Opracowanie przedmiotowe dokumentów
z zakresu nauk ścisłych: matematyczno-przyrodniczych i technicznych.
Język haseł przedmiotowych KABA:
teoria, praktyka, przyszłość
Kazimierz Dolny, 20-22 września 2006

Poprzedni - Spis treści - Następny

            

Katarzyna Wójtowicz

Wojewódzka Biblioteka Publiczna im. Hieronima Łopacińskiego w Lublinie

kwojtow@hieronim.wbp.lublin.pl

Refleksja katalogera języka haseł przedmiotowych KABA - komunikat
The reflections of a cataloging librarian on the subject headings language KABA

Słowa kluczowe

Analiza dokumentu, Biblioteka Narodowa, hasło przedmiotowe, jhp KABA, LCSH, literatura piękna, opracowanie rzeczowe, prace zbiorowe.

Keywords

Document analysis, National Library, subject heading, language of subject headings KABA, LCSH, literature, subject elaboration, collective works.

Abstrakt

Problem opracowania prac zbiorowych. Czy umieszczenie w opisie przedmiotowym pracy zbiorowej 6-12 haseł zwiększa efektywność wyszukiwania? Opracowanie przedmiotowe literatury pięknej. Jak opracowuje literaturę piękną Biblioteka Kongresu (LCSH) i Biblioteka Narodowa (BN).

Abstract

The problem of collective works elaboration. Does placing 6-12 headings in a subject description of collective work increase the effectiveness of search? Subject elaborating of literature. How does the Library of Congress (LCSH) and National Library (BN) elaborate literature?

 
 
 

Język haseł przedmiotowych KABA został zaprojektowany jako język informacyjno-wyszukiwawczy o uniwersalnym zakresie, którego pole semantyczne wyznacza tematyka zbiorów gromadzonych w bibliotekach. Przyjęto również od początku tworzenia tego języka założenie, że słownictwo jhp KABA jest dostosowane do katalogowania przedmiotowego wyszczególniającego[1]. Oznacza to, że za jego pomocą możemy opisać w hasłach przedmiotowych różne kategorie przedmiotów i ich przedstawienia. Należy w trakcie analizy tekstu dokumentu, która poprzedza stworzenie charakterystyki wyszukiwawczej wyróżnić właściwy przedmiot lub przedmioty dokumentu, a także określić ujęcie przedmiotu i formę jego prezentacji[2]. Konieczne jest tutaj wyraźne odróżnienie sytuacji, kiedy przedmiotem dokumentu jest dziedzina, a kiedy obiekty badawcze dziedziny, kiedy cały rodzaj rzeczy, a kiedy wybrany gatunek, kiedy przedmiot jednostkowy, kiedy prąd, kierunek artystyczny, kiedy jego przedstawiciele. Najpoważniejszym niebezpieczeństwem, jak podkreśla pani Teresa Głowacka: jest nadmierna selekcja i redukcja informacji, która prowadzi do zniszczenia części informacji, do „zagubienia” przedmiotów, aspektów ujęcia, lokalizacji czasowej i/lub przestrzennej a także formy prezentacji treści. Informacje wyeliminowane na tym etapie pracy giną bezpowrotnie[3]. Nikt z nas katalogujących nie ma wątpliwości, co do tego i zdajemy sobie sprawę z odpowiedzialności, jaką ponosimy przed czytelnikiem za jakość naszej pracy. Musimy znaleźć złoty środek między ujęciem wszystkich przedmiotów zawartych w dokumencie a pokusą nadmiernego mnożenia haseł, które może prowadzić do dezinformacji. W tym miejscu pragnęłabym poruszyć problem opracowania rzeczowego prac zbiorowych, które, mam wrażenie, nastręcza nam wszystkim wiele trudności. W tym przypadku dawanie dużej ilości haseł przedmiotowych jest wręcz nagminne. Wielość omawianych przedmiotów i często brak przedmiotu ogólniejszego prowadzi do nadawania haseł, które wchodzą w wzajemne relacje nadrzędności i podrzędności. Czy jest to uzasadnione? Czasem tak, ale ma się wrażenie, że to taka maniera „lepiej więcej niż za mało!” Moim zdaniem nie istnieje jedna prosta wskazówka lub zasada, którą można by zastosować w opracowaniu rzeczowym prac zbiorowych. Jedno jednak wydaje się być pewne, niezależnie od tego, ile haseł nadamy i jakie one będą, nie jesteśmy w stanie oddać wszystkich przedmiotów zawartych w tych pracach. Najsłuszniejszym rozwiązaniem wydaje się rozpisanie tych prac w bibliografii, gdzie odnotowuje się każdy artykuł osobno. Za pomocą haseł przedmiotowych nawet najbardziej szczegółowych i mimo dobrych chęci, często nie jesteśmy w stanie tego zrobić tak, żeby hasła przedmiotowe jako efekty naszej pracy dostarczały rzetelnej informacji czytelnikowi, a nie go dezinformowały.

Następnym, bardzo istotnym problemem, na jaki napotykamy, przed którym nie można uciec, jest brak określenia, jak ma wyglądać katalogowanie przedmiotowe literatury pięknej. Z jednej strony mamy coraz większą liczbę zapytań czytelników, którzy poszukują materiałów na bardzo różne tematy; przytoczę tu niektóre z nich pojawiające się w tym roku w okresie pisania prac maturalnych: (to są tematy zanotowane w dziale informacji w zeszycie kwerend) młodość w literaturze, hippisi w literaturze, wędrówka w literaturze, dom rodzinny w literaturze, motyw gór w literaturze, Matka Boska w literaturze i sztuce, motyw władzy w literaturze, dziecko w literaturze i malarstwie itd. Przytoczono tutaj jedynie kilka tematów, jest ich jednak dużo więcej. Ponadto wymagania czytelników są coraz większe i coraz częściej wykraczają one poza utarty kanon lektur i często poza literaturę piękną. Jak w tej sytuacji możemy im pomóc w poszukiwaniach?

Język haseł przedmiotowych KABA daje możliwość katalogowania wyszczególniającego i wyrażenia przedmiotu dzieła literackiego. Pojawia się jednak tutaj pytanie o to, co jest przedmiotem dzieła literackiego. Czy świat przedstawiony w powieści jest naprawdę jej przedmiotem, czy tylko pretekstem dla przedstawienia zmagań bohaterów albo pewnej prawdy filozoficznej lub psychologicznej. Często znalezienie prawdziwego przedmiotu dzieła literackiego jest niemożliwe bez przeczytania co najmniej dużej części tego dzieła, a to jest postulat niemożliwy do realizacji w trakcie opracowania rzeczowego dokumentu. Tytuł i informacje zawarte na okładce książki nie zawsze określają adekwatnie przedmiot dzieła. Zawsze musimy mieć świadomość, że robią to skrótowo i schematyczne oraz służą przyciągnięciu uwagi czytelnika, a nie określeniu, tematyki książki. Stąd też często obserwuje się praktykę nadawania haseł na podstawie tytułu.

Np. O dzielnym kucyku i wesołych pieskach / Stanisław Nyczaj. – Kielce, 2001.
I ta maleńka książeczka otrzymała hasła:
Koń – powieści dla młodzieży.
Psy – powieści dla młodzieży.
Literatura polska dla młodzieży – 1970-.
Książki ilustrowane dla dzieci – Polska – 1970-2000.

Koń i pieski są bohaterami powyższej powieści, a nie jej przedmiotem. Zadziwia ponadto różnica w określnikach chronologicznych i nadanie hasła Literatura polska dla młodzieży, a obok niego hasła Książki ilustrowane dla dzieci.

Czarne śnieżki: w obliczu śmierci Jana Pawła II / Krzysztof Gąsiorowski. – Warszawa, cop. 2005
otrzymała hasła
Jan Paweł II (papież ; 1920-2005) – śmierć i pogrzeb – poezje.
Poezja polska – 1990- .
Poezja polska – 21 w.

Powyższe hasła same w sobie są nielogiczne, bo jeśli rzeczywiście przedmiotem wierszy zgromadzonych w tym tomiku jest śmierć i pogrzeb Jana Pawła II to zupełnie niezrozumiałe jest hasło Poezja polska – 1990 – gdyż Jan Paweł II zmarł w 2005 r. Jednakże, gdy przeanalizujemy powyższy tomik nawet bardzo powierzchownie zauważymy, że znajdują się tam wiersze napisane zarówno w 1999 r., jak i w 2005 r., a więc hasło: Jan Paweł II (papież ; 1920-2005) – śmierć i pogrzeb – poezje nie określa przedmiotu tych wierszy.

Wędrowanie ku śmierci / Władimir Maksimow. – Warszawa, 2003
otrzymała hasła:
Maksimov, Vladimir Emel’ânovič (1930-1995) – biografia.
Maksimov, Vladimir Emel’ânovič (1930-1995) – powieści.
Powieść autobiograficzna rosyjska – 1945- – tłumaczenia polskie.

Gdy patrzymy na hasła przedmiotowe, to nie wiemy, do jakiego gatunku literackiego należy powyższa pozycja, czy jest to powieść, czy może biografia indywidualna. Pomijam to, że przedmiotem książki nie jest autor i nie jest to jego biografia raczej powieść z wątkami biograficznymi mimo, że jest pisana w pierwszej osobie liczby pojedynczej.

Biblioteka Kongresu w podręczniku Subject Cataloging Manual zaleca tworzenie haseł dla przedmiotów (tematów) literatury pięknej, które autor lub wydawca utworu jasno i wyraźnie nazwał w tytule, nazwie serii, rozważaniach wstępnych, na obwolucie lub w innym miejscu dokumentu[4]. Jednak już w następnym zdaniu mamy zastrzeżenie, że celem tych haseł tematycznych jest umożliwienie dostępu do tych tematów, które wyróżniają dany utwór wśród innych i że nie należy tworzyć haseł do tematów niewyraźnych, niejasnych i ogólnych, jak zło, los, przekonania, psychologia itd. Do jednego utworu nie należy przydzielać hasła ogólniejszego i bardziej szczegółowego, powinno to być hasło najbardziej szczegółowe spośród tych, jakie w danej sytuacji wydają się najodpowiedniejsze. Zwykle zatem formułuje się jedno, dwa hasła omawianego typu, a czasem nie formułuje się żadnego hasła tego typu[5]. W Subject Cataloging Manual wymieniony jest również pełen zestaw typów haseł z kategorii formalno-gatunkowej. Oczywiście, gdy mówimy o wyszukiwaniu za pomocą tego rodzaju haseł zdajemy sobie sprawę, że generują one bardzo liczne odpowiedzi i mogą być wykorzystywane przy dokonywaniu bardziej wyrafinowanych wyszukiwań i formułowaniu bardziej złożonych instrukcji. Określając formę, należy używać haseł o właściwej szczegółowości, np. powieść wojenna, a nie powieść historyczna, bo to jednak trochę zmniejsza ilość odpowiedzi. Wydaje się, że nadawanie tego typu haseł formalno-gatunkowego niesie mniejsze niebezpieczeństwo błędu.

Przewodnik Bibliograficzny przy opracowaniu przedmiotowym utworów literackich nadaje hasła przedmiotowe będące tematami formalnymi, gdy nazywa rodzaj lub gatunek literacki danego utworu określają przynależność do literatury określonego kraju albo języka. W wielu przypadkach przy tematowaniu brana jest pod uwagę narodowość twórcy. Hasła przedmiotowe formułowane dla utworów literackich z reguły zawierają też określnik chronologiczny (najczęściej wiek) wskazujący czas powstania utworu, jeśli jest on ustalony.
Np. Folwark zwierzęcy / Georgie Orwell. – Warszawa, 2000
otrzymał hasło:
Powieść angielska – 20 w.
Utwory dla młodych i najmłodszych czytelników opracowuje się według tych samych zasad, jednakże tematy nadawane tym utworom nie wskazują na konkretne gatunki literackie, lecz na przeznaczenie utworów dla pewnych, określonych wiekowo grup czytelników[6]. Np. powieść
Ten obcy / Irena Jurgielewiczowa. – Warszawa, 2000
otrzymała hasło:
Literatura młodzieżowa polska – 20 w.

Kończąc rozważania na temat opracowania rzeczowego literatury pięknej, pragnę przypomnieć, że już w 1999 r. na posiedzeniu Komisji Opracowania Zbiorów przy Zarządzie Głównym Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich poświęconym opracowaniu rzeczowemu literatury pięknej pani Jadwiga Woźniak-Kasperek zwróciła uwagę na potrzebę stworzenia schematów ułatwiających katalogowanie pewnych typów tekstów bibliotekarzom, którzy te teksty opracowują rzeczowo, natomiast Danuta Zglińska-Adamska z Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu zaapelowała o szerszą współpracę bibliotek wykorzystujących język KABA przy tematowaniu tekstów literackich, wypracowanie wspólnych rozwiązań i ujednolicenie zawartości ich katalogów[7]. Po 7 latach te apele wciąż zostają aktualne, a potrzeba coraz bardziej paląca. Pani Jadwiga Woźniak-Kasperek, w artykule zatytułowanym Opracowanie rzeczowe utworów literackich – tendencje i praktyka w Stanach Zjednoczonych uznaje, że dobre i pożyteczne byłoby utworzenie ciała na wzór American Library Association Subject Analysis Committee Subcommittee on Fiction Guideliness, które zajęłoby się na użytek bibliotekarstwa polskiego rozwiązaniem problemu reprezentacji utworów literackich w bazach bibliograficzno-informacyjnych oraz przyczyniłoby się do stworzenia odpowiednich narzędzi metodologicznych i językowych[8]. Na pewno istnieje potrzeba jak najszybszego ustalenia, w jaki sposób mamy opracowywać zbiory literatury pięknej, aby było to w miarę spójne, logiczne i niosło prawdziwą pomoc czytelnikowi i pracownikom informacji. Wojewódzka Biblioteka Publiczna im. Hieronima Łopacińskiego w Lublinie nie opracowuje tej części zbiorów. Widzimy przydatność opracowywania rzeczowego tekstów literackich, ale mamy ogromne opory przed hasłami typu Koń – powieści.

Przypisy:

[1] GŁOWACKA, T. Kartoteka wzorcowa języka KABA: stosowanie w katalogowaniu przedmiotowym. Warszawa: Wydaw. SBP, 1997, s. 11.

[2] GŁOWACKA, T. Analiza dokumentu i jego opis przedmiotowy. Warszawa: Wydaw. SBP, 2003, s. 16.

[3] GŁOWACKA, T. Kartoteka wzorcowa… , s. 15.

[4] WOŹNIAK-KASPEREK, J. Opracowanie rzeczowe utworów literackich: tendencje i praktyka w Stanach Zjednoczonych. In WOŹNIAK-KASPEREK, J., BIERCZYŃSKI, P. (red.) Opracowanie rzeczowe: praca zbiorowa. Warszawa: Wydaw. SBP, 2006, s. 188.

[5] WOŹNIAK-KASPEREK, J. Opracowanie rzeczowe…, s. 188.

[6] STOPA, A. O treści książek: opracowanie rzeczowe piśmiennictwa. Warszawa: Wydaw. CEBID, 2002, s. 161.

[7] FILIP, D. Język haseł przedmiotowych KABA: opracowanie literatury pięknej dla dorosłych. Zagadnienia Informacji Naukowej 1999, nr 2(74), s. 150.

[8] WOŹNIAK-KASPEREK, J. Opracowanie rzeczowe…, s. 192.

Bibliografia

[1] GŁOWACKA, T. Analiza dokumentu i jego opis przedmiotowy Warszawa: Wydaw. SBP, 1997. ISBN 83-89316-09-9.

[2] GŁOWACKA, T. Kartoteka wzorcowa języka KABA: stosowanie w katalogowaniu przedmiotowym. Warszawa: Wydaw. SBP, 1997. ISBN 83-85778-86-1.

[3] WOŹNIAK-KASPEREK, J. Opracowanie rzeczowe utworów literackich: tendencje i praktyka w Stanach Zjednoczonych. In WOŹNIAK-KASPEREK, J., BIERCZYŃSKI, P. (red.) Opracowanie rzeczowe: praca zbiorowa. Warszawa: Wydaw. SBP, 2006. ISBN 83-89316-55-2.

[4] STOPA, A. O treści książek: opracowanie rzeczowe piśmiennictwa. Warszawa: Wydaw. CEBID, 2002. ISBN 83-88581-07-4.

[5] FILIP, D. Język haseł przedmiotowych KABA: opracowanie literatury pięknej dla dorosłych. Zagadnienia Informacji Naukowej 1999, nr 2(74), s. 149-150.

            

Poprzedni - Spis treści - Następny

(C) 2006 EBIB

            Refleksja katalogera języka haseł przedmiotowych KABA - komunikat / Katarzyna Wójtowicz // W: Opracowanie przedmiotowe dokumentów z zakresu nauk ścisłych: matematyczno-przyrodniczych i technicznych. Język haseł przedmiotowych KABA: teoria, praktyka, przyszłość. Kazimierz Dolny, 20-22 września 2006 roku. - [Warszawa] : Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich, K[omisja] W[ydawnictw] E[lektronicznych], Redakcja "Elektronicznej Biblioteki", 2006. - (EBIB Materiały konferencyjne nr 15). - ISBN 83-921757-6-X. -Tryb dostępu : http://www.ebib.info/publikacje/matkonf/kaba/wojtowicz.php