oferty e-książek brakowało technicznych e-publikacji naukowych. Pierwsza polska platforma oferująca literaturę dla społeczności akademickiej, w tym książki z zakresu nauk technicznych, pojawiła się w roku 2008, w ofercie grupy ośmiu polskich wydawnictw naukowych[4] i jest nią udostępniony w kilku polskich bibliotekach naukowych i-buk [http://www.ibuk.pl/] Na platformie zwanej internetową biblioteką-czytelnią, udostępniane może być ok. 500 książek elektronicznych. Biblioteki mogą wybrać i wykupić pakiety tematyczne (oferowane są: nauki społeczne, matematyczno-przyrodnicze, humanistyczne, informatyka, medycyna), zgodnie z profilem uczelni, które tworzą tzw. katalog uczelni. Dostępne na platformie podręczniki akademickie i książki naukowe w języku polskim, znajdujące się w katalogu uczelni są dostępne na każdym komputerze działającym w sieci uczelnianej, a jeśli uczelnia daje taką możliwość także z domu lub innego miejsca poza uczelnią, po spełnieniu określonych przez uczelnię warunków.

Na przykładzie Biblioteki Politechniki Krakowskiej możemy prześledzić jak kształtowały się nakłady na publikacje elektroniczne, w tym e-książki na przestrzeni ostatnich ośmiu lat.

Wykres 1: Wysokość nakładów finansowych na zbiory w BPK

Wykres 1: Wysokość nakładów finansowych na zbiory w BPK
Źródło: opracowanie własne.

Z przedstawionych danych wynika, iż rozkład finansowania zbiorów drukowanych i elektronicznych, w przeciągu ostatnich ośmiu lat, zmienia się na korzyść publikacji elektronicznych.

Porównanie wydatków w skali ogólnopolskiej prezentuje opracowanie wykonane na podstawie "Analizy funkcjonowania bibliotek naukowych w Polsce" (AFBN) [http://ssk2.bu.amu.edu.pl/standaryzacja/] prezentujące procentowy udział wydatków na zbiory w budżetach bibliotek w latach 2000 – 2007. Wyraźnie widać wzrost wydatków na źródła elektroniczne w roku 2003, kiedy to do tej grupy dołączyły e-książki.

Wykres 2: Procentowy udział wydatków na zbiory w budżetach bibliotek w latach 2002–2007 (grupa: biblioteki akademickie typu politechnika, akademickie o profilu technicznym).

Wykres 2: Procentowy udział wydatków na zbiory w budżetach bibliotek w latach 2002–2007 (grupa: biblioteki akademickie typu politechnika, akademickie o profilu technicznym).
Źródło: opracowanie własne.

Uzupełnieniem oferty komercyjnej i tej dostępnej w Internecie są kolekcje publikacji naukowych i podręczników akademickich, gromadzone i udostępniane w bibliotekach cyfrowych i repozytoriach. Biblioteki cyfrowe, gromadzące zdygitalizowane zbiory, jak również wytworzone jedynie w wersji cyfrowej publikacje elektroniczne, niejednokrotnie udostępniają e-produkcję wydawnictw uczelnianych, np. BCPK czy ABC AGH. Ich atutem jest też udostępnianie niepublikowanych prac własnych pracowników np. prac doktorskich czy habilitacyjnych. Również prace magisterskie studentów mogą tworzyć ich zasoby. Akademickie biblioteki cyfrowe tworzą wspólne punkty dostępowe ułatwiające szerokiej społeczności akademickiej informacje o e-zasobach. W Polsce taką funkcję pełni wspólna platforma wyszukiwawcza, jaką jest Federacja Bibliotek Cyfrowych (FBC). Zasoby polskich bibliotek cyfrowych stają istotnym warsztatem pracy zarówno studentów jak i naukowców.

Innym źródłem naukowych publikacji elektronicznych, w tym e-książek stają się repozytoria. Szczególnie cenne są te instytucjonalne, tworzone i utrzymywane przez uczelnie, instytuty lub towarzystwa naukowe, jak np.: Repozytorium Geomatyki Polskiego Towarzystwa Informacji Przestrzennej [http://repozytorium.ptip.org.pl/]. Zasoby repozytoriów, choć nie zawsze będą zawierały recenzowane publikacje, będą miały istotne znaczenie ze względu na aktualność zamieszczonych tam publikacji naukowych, opisujących najnowsze wyniki pracy i badań. Dla obecnie pracujących i studiujących na polskich uczelniach nie bez znaczenia, pozostaje fakt, iż zbiory bibliotek cyfrowych i repozytoriów w większości udostępniają, e-zbiory w języku polskim ściśle związane z profilem tworzących je instytucji.

Zawartą w trzech grupach, ofertę książek elektronicznych, dedykowaną poszukującym naukowej technicznej literatury, można opisać ze względu na:

  • tematykę
  • język publikacji
  • rodzaj dostępu
  • sposób informowania o e-ofercie

Patrząc na zakres tematyczny, wśród zaprezentowanych ofert e-książek, zdecydowanie najwięcej e-ksiażek proponują inżynierom i technikom wydawnictwa komercyjne oraz repozytoria, biblioteki cyfrowe mniej a najmniej publikacje dostępne bezpłatnie w Internecie. Oferta komercyjna to oferta współczesna, prezentująca aktualną wiedzę naukową. E-książki i inne publikacje w wolnym Internecie skierowane są do szerokiej publiczności ich celem jest popularyzacja literatury i kultury. Najbardziej popularne bezpłatnie dostępne e-książki to publikacje z zakresu literatury pięknej, filozofii, ekonomii, biznesu oraz różnego rodzaju poradniki, skorzystać z nich mogą poszukujący publikacji z zakresu nauk humanistycznych a nie studiujący i pracujący w uczelni technicznej.

Gdy mówimy o ofercie e-książek dla uczelni w ogóle, należy zwrócić uwagę na znajomość a raczej stopień wykorzystania języków obcych w studiowaniu i pracy naukowej. Obecnie mimo wymogu znajomości języka nowożytnego przez studentów i również przez pracowników naukowych uczelni, jego wykorzystanie w studiowaniu czy pracy naukowej nie jest powszechne. Biblioteki naukowe polskich uczelni, wciąż najwięcej literatury naukowej gromadzą w języku polskim, a jeżeli w zbiorach są książki zagraniczne, to w większości w języku angielskim. W związku z tym, iż oferta e-książek w języku angielskim jest bogatsza, biblioteki mają w czym wybierać, ale też ostrożnie je zamawiają, gdyż z jednej strony są one wciąż kosztowne, a statystyki nie wykazują ich wysokiego wykorzystania.

Użytkownik dla którego język publikacji nie ma znaczenia (brak bariery językowej) ważną rolę przypisuje rodzajowi dostępu. Mówiąc o rodzaju dostępu mam na myśli po pierwsze miejsce, w którym czytelnik będzie czytał e-książkę. Ważne jest czy musi to robić na miejscu, w czytelni w bibliotece, czy na uczelni, czy może w domu. Im więcej możliwości dostępu, tym większa zachęta dla czytelnika. Drugim kryterium dostępu jest rodzaj licencji: czy możliwe jest wykorzystanie książki przez tzw. współbieżnych czytelników, czy w tym samym czasie może korzystać z danej publikacji wielu uzytkowników. Nie mniej ważne są możliwości pobierania tekstu oraz drukowania. Dodatkowe możliwości to te, które dają platformy udostępniania, tworzenie własnych list lektur, półek, możliwość zakładek, zaznaczania tekstu do cytowania, pobierania do bibliografii a nawet stworzenia środowiska do wirtualnej współpracy z innymi użytkownikami.

Najważniejszą wśród wszystkich spraw związanych z popularyzacją i wykorzystaniem e-książek w bibliotece jest informacja o e-zbiorach. Strona domowa biblioteki a w niej zakładki skierowujące do e-książek i katalog to niezbędne narzędzia żeby w ogóle czytelnicy mogli korzystać z e-publikacji. Ważne zadanie odgrywa tzw. linkowanie z katalogu, prenumerowanych czy tworzonych baz bibliograficznych (w tym własnych np. Bibliografii Publikacji Pracowników).

Promowanie e-książek ( na przykładzie Biblioteki Politechniki Krakowskiej)

Promocja e-książek, czyli nowych form studiowania i pracy naukowej jest również promocją samej biblioteki. Przykłady promocji biblioteki uczelnianej w środowisku zostały przedstawione w artykule dotyczącym promocji Biblioteki Politechniki Krakowskiej (BPK) przez usługi[5].

Sposoby promocji wykorzystywane przez bibliotekarzy:

Rozmiar: 962 bajtów informacje na stronach WWW (aktualności z usługą rss, newsy, ważne wydarzenia…)

Jedną z najprostszych i najskuteczniejszych metod promocji jest zamieszczanie informacji o e-ksiażkach w najbardziej widocznych i najczęściej czytanych miejscach witryny www. Połączony z usługą rrs, serwis aktualności, który informuje o najważniejszych działaniach biblioteki, lub wyróżniona graficznie informacja na stronie głównej, zaliczane są do najważniejszych. Na podstawie badań opisanych w przytoczonym artykule możemy zacytować, iż: niespełna 60% respondentów za podstawowe źródło informacji o zbiorach i usługach uznało stronę www BPK.

Wykres 3: Sposoby pozyskiwania informacji o nowych usługach i zasobach BPK

Wykres 3: Sposoby pozyskiwania informacji o nowych usługach i zasobach BPK
Źródło: opracowanie własne.

Rozmiar: 962 bajtów organizowanie dostępów testowych

Biblioteki (BPK od 2001) organizują dostępy testowe do różnych baz i serwisów udostępnianych on-line. Są to bezpłatne, czasowe dostępy do całości lub części baz. Dają możliwość poznania specyfiki i jakości poszczególnych e-publikacji i ocenienia ich przydatności do pracy naukowej. Ułatwiają tym samym podjęcie decyzji o ewentualnym zakupie danego źródła elektronicznego.

Biblioteka PK jako pierwsza zaproponowała swoim użytkownikom możliwość skorzystania z zagranicznych e-książek (polskie wydawnictwa w tym czasie nie miały żadnej oferty dla bibliotek naukowych). W marcu 2004 roku czytelnicy PK mogli korzystać z kolekcji e-książek Safari Tech Books Online, zawierającej ponad 2400 tytułów z zakresu technologii informatycznych, a na przełomie listopada i grudnia 2004 z bazy Knovel, która prezentowała zasoby w podziale na 16 kategorii tematycznych, zawierała również interaktywne narzędzia takie jak tabele, wykresy czy równania. W 2005 udostępniono w formie testów dwa dodatkowe pakiety tematyczne Knovel oraz dostęp do Encyklopedii Britannica on-line. Kolejno w roku 2006 dostęp do Safari Tech Books Online książek z zakresu technologii informatycznych oraz wydawnictw encyklopedycznych Reference Works Online wydawnictwa Willey. Rok 2007 to dostępy do e-książek za pośrednictwem specjalistycznych platform internetowych MyiLibrary oraz ScienceDirect.

Statystyka odwiedzin stron WWW z informacjami o e-książach, jak również o dostępach testowych wskazuje na zasadności ich organizowania.

Wykres 4: Wyświetlenia stron w portalu BPK www.biblos.pk.edu.pl

Wykres 4: Wyświetlenia stron w portalu BPK www.biblos.pk.edu.pl
Źródło: opracowanie własne.

Liczby wyświetlanych stron wskazują za zainteresowanie społeczności akademickiej PK tą nową formą dostępu do wiedzy.

Rozmiar: 962 bajtów szkolenia i prezentacje oferty e-książek społeczności akademickiej

Mając na uwadze stopień zainteresowania użytkowników ofertą i nowościami bibliotekarze prezentują informacje o e-książkach na posiedzeniach Senatu, Rady Bibliotecznej, spotkaniach z pracownikami na wydziałach, na dniach otwartych Politechniki Krakowskiej oraz podczas organizowanego Tygodnia Biblioteki PK. W ramach reklamy własnych produktów z zakresu oferty elektronicznej, szkolenia i prezentacje często prowadzą przedstawiciele firm. Prezentacje takie dotyczą zarówno tych produktów, które są już w ofercie biblioteki jak i nowych propozycji. Regularnie prowadzone są szkolenia przez pracowników biblioteki, a harmonogramy i formularze zgłoszeń również zamieszczane na www w formie elektronicznej.

Rozmiar: 962 bajtów materiały reklamowe biblioteki i usług

Wszystkim szkoleniom, prezentacjom towarzyszą materiały reklamowe zarówno firmowe jak i opracowywane przez bibliotekarzy.

Rozmiar: 962 bajtów personalizacja strony i gadżety dla użytkowników BPK

Aby jeszcze bardziej uatrakcyjnić e-ofertę Biblioteki PK, rozszerzono funkcjonalność strony WWW o nowe funkcje dostępne dla zarejestrowanych użytkowników tzw. Gadżety. Usługa ta pozwala na zaprojektowanie indywidualnego (w pewnym zakresie) wyglądu strony WWW biblioteki. Biblioteka udostępnia kolekcję elementów tzw. gadżetów, zapewniających łatwy dostęp do najczęściej używanych serwisów BPK. Usługa personalizacji pozwala użytkownikowi na skonfigurowanie strony WWW tak, aby zawierała wybrane serwisy i podstawowe informacje. Wybrane elementy pojawiają się po zalogowaniu na stronie użytkownika pod informacjami z konta bibliotecznego. Użytkownik ma możliwość dodawania, usuwania i organizowania poszczególnych elementów na swojej BPK.

Rysunek 1: Widok strony w portalu BPK, z ustawioną funkcją personalizacji

Rysunek 1: Widok strony w portalu BPK, z ustawioną funkcją personalizacji.

Zaimplementowanie wyszukiwania e-książek na „własnej” stronie WWW biblioteki z jednej strony promuje nowe zasoby i usługi biblioteki, z drugiej promuje samą bibliotekę.

Rozmiar: 962 bajtów badania potrzeb czytelników

Permanentnie prowadzone są ankietowe badania czytelnictwa i wykorzystania usług oraz badania sondażowe na WWW. Te ostatnie ukierunkowane są na badanie dostępnych w bibliotece usług on-line, w tym wykorzystania e-książek. Badania te służą nawiązaniu komunikacji z użytkownikami korzystającymi z usług on-line, m.in. z e-książek. Porównanie opinii oraz wiedzy użytkowników PK dot. e-książek prezentują wyniki sąd prowadzonych na początku 2008 i 2009 r.

Wykres 5: Wyniki sond

Wykres 5: Wyniki sond
Źródło: opracowanie własne.

Wykres 6: Wyniki sond

Wykres 6: Wyniki sond
Źródło: opracowanie własne.

Wyniki badania sondażowego nie są zbyt imponujące. Ważne jest jednak to ze założony cel został osiągnięty. Wśród respondentów korzystających z witryny bibliotecznej widać wzrost wykorzystania e-zasobów oraz obniżenie niewiedzy zakresie usług on-line biblioteki.

Rozmiar: 962 bajtów linki do e-zasobów ze stron zewnętrznych

Odesłania (linki do e-zasobów BPK) np.: ze stron wydziałów (bibliotek wydziałowych, instytutowych) i wykładowców oraz platform edukacyjnych, które odsyłają do e-zasobów BPK świadczą o „ważności” polecanych elektronicznych zasobów bibliotecznych, w tym e-książek dla pracowników i studentów, oraz promują bibliotekę i jej usługi. Poniżej przykład witryny – platformy edukacyjnej, tworzonej dla i przez studentów PK. Twórcy polecają właśnie e-zasoby biblioteki.

Rysunek 2: Przykład platformy edukacyjnej przygotowywanej w IMK PK http://www.siajo.pl/ [dostęp 24 lutego 2009]

Rysunek 2: Przykład platformy edukacyjnej przygotowywanej w IMK PK http://www.siajo.pl/ [dostęp 24 lutego 2009].

Wykorzystanie e-książek przez społeczność uczelnianą

Czy możemy mówić o malejącym wykorzystaniu e-książek? Czy zmawianie e-książek jest działaniem właściwym, w kontekście niezbyt imponujących komercyjnych statystyk wykorzystania? Te pytania nurtują bibliotekarzy odpowiedzialnych za zbiory elektroniczne. Wydaje się jednak, że podobnie jak inne nowe produkty i usługi biblioteka powinna je promować i wdrażać a statystyki wykorzystania e-książek nie powinny być jedynym wyznacznikiem ich zakupu. Księgarnie nie sprzedają narzędzi do badania wykorzystania książek drukowanych a i tak biblioteki je kupują. Ponieważ przytoczone w tekście oferty dla techników, zawierają e-książki zagraniczne, prześledzono wykorzystanie drukowanych książek zagranicznych zakupionych do zbiorów BPK w roku 2008. Jak to wykorzystanie przez czytelników PK wygląda, pokazuje wykres nr 7.

Wykres 7: Wypożyczenia książek zagranicznych (210 nowości) w BPK (na dzień 10.02.2009)

Wykres 7: Wypożyczenia książek zagranicznych (210 nowości) w BPK (na dzień 10.02.2009)
Źródło: opracowanie własne.

Analiza wypożyczeń (liczonych w ciągu ostatniego roku) drukowanych książek zagranicznych pokazuje jak małe jest to wykorzystanie, a trzeba zaznaczyć, iż wszystkie książki zagraniczne do zbiorów biblioteki zamawiane są na wyraźnie zlecenia (dezyderaty) czytelników, z prawem pierwszego wypożyczenia. Wyniki niestety niezbyt dobrze świadczą o społeczności akademickiej PK Być może zamawiający kierowali się chęcią wykazania się ilością zamawianych książek do zbiorów. Warto zaznaczyć, iż operacja taka nie skutkuje sankcjami finansowymi, zakupy książek drukowanych pokrywane są z budżetu biblioteki. Ze zjawiskiem zamawiania czegoś, bo wypada, bibliotekarze mieli już do czynienia podczas zamawiania prenumerat do zbiorów, niejednokrotnie składano dezyderaty na czasopisma, określane jako niezbędne do pracy naukowej i dydaktycznej, które przez bibliotekę prenumerowane były od lat. Gdy jednak kwoty na e-książki, w przypadku PK, asygnowane musza być z budżetu wydziałów, oszczędniej się je wydaje i chętnie wspomaga statystykami wykorzystania, przy ich doborze. Z drugiej strony otrzymany wynik może być potwierdzeniem tezy, iż niezbyt wysoka popularność e-książek może wynikać z bariery językowej.

Wnioskować, zatem możemy, iż „wypożyczenia” elektroniczne będą porównywalne do wypożyczeń drukowanych. E-książki, ze względu na zakup określonych czasowo licencji, moja również tę zaletę, że e-książek, których nikt nie czyta, co wykazują statystyki, po prostu po wygaśnięciu licencji nie kupuje się. Tak stało się w PK w przypadku kolekcji Safari Tech Books Online. Koszty ponoszone z tytułu prenumeraty zderzone ze statystykami wykorzystania, wpłynęły na rezygnację z zakupu. Nie zrezygnowano jednak z e-książek w ogóle, wychodząc z założenia, że książek technicznych się nie czyta jak powieści a raczej z nich korzysta, a temu bardziej sprzyja forma elektroniczna. Zarówno dysponenci środków finansowych jak i bibliotekarze chętnie skłaniają się do zakupu dostępu z licencją na czas nieograniczony. Biblioteka PK właśnie na licencji bezterminowej, zakupiła e-książki z kolekcji technicznej Wiley InterScience (35 tytułów).

Wykorzystanie e-książek ilustruje zestawienie prezentujące liczbę wejść do baz poprzez stronę www BPK

Wykres 8: Usługi on-line, liczba wejść do baz e-książek

Wykres 8: Usługi on-line, liczba wejść do baz e-książek
Źródło: opracowanie własne na podst. statystyk www BPK.

Wobec takich informacji nie bez znaczenia, pozostaje fakt, iż zbiory bibliotek cyfrowych i repozytoriów są coraz bardziej doceniane przez pracowników i studentów. Zasób Biblioteki Cyfrowej Politechniki Krakowskiej (BCPK) tworzą m.in. książki, monografie, czasopisma wydane przez Politechnikę Krakowską oraz prace doktorskie obronione na Politechnice Krakowskiej. Materiały naukowo-badawcze i dydaktyczne przeznaczone są głównie dla pracowników i studentów Politechniki Krakowskiej, ale dzięki sieciowemu rozpowszechnianiu służą również użytkownikom Internetu. Wykorzystanie tych zbiorów, BPK może monitorować za pośrednictwem narzędzi wbudowanych do serwisu BCPK, będącego częścią witryny BPK.

Statystyki pobrań wskazują na wysoki poziom zainteresowania e-zasobami Biblioteki Cyfrowej PK.

Wykres 9: Analiza pobranych zasobów z kolekcji BCPK

Wykres 9: Analiza pobranych zasobów z kolekcji BCPK
Źródło: opracowanie własne na podst. statystyk www BPK.

Podsumowanie

Pojawiające się możliwości technologiczne, coraz wyższe umiejętności informatyczne oraz dostęp do globalnej informacji stworzyły czytelnikom możliwość dotarcia do niezliczonej liczby dokumentów. Bibliotekom, na podstawie posiadanej wiedzy i doświadczenia w zakresie elektronicznej informacji naukowej, przypadła rola wyboru oferty właściwej, pod katem tematyki i formy, dla własnej społeczności akademickiej. Najważniejsze zadanie dla biblioteki to zorganizowanie jak najbardziej optymalnej oferty e-książek, która poszerzy księgozbiór biblioteki, ale też pozwali zaoszczędzić pieniądze i czas. Organizowanie testów dostępu do e-książek, akcji promocyjnych a następnie ich zakup to działanie, od którego nie ma odwrotu. Tak jak książka drukowana zagościła w bibliotekach kilka wieków temu wieku, tak obecnie e-książka weszła do kolekcji zbiorów i usług oferowanych przez biblioteki naukowe.

E-książki mogą zarówno zachęcać jak i zniechęcać użytkowników. Elektroniczna forma, wielość i różnorodność funkcji, odmienne interfejsy platform do korzystania z e-książek niekorzystnie wpływają na przyzwyczajonych do kartkowania podręczników tradycjonalistów. Zapewne wybór „trafionych” e-książek lub całych kolekcji tematycznych oraz chętnie odwiedzanej przez użytkowników platformy, korzystnie wpłynie na stosunek i wykorzystanie e-książek przez pracowników naukowych i studentów. Pewne jest jednak to, że studiowanie, praca naukowa i badawcza opierać się będą na hybrydowych kolekcjach zbiorów naukowych, których dostarczanie jest wpisane w misję współczesnej naukowej biblioteki technicznej, którą przytoczyłam na wstępie.

Przypisy

[1] CEMPEL. C. Jak pisać i publikować pracę naukową. [on-line]. [Dostęp: 15 lutego 2009]. Dostępny w World Wide Web: http://www.wbc.poznan.pl/Content/8889/jak+pisac+i+publikowac+prace+naukowa.pdf.

[2] e-książka (także: E-book, eBook, książka elektroniczna lub publikacja elektroniczna) – treść zapisana w formie elektronicznej, przeznaczona do odczytania za pomocą odpowiedniego oprogramowania zainstalowanego w urządzeniu komputerowym (np. komputer osobisty, specjalne urządzenie do czytania książek, telefon komórkowy czy palmtop) Za [Dostęp: 15 lutego 2009] http://pl.wikipedia.org/wiki/E-book.

[3] CZAPNIK. G. Polski rynek książek internetowych i jego wykorzystanie w bibliotekach W: Wrocławskie Spotkania Bibliotekarzy Polonijnych. Wrocław, 4-6 lipca 2007 roku. [Warszawa] : Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich, K[omisja] W[ydawnictw] E[lektronicznych], Redakcja "Elektronicznej Biblioteki" [on-line]. 2007 [Dostęp: 15 lutego 2009]. Dostępny w World Wide Web: http://www.ebib.info/publikacje/matkonf/mat17/czapnik.php.

[4] Wydawnictwo Naukowe PWN, Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Wydawnictwo WAM, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, Oficyna Wydawnicza IMPUL.

[5] BUZDYGAN, D., MARCINEK, M. Biblioteka uczelniana w środowisku akademickim. Promocja przez usługi – oferta i ocena. Referat prezentowany na III Konferencji Biblioteki Politechniki Łódzkiej „Biblioteki w procesie dydaktycznym i badaniach naukowych” Łódź, 25-27 czerwca 2008. Dostępny w World Wide Web: http://212.51.210.133/osc/index.php/kbpl/2008.

            

Poprzedni - Spis treści - Następny

(C) 2009 EBIB

            Książki elektroniczne w ofercie biblioteki akademickiej uczelni technicznej - promocja a wykorzystanie. / Dorota Buzdygan // W: II Wrocławskie Spotkania Bibliotekarzy Polonijnych. Wrocław, 18-19 czerwca 2009. - [Warszawa] : Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich, K[omisja] W[ydawnictw] E[lektronicznych], Redakcja "Elektronicznej Biblioteki", 2009. - (EBIB Materiały konferencyjne nr 20). - ISBN 83-921757-6-X. -Tryb dostępu : http://www.ebib.info/publikacje/matkonf/mat20/buzdygan.php