Paula Sequeiros[1], Antonella De Robbio[2]
Porto University, Portugalia; Padua University, Włochy

Ogólnodostępne archiwa a informacja naukowa i biblioteczna – doświadczenia globalne

Open archives for Library and Information Science: an international experience

Abstrakt

Świat bibliotek i informacji jest ściśle zintegrowany z informatyką, technologiami, analizami cytowań i bibliometrią. Środowisko biblioteczne uznało, że powinno współtworzyć standardy i modele dla tworzenia bibliotek cyfrowych i repozytoriów naukowych. Repozytorium dziedzinowe E-LIS (E-prints in Library and Information Science - międzynarodowe otwarte archiwum z zakresu bibliotekoznawstwa i informacji naukowej) jest takim przykładowym modelem. Stale rozwijający się akademicki dyskurs na temat idei OA stanowi dodatkowy czynnik motywujący do tworzenia E-LIS.
Autorzy, którzy dostarczają do archiwów materiały w formie elektronicznej przyczyniają się do przedefiniowania dotychczasowych mechanizmów działających w obszarze komunikacji naukowej. Do grupy tej należą również instytucje takie jak: uniwersytety i biblioteki oraz indywidualni badacze, wydawcy, redaktorzy i czytelnicy. E-LIS udostępniając badania z zakresu bibliotekoznawstwa i informacji naukowej (LIS) czyni je bardziej widocznymi, co z kolei wpływa dodatnio na pozycję tej dziedziny i podniesienie jej wartości społecznej.
Nowym trendem w dziedzinie LIS jest rozwój bibliotek cyfrowych i auto-archiwizacja. Rozszerzenie idei OA do LIS najwyraźniej przynosi rezultaty, a dystrybucja materiałów przyczynia się do rozwoju międzynarodowej sieci. E-LIS może być postrzegane jako narzędzie szerzenia filozofii OA - czynnika, który przyczynił się do sukcesu i popularności E-LIS jako modelu organizacyjnego mającego wpływ i dobrze posadowionego w obszarze bibliotek cyfrowych.
Powstałe w 2003 roku E-LIS jest międzynarodowym, ogólnodostępnym archiwum dziedzinowym obejmującym bibliotekoznawstwo, informację naukową i technologie informacyjne, a także dyscypliny pokrewne. Jest również pierwszym tego typu międzynarodowym e-serwisem. E-LIS jest częścią RCLIS (Research in Computing, Library and Information Science). Projekt ten jest organizowany, zarządzany i prowadzony przez międzynarodową grupę bibliotekarzy-wolontariuszy. Wszyscy redaktorzy (60 osób), mający tę samą wizję, chętnie dzielą się swoimi zawodowymi i osobistymi doświadczeniami. E-LIS współpracuje z każdym na zasadzie indywidualnej w celu znalezienia jak najlepszych rozwiązań i zniesienia technicznych oraz pozatechnicznych barier, ma to ułatwić międzynarodową współpracę przy równoczesnym uwzględnieniu priorytetów danego kraju.
E-LIS posługuje się protokołem OAI (Open Archives Initiative). Obecnie E-LIS jest największym repozytorium z zakresu bibliotekoznawstwa i informacji naukowej, gromadzącym ponad 6000 dokumentów pochodzących z blisko pięćdziesięciu krajów. Referat charakteryzuje archiwum jego techniczną i organizacyjną stronę, konfiguracją, przystosowanie do potrzeb indywidualnych użytkowników, wyjaśnia cele i misję. Niemniej ważny jest model organizacyjny i zagadnienia strategiczne w kontekście OA. Prezentacja przedstawia również globalne wyzwania i olbrzymie możliwości stojące przed E-LIS – zważywszy ogrom dokumentów napływających z całego świata – co z kolei z pewnością stworzy dla redaktorów E-LIS dodatkową motywację do wzmożonego i aktywnego działania w tym przedsięwzięciu i zachęci do dalszej międzynarodowej współpracy.

Abstract

Library and information domain being highly integrated with computing science and technology, bibliometric and citational analysis, the team that launched this project felt that LIS could set an interesting reference case to other communities in providing a state-of-the-art model for the OA movement and for digital libraries, and most particularly to the open archive model, within which E-LIS is a disciplinary repository. Furthermore the evolving academic discourse surrounding the concept of Open Access (OA) provided the underlying motivation for the establishment of E-LIS Eprints for Library and Information Science in compliance with the Open Archives Initiative (OAI) protocol.
Authors who contribute to an e-print archive are participating in a global effort by universities, researchers, libraries, publishers, editors, and readers, to redefine the mechanisms of scholarly communication. E-LIS makes LIS research more visible and accessible, which in turn will increase its status and public value. The trend towards digital libraries and self-archiving is one of the more recent developments in the field of Library and Information Science (LIS). The development of an international LIS network is being stimulated by the extension of the OA concept to LIS works and facilitated by the dissemination of material within the LIS community. These are some of the reasons for the success of E-LIS as an organizational model developed within an OAI compliance framework and for this respect E-LIS can be regarded as a tool for disseminating the OA philosophy.
Built in 2003, E-LIS is an international open access archive related to librarianship, information science and technology, and related disciplines. Being the first international e-server in this area, E-LIS is a part of the RCLIS (Research in Computing, Library and Information Science) project and is organized, managed and maintained by an international team of librarians working on a voluntary basis. All editors share a common vision and mission, while contributing to E-LIS with their own experience and competence. E-LIS deals with each country specific issues to decide the best solution for technical and non-technical barriers so that international visibility can be promoted whilst national interests are served. International co-operation can facilitate debate on current issues on many levels and provides new professional experiences and expertise to editors, on a personal level.
To date E-LIS is the largest repository in library and information science and after a few years contains almost 7000 papers from 82 countries. Poland, being a very active country in the Europe continent, is also contributing, within this framework, with national papers.
This presentation describes the main technical and organizational characteristics of the archive, its configuration and customization, and states its policies, aims and mission. Main focus, however, is placed on E-LIS organizational model and on strategic issues related to OA. It also reasons on how E-LIS efforts are contributing to outline some of the challenges and opportunities resulting from a global vision of the Library and Information Science domain, giving E-LIS team the necessary motivation to engage in such a venture and to further develop international research activities.

Referat w języku angielskim w formacie PDF

Prezentacja w języku angielskim w programie MS PowerPoint

Podstawowe założenia E-LIS

Tocząca się w środowisku akademickim dyskusja na temat idei otwartego dostępu (Open Access) przyczyniła się do powstania E-LIS Eprints for Library and Information Science. Autorzy, którzy przekazują prace do archiwum e-printów, uczestniczą tym samym w ogólnoświatowych staraniach podejmowanych przez wyższe uczelnie, naukowców, biblioteki, wydawców, redaktorów oraz czytelników w celu ponownego zdefiniowania mechanizmów komunikacji naukowej. E-LIS może sprawić, że badania naukowe z zakresu bibliotekoznawstwa i informacji naukowej (LIS – Library and Information Science) będą łatwiej dostępne, co z kolei podniesie ich rangę i znaczenie.

Jednym z trendów, jakie można ostatnio zaobserwować w dziedzinie bibliotekoznawstwa i informacji naukowej, jest działalność na rzecz bibliotek cyfrowych oraz autoarchiwizacji. Autoarchiwizację można określić jako deponowanie dokumentów cyfrowych w publicznych, dostępnych darmowo repozytoriach, na przykład w archiwach e-printów. Archiwum takie to kolekcja dokumentów cyfrowych o charakterze naukowym: artykułów, rozdziałów z książek, materiałów konferencyjnych czy różnorodnych danych, e-printy zaś to cyfrowe wersje prac naukowych, przed lub po opublikowaniu czy zrecenzowaniu[3].

Utworzone w 2003 r. E-LIS (http://eprints.rclis.org) jest międzynarodowym otwartym archiwum dokumentów z zakresu bibliotekoznawstwa i informacji naukowej. Jako pierwszy międzynarodowy e-serwer w tej dziedzinie, E-LIS stanowi część projektu RCLIS (Research in Computing, Library and Information Science) i jest tworzone, zarządzane i utrzymywane przez zespół bibliotekarzy z całego świata (z różnych środowisk) i pracujących na rzecz archiwum na zasadach wolontariatu. Jako przedsięwzięcie non-profit E-LIS jest dostępne bezpłatnie. Jego użytkownicy mają możliwość wyszukiwania i dostępu do pełnotekstowych wersji dokumentów. Projekt oparty jest na założeniu podobnym do tego, na jakim w dziedzinie informatyki opiera się Open Source Initiative – dzięki niemu ludzie z całego świata współtworzą oprogramowanie dla tzw. domeny publicznej (public domain). E-LIS korzysta z oprogramowania GNU Eprints, bazuje na protokołach i standardach OAI (Open Archives Initiative), co pozwala na współpracę różnych serwerów repozytorium.

Archiwum: dokumenty, autorzy i usługi

Statystyki pokazują, że w E-LIS zdeponowano ponad 2400 post-printów i 400 pre-printów. W skład tego zasobu wchodzi ponad 1750 artykułów z 200 różnych czasopism oraz 600 materiałów konferencyjnych z 250 konferencji. Biorąc pod uwagę kryterium jakości publikacji, można powiedzieć, że 62% dokumentów to dokumenty recenzowane.

Ostatnie pomyślne pozyskanie artykułu 2007-11-16 T15:36:40Z
Suma rekordów 6886

Stworzenie archiwum to znacznie więcej niż wdrożenie oprogramowania – samo zbudowanie archiwum nie jest trudne, jednak wypełnienie go treścią jest skomplikowanym zadaniem.

W E-LIS reprezentowane są zarówno tematy z zakresu bibliotekoznawstwa i informacji naukowej, jak i z dyscyplin pokrewnych. Każdy dokument o charakterze naukowym, publikowany lub niepublikowany, w dowolnym języku i formacie może zostać przyjęty, a następnie udostępniony społeczności LIS w jakimkolwiek kraju.

Autorzy zapraszani są do autoarchiwizowania własnych prac. Tym, którzy nie czują się zbyt pewnie w środowisko IT lub niepokoją się wcześniej zawartymi umowami wydawniczymi, pomagają specjalni pełnomocnicy. Metadane wprowadzane są zgodnie z 23 kategoriami typologii dokumentów, a następnie sprawdzane przez międzynarodowy komitet redakcyjny. Zawieranie porozumień z instytucjami i stowarzyszeniami bibliotekarskimi z całego świata jest jednym z elementów polityki deponowania E-LIS, otwartego na propozycje przedstawiane przez nowych partnerów. Do dzisiaj 60% dokumentów trafiło do archiwum albo dzięki mediacjom prowadzonym przez redaktorów E-LIS, na mocy zawartych porozumień, albo w imieniu autorów, którzy z jakichś powodów nie zrobili tego osobiście, podczas gdy 30% dokumentów to autoarchiwizacja. Łącznie zgromadzono publikacje 2540 autorów.

Na stronie domowej E-LIS użytkownicy mogą dostrzec dwie zasadnicze struktury organizujące zawartość archiwum. Pierwsza struktura, to schemat klasyfikacji JITA dla bibliotekoznawstwa i informacji naukowej, z widocznymi głównymi kategoriami i podkategoriami przedmiotowymi; druga struktura, to porządek geograficzny budowany w oparciu o kryterium kontynentu i kraju.

Dodatkową zaletą E-LIS jest to, że oferuje narzędzia dla redaktorów i użytkowników. Mowa tu między innymi o automatycznych przypomnieniach dla redaktorów, wyświetlaniu kompletnych metadanych, wyszukiwaniu pełnych tekstów, narzędziach wyszukiwawczych dla użytkowników, liczniku na stronie domowej oraz statystykach generowanych przez Webalizer. E-LIS zapewnia także linkowanie: przycisk seek uruchamia analizę cytowań i kieruje do tych zasobów w sieci, w których z dużym prawdopodobieństwem może się znajdować darmowa, pełna wersja artykułu.
Subskrypcje na wysyłane drogą e-mailową przypomnienia posiada obecnie 1020 użytkowników.

Model organizacyjny: zespoły E-LIS

Strategicznymi kwestiami E-LIS zajmuje się zespół administrujący. W jego gestii pozostają m.in.: kierunki dalszego rozwoju tej inicjatywy, jej założenia i ich wpływ na społeczność użytkowników, a także związki z innymi społecznościami naukowymi. Zespół administrujący, jako kluczowy w modelu organizacyjnym, odpowiedzialny jest także za kreowanie wizerunku repozytorium w przyszłości oraz za uwzględnianie narodowych i międzynarodowych potrzeb w ramach strategii Open Access.

E-LIS skupia obecnie 42 kraje reprezentujące 5 kontynentów. Wszystkie państwa działają na rzecz wspólnej wizji, zachowując jednocześnie własną tożsamość kulturową. Kraje te to: Argentyna, Austria, Bośnia i Hercegowina, Brazylia, Bułgaria, Kanada, Chile, Chiny, Kolumbia, Kostaryka, Chorwacja, Kuba, Czechy, Finlandia, Niemcy, Grecja, Indie, Indonezja, Izrael, Włochy, Meksyk, Mołdawia, Nepal, Nowa Zelandia, Nigeria, Pakistan, Peru, Polska, Portugalia, Rosja, Serbia i Czarnogóra, RPA, Hiszpania, Sri Lanka, Szwajcaria, Tajlandia, Turcja, Uganda, Wielka Brytania, Stany Zjednoczone, Zambia, Zimbabwe.

Kontekst międzynarodowy

Podobne inicjatywy w dziedzinie bibliotekoznawstwa i informacji naukowej różnią się od E-LIS przede wszystkim zasadami organizacji oraz przyjętą wizją, które to w przypadku E-LIS mają wyraźny charakter międzynarodowy (misje oraz cele i działalność innych repozytoriów przedstawiono poniżej). Niemniej jednak E-LIS stoi na stanowisku, że współpraca z podobnymi repozytoriami jest niezmiernie ważna dla budowania zasobów z zakresu bibliotekoznawstwa i informacji naukowej.

Unikalność E-LIS polega na tym, że jest to inicjatywa niekomercyjna (nie jest nastawiona na osiąganie dochodów i zysków) i bazuje na pracy wolontariuszy.

Francja

CCSD: @rchiveSIC
http://archivesic.ccsd.cnrs.fr/
CCSD: MémSIC
http://memsic.ccsd.cnrs.fr/
@rchiveSIC (893 dokumentów) oraz MémSIC (270 dokumentów) to serwery przeznaczone do autoarchiwizacji: pierwszy dla artykułów i wersji roboczych, ostatni dla prac z zakresu komunikacji i informacji naukowej. Większość teksów jest w języku francuskim. Obydwa repozytoria powstały dzięki współpracy wielu instytucji we Francji.

Indie

LDL, Librarians' Digital Library
http://drtc.isibang.ac.in/
Znajduje się w Documentation Research & Training Centre (DRTC) w Indian Statistical Institute of Bangalore i działa w oparciu o platformę DSpace.

Namibia

DSpace at the University of Namibia Library
http://dspace.unam.na/index.php/ndj
Nie do końca jest jasne czy ma to być repozytorium instytucjonalne University of Namibia zarządzane przez tamtejszą bibliotekę oraz, czy będzie przeznaczone wyłącznie dla bibliotekoznawstwa i informacji naukowej. Tylko jedna część repozytorium została utworzona w celu gromadzenia powstających w bibliotece dokumentów i do dzisiaj serwer jest pusty.

Rosja

DSpace at lib.usu.ru
http://elar.usu.ru/index.jsp
Usytuowane w Scientific Library of the Ural State University i zarządzane przez uczelnię. Działa w oparciu o platformę DSpace i zawiera 219 dokumentów w języku rosyjskim.

Stany Zjednoczone

DLIST, Digital Library for Information Science and Technology.
http://dlist.sir.arizona.edu/
DLIST (1150 dokumentów), to biblioteka cyfrowa z zakresu informacji naukowej i technologii (Digital Library of Information Science and Technology). Jest działającym na zasadach otwartego dostępu, międzyinstytucjonalnym repozytorium pełnotekstowych, elektronicznych źródeł z dziedziny bibliotekoznawstwa i informacji naukowej oraz technologii informacyjnych. Serwer został uruchomiony przez School of Information Resources and Library Science oraz Arizona Health Sciences Library na University of Arizona. Jego zasób to 354 dokumenty. Przyjmowane są wyłącznie materiały w języku angielskim.
SILS ETDs, University of North Carolina School of Information and Library Science (SILS).
http://etd.ils.unc.edu/
Electronic Theses and Dissertations (ETDs) gromadzi cyfrowe wersje prac magisterskich i doktorskich. Jednym z warunków uzyskania stopnia naukowego jest przedłożenie przez studentów elektronicznej wersji pracy. W repozytorium zgromadzono 110 prac z North Carolina School of Information and Library Science. Repozytorium działa w oparciu o platformę DSpace.

Założenia repozytorium E-LIS

Założenia, na jakich opiera się działalność E-LIS, determinują jego właściwości, jakość oraz kierunek rozwoju. Model organizacyjny archiwum stanowi wypadkową tych założeń. Archiwum, zwłaszcza takie jak E-LIS, bez konkretnych założeń jest jak biblioteka bez regulaminów.
Podstawy polityki E-LIS zostały przedyskutowane i w demokratyczny sposób zatwierdzone przed redaktorów. Oto one:

1. Misja: cele i założenia, czym jest archiwum i w jakim kierunku ma się rozwijać, docelowy odbiorca, wyraźnie zaznaczony międzynarodowy charakter;
2. Zasady deponowania: kto i w jaki sposób może deponować materiały;
3. Jakość metadanych;
4. Prawa autorskie;
5. Model organizacyjny.

Kwestia praw autorskich w E-LIS została jasno określona – przestrzegane są zalecenia zawarte w projekcie RoMEO (z 2002 r.) dotyczące autoarchiwizowania dokumentów.

Taka wizja i misja E-LIS wspólna jest dla wszystkich (ponad 60) redaktorów, którzy współuczestnicząc w projekcie, wnoszą własne doświadczenia i umiejętności. E-LIS współpracuje z każdym krajem indywidualnie, by znaleźć jak najlepsze rozwiązania pozwalające znieść techniczne oraz pozatechniczne bariery oraz zachować międzynarodowy charakter projektu przy równoczesnym uwzględnieniu interesów narodowych. Międzynarodowa współpraca ułatwia debatę na temat aktualnych problemów i pozwala redaktorom na zdobywanie doświadczenia i podnoszenie zawodowych kwalifikacji.

Obecnie trwają dyskusje nad uruchomieniem serwisu, pozwalającego na zbieranie i gromadzenie narodowych metadanych z archiwów z dziedziny bibliotekoznawstwa i informacji naukowej, który mógłby stać się elementem infrastruktury RCLIS.

Pilną kwestią jest dla E-LIS wdrożenie zasad przechowywania metadanych. Najważniejszym krokiem będzie w tym przypadku identyfikacja rodzaju materiału zdeponowanego w repozytorium – jego struktury technicznej czy formatu zapisu (np. pdf, html). Archiwa instytucji czy repozytoria dziedzinowe w epoce cyfrowej gromadzą zasoby niezbędne do prowadzenia większości badań naukowych oraz cenne materiały edukacyjne, dlatego tak ważne jest, by wypracowały już na początku istnienia politykę przechowywania.

Metadane przeznaczone do zarządzania treścią cyfrową są powszechnie nazywane metadanymi przechowywania (preservation metadata) . Zazwyczaj są one potrzebne do gromadzenia dokumentów, informowania, opisywania i zapisywania działań związanych z przechowywaniem konkretnych obiektów cyfrowych w repozytorium. Jak dotąd repozytoria, także E-LIS, nie wypracowały oficjalnej polityki przechowywania. Dotychczas mówiło się jedynie o zasadach dotyczących formatów plików i ich przekształcania, a nie o zabezpieczaniu wersji źródłowych – tak wynika z przeprowadzonych ostatnio badań. Strategia przechowywania powinna wynikać z samej natury i potrzeb repozytorium, z przyjętej przez repozytorium polityki, a nie odwrotnie.

Z tego właśnie powodu powstał PRESERV (PReservation Eprint SERVices) projekt, którego celem jest badanie i budowa cyfrowych mechanizmów przechowywania przeznaczonych dla repozytoriów instytucjonalnych i przygotowanie narzędzia zintegrowanego z ROAR (Registry of Open Access Repositories, http://roar.eprints.org/).
E-LIS przystąpiło do tych badań i prowadzi prace nad przyjęciem Preserv profile w ramach ROAR. Preserv profiles zostały stworzone z wykorzystaniem PRONOM-DROID – stosowanego przez National Archives (TNA, UK) narzędzia identyfikacji formatu plików w zgromadzonych w repozytorium danych. W efekcie strona graficzna repozytorium „burzona jest przez formaty plików i zmienia się w interfejs użytkownika ROAR”. National Archives tworzą bazy danych formatów plików PRONOM http://www.nationalarchives.gov.uk/pronom/, których celem jest identyfikacja zawartości repozytorium z zastosowaniem programu open source o nazwie TNA's DROID (Digital Record Object Identification) z możliwością pobrania go i zastosowania w każdym repozytorium.

Ponadto OpenDOAR (The Directory of Open Access Repositories, http://www.opendoar.org/) dostarczył użytecznego i praktycznego narzędzia (http://opendoar.org/tools/en/policies.php), które pomaga tworzyć – oprócz polityki gromadzenia metadanych, danych i zawartości archiwum oraz polityki deponowania – także politykę przechowywania. Definicja polityki przechowywania jest tak sformułowania, by umożliwić partnerstwo zewnętrzne.

PRONOM-ROAR[4] wyznacza nową perspektywę. Z jednej strony dlatego, że stosuje serwis oparty na modelu referencyjnym OAIS dla archiwów instytucjonalnych korzystających z oprogramowania Eprints. Z drugiej strony, używa oprogramowania Eprints, aby umożliwić gromadzenie i dystrybucję metadanych w celu uzupełniania informacji bibliograficznych. Idąc tym tropem, GNU Eprints wersja 3 (ze stycznia 2007 r.) posiada szereg cech, które wspomagają przechowywanie obiektów cyfrowych. Współpracuje z narzędziami przechowywania – pozwala na przesyłanie złożonych obiektów, zapisuje historię zmian dokonanych w dokumentach oraz zachowuje deklaracje prawne. Wszystkie te nowe elementy zostały opracowane w ramach projektu PRESERV, z zachowaniem standardu METS oraz licencji Creative Commons.

Analiza statystyczna, przeprowadzona przy użyciu automatycznego programu przeszukującego oraz narzędzia do identyfikacji plików (Pronom file format identification tool) wykazała, że w E-LIS istnieje ogromna dysproporcja w rodzaju gromadzonych plików: na ogólną liczbę 5077 zgromadzonych rekordów 86% stanowiły pliki w formatach PDF/MS-Word.

Latem, w sierpniu 2007 r. Andrea Marchitelli, Antonella De Robbio i Imma Subirats Coll wspólnie pracowały nad projektem DRAMBORA (Digital Repository Audit Method Based on Risk Assessment – metoda kontroli repozytoriów cyfrowych oparta na szacowaniu ryzyka). Narzędzie o nazwie DRAMBORA przygotowały Digital Curation Centre (DCC) oraz DigitalPreservationEurope (DPE) (http://www.repositoryaudit.eu/).

DRAMBORA została stworzona z myślą o ułatwieniu wewnętrznej kontroli repozytoriów poprzez zapewnienie administratorom mechanizmów oceny wydajności archiwów oraz określenia ich słabych i mocnych punktów. Repozytoria cyfrowe ciągle są w powijakach, a ten model został zaprojektowany w odpowiedzi na gwałtownie zmieniającą się sytuację. Rozwój narzędzi nastąpił po przeprowadzeniu przez DCC pilotażowej kontroli różnego typu repozytoriów: kontroli poddano archiwa organizacji i bibliotek (w tym narodowych), ośrodków naukowych oraz instytucji kultury.

DRAMBORA ma pomóc audytorom w:

• zdefiniowaniu obowiązków i podstawowych funkcji repozytorium,
• określeniu zakresu działalności i stanu majątkowego repozytorium,
• określeniu ryzyka i słabych punktów podstawowych funkcji repozytorium i jego stanu majątkowego,
• ocenie i kalkulacji ryzyka,
• zdefiniowaniu kryteriów oceny ryzyka,
• przygotowaniu raportów z autooceny.

Ocena ryzyka wykazała, że E-LIS musi usprawnić stronę techniczną, natomiast dobrze przygotowana jest zawartość archiwum.

Wnioski

Tradycyjnie już najwięcej publikacji z zakresu bibliotekoznawstwa i informacji naukowej powstaje w Stanach Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii oraz krajach europejskich. Inaczej jest w przypadku otwartego dostępu, który zachęca do publikowania znacznie szersze grono. Okazało się, że wysoko oceniane artykuły zamieszczone w E-LIS powstały nie tylko w państwach uznawanych za najbardziej rozwinięte, ale także w krajach rozwijających się, takich jak Indie, oraz w Afryce, Azji, Europie Wschodniej, dawnych republikach radzieckich, a także w Środkowej i Południowej Ameryce. To bardzo pożądane zjawisko dla globalizacji wiedzy. Podobny trend coraz wyraźniej zaznacza się w Polsce dzięki intensywnej współpracy polskich bibliotekarzy. Zdeponowali oni w E-LIS bardzo dobre artykuły. Szczególne podziękowania należą się naszym dwóm wspaniałym redaktorkom Bożenie Bednarek-Michalskiej oraz Lidii Derfert-Wolf. Polscy bibliotekarzy posiadają bardzo wysokie kompetencje w dziedzinie bibliometrii, co działa stymulująco na całą społeczność E-LIS. E-LIS w Polsce ma obecnie do wypełnienia zadania o szerszym charakterze – jest nim promocja inicjatyw otwartego dostępu w całej Europie.

Bibliotekoznawstwo i informacja naukowa ściśle wiążą się z informatyką i nowoczesną technologią. Zespół, który stworzył E-LIS miał nadzieję, że bibliotekoznawstwo i informacja naukowa mogą stać się ciekawym punktem odniesienia dla innych społeczności, gdyż dziedziny te wypracowały supernowoczesne stanowisko wobec otwartego dostępu, bibliotek cyfrowych, a zwłaszcza otwartych archiwów oraz stworzyły repozytorium dziedzinowe, jakim jest E-LIS.

Inicjatywy takie jak otwarty dostęp do prac z zakresu bibliotekoznawstwa i informacji naukowej ułatwiają ich rozpowszechnianie oraz stymulują rozwój całej dziedziny na poziomie międzynarodowym. Dlatego właśnie projekt E-LIS odniósł sukces jako model organizacyjny zbudowany w ramach OAI i może być uznany za narzędzie służące szerzeniu filozofii otwartego dostępu.

Nieobecność w świecie naukowym prac powstających w krajach rozwijających się, zwłaszcza w państwach afrykańskich czy w Indiach, w epoce przedinternetowej uznawany był za fait accompli, czyli fakt dokonany. Obecnie, chociaż trwa dyskusja na temat digital divide (cyfrowej przepaści, cyfrowego podziału, cyfrowego wykluczenia), osiągnięcia naukowe krajów rozwijających się mogą być deponowane (i dzięki temu poznawane) w cyfrowych repozytoriach takich jak E-LIS, w którym znajdują się publikacje z 82 krajów w 36 językach: afrikaans, baskijskim, bośniackim, bułgarskim, katalońskim, chińskim, chorwackim, czeskim, duńskim, niderlandzkim, angielskim, francuskim, niemieckim, greckim, węgierskim, indonezyjskim, włoskim, kannada, malajskim, malajalam, maoryskim, nepalskim, norweskim, perskim, polskim, portugalskim, rumuńskim, rosyjskim, serbskim, syngaleskim, słowackim, słoweńskim, hiszpańskim, szwedzkim, tureckim, ukraińskim.

Biblioteki cyfrowe stały się popularne w wyniku rozwoju technologii oraz w związku z koniecznością sprostania zmieniającym się warunkom ekonomicznym. E-LIS uczestniczy w działaniach, których celem jest wskazanie wyzwań i możliwości, jakie daje globalna wizja bibliotekoznawstwa i informacji naukowej. Dla zespołu E-LIS jest to motywacja do angażowania się w podobne projekty oraz do dalszego rozwijania międzynarodowych inicjatyw badawczych.

Przypisy:

[1] Antonella de Robbio jest koordynatorem systemu bibliotecznego na Uniwersytecie Padewskim i kierownikiem Uniwersyteckiego Centrum ds. Bibliotek (University Centre for Libraries – CAB). Od 2002 r. prowadzi projekty związane z: digitalizacją, repozytoriami e-printów (otwartym dostępem w ogóle), serwisami bibliograficznymi wspierającymi edukację za pośrednictwem sieci (e-learning). Do 2002 sprawowała funkcję kierownika Biblioteki Instytutu Matematyki Uniwersytetu Padewskiego, gdzie wraz z innymi autorami przygotowywała narzędzia pozwalające na łączenie różnych schematów klasyfikacji: MSC, ZDM, PACS i CCS, a także DDC. Jest także twórcą włoskiego katalogu rozproszonego bibliotek MAI (od 1999). W 2003 r. uruchomiła E-LIS, którego jest głównym koordynatorem.

[2] Paula Sequeiros jest pracownikiem naukowym Institute of Sociology w Porto w Portugalii. Wcześniej pracowała jako dokumentalista w bankowości oraz na stanowisku kierowniczym w bibliotece uniwersyteckiej. Obecnie jest nauczycielem akademickim bibliotekoznawstwa i informacji naukowej. Od 2006 r. pełni funkcję portugalskiego redaktora E-LIS.

[3] W tekście nazwa preprint oznacza teksty przed recenzją lub opublikowaniem, natomiast postprint to recenzowana, ostateczna wersja tekstu. Termin e-print jest nadrzędny i łączy obie kategorie.

[4] Więcej informacji na temat PRONOM-ROAR znaleźć można w krótkim, ilustrowanym przewodniku http://trac.eprints.org/projects/iar/wiki/Profile.

Bibliografia

1. BARRUECO, C., JOSÉ, M., SUBIRATS COLL, I. RCLIS: towards a digital library for Information Science. In Proceedings Libraries in Digital Age (LIDA) , Dubrovnik and Mljet [on-line]. 2003 [dostęp 29 listopada 2007]. Dostępny w World Wide Web: http://eprints.rclis.org/archive/00000352/.
    
2. BASSI, M. C. et al. E-LIS: E-prints in Library and Information Science. In Proceedings World Library and Information Congress: 71st IFLA General Conference and Council. "Libraries – A voyage of discovery", Oslo [on-line]. 2005 [dostęp 29 listopada 2007]. Dostępny w World Wide Web: http://eprints.rclis.org/archive/00004497.
    
3. BEDNAREK-MICHALSKA, B., DERFERT-WOLF, L. E-LIS – archiwum publikacji z zakresu bibliotekoznawstwa i informacji naukowej. Uwagi praktyczne dla polskich autorów. In Biuletyn EBIB [on-line]. 2006 3 (73) [dostęp 29 listopada 2007]. Dostępny w World Wide Web: http://www.ebib.info/2006/73/michalska_wolf.php.
   . 
4. BEDNAREK-MICHALSKA, B., DERFERT-WOLF, L. E-LIS: E-prints in Library and Information Science [on-line]. 2005 [dostęp 29 listopada 2007]. Dostępny w World Wide Web: http://eprints.rclis.org/5315/.
    
5. De Robbio, A. E-LIS: un open archive per library and informations science. In AIB Notizie 15, 2003(2), s.12. Dostępny w World Wide Web: http://eprints.rclis.org/archive/00002154/;
   Kumar, A., Kalyane, V. L. Bibliographics for the 983 eprints in the live archives of E-LIS: trends and status report up to 7th July 2004, based on author-self-archiving metadata [on-line]. [dostęp 29 listopada 2007]. Dostępny w World Wide Web: http://eprints.rclis.org/archive/00001927/.
    
6. DE ROBBIO, A., E-LIS: un Open Archive in Library and Information Science. In Bibliotime [on-line]. 2003, VI (1) [dostęp 29 listopada 2007]. Dostępny w World Wide Web: http://eprints.rclis.org/archive/00000201/; LEWANDOWSKI, D. E-LIS: E-prints in Library and Information Science. In Proceedings Internationales Symposium fur Informationswissenschaft (ISI) [on-line]. 2004 [dostęp 29 listopada 2007]. Dostępny w World Wide Web: http://eprints.rclis.org/archive/00002532/.
    
7. DE ROBBIO, A., SUBIRATS COLL, I. E-LIS: an international Open Archive towards Open Digital Libraries building. In High Energy Physics Libraries Webzine [on-line]. 2005, issue 11, August [dostęp 29 listopada 2007]. Dostępny w World Wide Web: http://library.cern.ch/HEPLW/11/papers/1/.
    
8. MEDEIROS, N. A repository of our own: the E-LIS e-prints archive. OCLC Systems & Services [on-line]. 2004, 20 (2), s.58-60 [dostęp 29 listopada 2007]. Dostępny w World Wide Web: http://eprints.rclis.org/archive/00001655; SUBIRATS COLL, I., BARRUECO CRUZ, J. M. Un archivo abierto en ciencias de la documentación e información. In El Profesional de la Información [on-line]. 2004, 13(5), s. 346-352 [dostęp 29 listopada 2007]. Dostępny w World Wide Web: http://eprints.rclis.org/archive/00002472/.
    
9. MELINSCAK, Z.I., PAVELIC, D. Upravljanje otvorenim arhivom: primjer ELIS-a. In Katic, Tinka Eds. Proceedings Arhivi, knjiznice, muzeji 7, Porec [on-line]. 2004 [dostęp 29 listopada 2007]. Dostępny w World Wide Web: http://eprints.rclis.org/archive/00003020/.
    
10. SUBIRATS COLL, I., ARENCIBIA, J. R., DE ROBBIO, A. E-prints for Library and Information Science (E-LIS): la tecnología al servicio de la bibliotecología y las ciencias de la información. In ACIMED [on-line]. 2004, 12(6) [dostęp 29 listopada 2007]. Dostępny w World Wide Web: http://eprints.rclis.org/archive/ 00002849/.
     
11. SEQUEIROS, P. Acesso Aberto a documentos sobre Documentaçao e Informaçao. In Cadernos BAD [on-line]. 2006, nr 1 [dostęp 29 listopada 2007]. Dostępny w World Wide Web: http://eprints.rclis.org/archive/00008309/01/eLIS.pdf.
     
12. SEQUEIROS, P. E-LIS fala Portugues? É um prazer conhece-lo! In Proceedings 9o Congresso Nacional de Bibliotecários Arquivistas e Documentalistas, Ponta Delgada [on-line]. 2007 [dostęp 29 listopada 2007]. Dostępny w World Wide Web: http://eprints.rclis.org/archive/00008770/.

Tłum. Joanna Grześkowiak