Opracowanie przedmiotowe dokumentów
z zakresu nauk ścisłych: matematyczno-przyrodniczych i technicznych.
Język haseł przedmiotowych KABA:
teoria, praktyka, przyszłość
Kazimierz Dolny, 20-22 września 2006

Poprzedni - Spis treści - Następny

            

Barbara Migdałek

Biblioteka Jagiellońska

bmig@onet.eu

Określniki w języku KABA stosowane po tematach z zakresu chemii
Subheadings in the KABA language applied after headings in the area of chemistry

Słowa kluczowe

Określniki rzeczowe, określniki formalne, określniki geograficzne, określniki chronologiczne, listy określników, chemia.

Keywords

Subject subheadings, formal subheadings, chronological subheadings, geographical subheadings, lists of subheadings, chemistry.

Abstrakt

W artykule przedstawiono określniki rzeczowe i formalne stosowane po tematach z zakresu chemii. Wśród określników rzeczowych omówiono też określniki geograficzne i chronologiczne stosowane przy opracowywaniu przedmiotowym literatury chemicznej. Przedstawiono także określniki pełniące równocześnie funkcję tematu, jak i określniki związane z tematem. Starano się przedstawić określniki rzeczowe czerpane nie tylko z list określników po chemikaliach i materiałach, ale także z innych list określników. Artykuł zilustrowano licznymi przykładami rekordów bibliograficznych z hasłami przedmiotowymi rozwiniętymi zawierającymi omawiane wyżej określniki.

Abstract

The paper presents subject and formal subheadings applied after headings in the area of chemistry. Among subject subheadings the chronological and geographical subheadings used for the subject description in chemistry literature are also discussed. The author presents subheadings functioning simultaneously as a heading as well as non-free-floating subdivisions. The effort is made to present subject subheadings taken not only from the lists of subheadings applied after chemicals and materials but also from other lists of subheadings. During conference presentation the paper will be illustrated with numerous examples of bibliographic records with developed subject headings containing subheadings discussed above.

 
 
 

W języku KABA określniki można podzielić na swobodnego stosowania i związane, a wśród nich wyróżnić określniki rzeczowe i formalne.

Określniki rzeczowe pomagają sprecyzować cechy przedmiotowe informacji zawartej w dokumentach. Wśród określników rzeczowych mieszczą się także określniki chronologiczne i geograficzne lokalizujące przedmiot dokumentu w czasie i przestrzeni.

Określniki formy określają formę wydawniczą, piśmienniczą dokumentu lub też przeznaczenie czytelnicze.

Niniejszy referat poświęcony jest określnikom stosowanym po tematach z zakresu chemii. Źródłem tych określników są specjalistyczne listy zawarte w Narodowym Uniwersalnym Katalogu Centralnym NUKAT.

Określniki rzeczowe stosowane po tematach z zakresu nauk chemicznych zawarte są przede wszystkim na liście określników – Substancje Chemiczne [CHEM]. Lista ta oczywiście nie wyczerpuje wszystkich określników rzeczowych stosowanych po tematach z chemii. Podczas tworzenia haseł przedmiotowych rozwiniętych potrzebnych do przedmiotowego opracowania dokumentów korzystamy także z określników rzeczowych zawartych na listach: Produkty i Materiały [PROD], Organizmy Żywe [ORG], Działy Gospodarki [GOSP] oraz Lista Podstawowa – Określniki Rzeczowe [ORZF]. Określniki rzeczowe zawarte na pozostałych listach są wykorzystywane w dużo mniejszym stopniu.

Jak już wcześniej wspomnieliśmy, określniki rzeczowe można podzielić na swobodnego stosowania, związane oraz występujące także w funkcji tematu. Występujące na powyższych listach określniki można zaliczyć do jednej z następujących grup.

Określniki rzeczowe swobodnego stosowania po tematach z zakresu chemii

Analizując wyżej wymienione listy określników, brano pod uwagę jedynie określniki, które były już używane w opracowaniu przedmiotowym dokumentów.

Na listach określników, o których mowa była poprzednio, zawarte są między innymi następujące określniki rzeczowe stosowane po tematach z szeroko pojętych nauk chemicznych:

absorpcja i adsorpcjanp. Węgiel aktywny--absorpcja i adsorpcja
afinacjanp. Miedź--afinacja
analizanp. Związki organiczne--analiza
aparatura i sprzętnp. Chemia przemysłowa--aparatura i sprzęt
aspekt środowiskowynp. Metale ciężkie--aspekt środowiskowy
aspekt zdrowotnynp. Nitrozoaminy--aspekt zdrowotny
barwienienp. Polipropylen--barwienie
deterioracjanp. Kompozyty polimerowe--deterioracja
domieszkinp. Szkło--domieszki
doświadczenianp. Chemia--doświadczenia
inkluzjenp. Metale--inkluzje--konferencje
izotopynp. Hel--izotopy
konformacjanp. Kwasy nukleinowe--konformacja
konkursynp. Chemia--konkursy--Polska
metody statystycznenp. Chemia organiczna--metody statystyczne
nomenklaturanp. Chemia-nomenklatura--historia
notacjanp. Chemia--notacja--encyklopedie
palnośćnp. Tworzywa sztuczne-palność--konferencje
pochodnenp. Pirymidyny--pochodne
powierzchnienp. Tlenki metali--powierzchnie
produkty ubocznenp. Galwanizacja--produkty uboczne
recyklingnp. Pluton--recykling
separacjanp. Biopolimery--separacja
skład chemicznynp. Kosmetyki--skład chemiczny
skutki fizjologicznenp. Selen--skutki fizjologiczne
specjacjanp. Rtęć-specjacja--konferencje
strukturanp. Związki koordynacyjne--struktura
studia i nauczanienp. Chemia--studia i nauczanie
syntezanp. Tlenki azotu--synteza
środki bezpieczeństwanp. Chemikalia--środki bezpieczeństwa
technikinp. Chemia analityczna--techniki
transport fizjologicznynp. Białka--transport fizjologiczny
widmanp. Metale ziem rzadkich--widma
zastosowania naukowenp. Chromatografia gazowa-- zastosowania naukowe
zastosowania przemysłowenp. Polimery--zastosowania przemysłowe
zastosowanie w leczeniunp. Fluorki--zastosowanie w leczeniu
zawartośćnp. Siarczek żelaza--zawartość pierwiastków śladowych
związkinp. Żelazo--związki

Określniki rzeczowe stosowane po tematach z zakresu chemii pełniące także funkcje tematu.

Na listach określników, o których mówiliśmy powyżej znajduje się bardzo wiele określników rzeczowych, które pełnią także funkcje tematu. Przykładami takich określników używanych do tworzenia haseł rozwiniętych potrzebnych przy opracowywaniu przedmiotowym dokumentów w zakresie nauk chemicznych są między innymi:

--biotechnologia, np. Enzymy--biotechnologia i Biotechnologia--aspekt środowiskowy
--badania, np. Chemia organiczna--badania--Polska i Badania--Afryka Południowa
--chemia, np. Polimery--chemia i Chemia--podręczniki --filozofia, np. Chemia--filozofia i Filozofia-konferencje
--informatyka, np. Chemia kwantowa--informatyka i Informatyka--podręczniki akademickie
--innowacje, np. Tworzywa sztuczne--innowacje--konferencje i Innowacje--aspekt ekonomiczny
--kontrola jakości, np. Pierwiastki śladowe--analiza--kontrola jakości i Kontrola jakości--aspekt społeczny
--korozja, np. Stal--korozja i Korozja--konferencje
--laboratoria, np. Chemia--laboratoria--akredytacja i Laboratoria--Europa--spisy
--lepkość, np. Polimery--lepkość--modele matematyczne i Lepkość--pomiar
--matematyka, np. Inżynieria chemiczna--matematyka i Matematyka--20w.
--materiały, np. Przemysły chemiczne--materiały i Materiały--czasopisma
--metody symulacji, np. Dynamika cząsteczkowa--metody symulacji i Metody symulacji--podręczniki akademickie
--mikroskopia, np. Szkło--mikroskopia i Mikroskopia--podręczniki laboratoryjne
--modele matematyczne, np. Polimery--modele matematyczne i Modele matematyczne--wydawnictwa popularne
--nauczanie wspomagane komputerowo, np. Chemia--nauczanie wspomagane komputerowo i Nauczanie wspomagane komputerowo--Europa--1990
--oprogramowanie, np. Chemia kwantowa--oprogramowanie i Oprogramowanie--historia
--pobieranie próbek, np. Węgiel--pobieranie próbek i Pobieranie próbek--normy
--przepisy bezpieczeństwa, np. Substancje promieniotwórcze--przepisy bezpieczeństwa i Przepisy bezpieczeństwa--Polska
--rozpad radioaktywny, np. Uran--rozpad radioaktywny--aspekt środowiskowy i Rozpad radioaktywny--pomiar--konferencje
--rozpuszczalność, np. Sacharydy--rozpuszczalność i Rozpuszczalność--rozprawy akademickie
--spalanie, np. Tworzywa sztuczne--spalanie-poradniki i Spalanie--zadania i ćwiczenia
--stopy, np. Tytan(metal)--stopy--struktura i Stopy--atlasy
--symulacja komputerowa, np. Chemia radiacyjna--symulacja komputerowa i Symulacja komputerowa--konferencje
--technologia dostosowana, np. Przemysły chemiczne--technologia dostosowana i Technologia dostosowana--Afryka Czarna
--termodynamika, np. Kompozyty cementowe--termodynamika i Termodynamika--podręczniki dla szkół średnich
--toksykologia, np. Pestycydy-toksykologia--podręczniki i Toksykologia--podręczniki laboratoryjne
--transport, np. Chemikalia--transport--przepisy bezpieczeństwa i Transport--Polska
--związki organiczne, np. Chlor--związki organiczne--produkcja i handel i Związki organiczne--aspekt środowiskowy

Niektóre z określników swobodnych rzeczowych stosowanych po tematach z zakresu chemii tworzą z tematami hasła rozwinięte, które zostają wprowadzone do kartoteki wzorcowej KABA. Dzieje się tak, gdy jest to niezbędne dla dopełnienia związków semantycznych w języku, np.:

NP Inżynieria chemiczna--aparatura i sprzęt
TN Homogenizatory

NP Chemia--badania
TN Badania

NP Beton—chemia
TO Chemia betonu
Właściwości chemiczne betonu
TN Chemia przemysłowa

NP Siarka--związki organiczne
TN Siarka--związki

Określniki rzeczowe związane z tematem używane po hasłach z zakresu nauk chemicznych

Stosunkowo niedużą grupę stanowią określniki związane z tematem używane przy opracowywaniu przedmiotowym dokumentów z zakresu chemii. Określniki te nie mają samodzielnych rekordów haseł wzorcowych, a do kartoteki języka KABA wchodzą wyłącznie w połączeniu z właściwym tematem (tematami). Przykładami takich określników są między innym:

warstwy cienkienp. Diament--warstwy cienkie
napromieniowanienp. Osady ściekowe--napromieniowanie
kompleksynp. Metale przejściowe--kompleksy
reologianp. Polimery--reologia
topnienienp. Polimery--topnienie
modelenp. Molekuły--modele

NP Molekuły—modele
TO Cząsteczki--modele
     Modele cząsteczkowe
     Modele molekularne
TN Modele chemiczne
Uwaga: Przedstawiają strukturę przestrzenną cząsteczek.
Uwaga: Określnik -- modele jest określnikiem związanym z tematem Molekuły.

Określniki geograficzne stosowane po tematach z zakresu chemii

Określniki te stosuje się tylko po tych tematach i określnikach rzeczowych, które posiadają z nimi łączliwość, np.:

Chemia przemysłowa--Polska—historia
Chemia fizyczna i teoretyczna-badania-Niemcy-20w.

Określniki chronologiczne stosowane po tematach z zakresu nauk chemicznych

Określniki te czerpiemy z listy podstawowej określników chronologicznych [OCH], studiując dokładnie zasady stosowania, np.

Alchemia--16 w.
Chemia--1900--1945.

Określniki formy stosowane po tematach z zakresu chemii

Jak już wspominaliśmy na początku, określniki formy wskazują na formę piśmienniczą, wydawniczą, czy też przeznaczenie czytelnicze.

Źródłem określników formy jest Lista Podstawowa Określników Rzeczowych i Formy [ORZF], z której korzystamy, pamiętając o obowiązujących zasadach ich stosowania. Należy też zwrócić uwagę, że niektóre określniki formy mogą występować w podwójnej roli, także określników rzeczowych, np.:

Chemia--bibliografia
Chemia--bibliografia--podręczniki akademickie

W pierwszym przykładzie określnik „bibliografia” jest określnikiem formy, a w drugim określnikiem rzeczowym.
Mamy też przykład, gdzie zastosowanie dwóch określników formy nie zmienia zakresu ich treści, np.:

Chemia-podręczniki dla gimnazjów-CD-ROM-y

a oznacza nośnik zapisu tekstu. Przedmiotem dokumentu jest nadal chemia.

Powyżej zaproponowano próbę usystematyzowania występujących na wielu różnorakich listach określników stosowanych po tematach z zakresu nauk chemicznych pod kątem ich przynależności do klas określników występujących w języku haseł przedmiotowych KABA.
Systematyzacja ta ma ułatwić właściwe wykorzystanie określników występujących na różnych listach przy opracowywaniu dokumentów z zakresu nauk chemicznych. Bardzo często bowiem napotykamy na trudności w korzystaniu z pewnych określników.
Np. określnik rzeczowy --badania nie może być użyty do opracowywania dokumentów prezentujących wyniki badań naukowych, takich jak rozprawy naukowe i akademickie. Przykładem określnika rzeczowego, którego stosowania nie określono precyzyjnie jest określnik --domieszki, który można stosować po materiałach, np. Beton--domieszki do dokumentów traktujących o domieszkach innych składników do betonów, lub też po materiałach, które same są stosowane jako domieszki, np. Szkło--domieszki.
Przy opracowywaniu haseł wzorcowych z zakresu chemii nie uniknięto też pewnych błędów merytorycznych, określając tą samą nazwą zarówno metal, jak i pierwiastek, np. Aluminium, gdzie wiadomo, że w języku polskim nie funkcjonuje nazwa pierwiastka Aluminium, lecz Glin. Powoduje to, że powstały błędne hasła rozwinięte, np. Aluminium--związki.

Bibliografia

[1] GŁOWACKA, T. Analiza dokumentu i jego opis przedmiotowy. Warszawa: Wydaw. SBP, 2003. ISBN 83-89316-09-9.

[2] GŁOWACKA, T. (red.) Język haseł przedmiotowych KABA. Zasady tworzenia słownictwa. Warszawa: Wydaw. SBP, 2000. ISBN 83-87629-54-5.

[3] GŁOWACKA, T. Określniki w języku KABA. Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej 2002, nr 1-2, s. 25-36.

[4] GŁOWACKA, T. Słownictwo języka KABA w zakresie literatury, teatru i filmu ze szczególnym zwróceniem uwagi na stosowane określniki. Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej 2002, nr 1-2, s. 59-69.

[5] MAJCHROWSKA, B. Słownictwo nauki o języku, ze szczególnym uwzględnieniem określników po językach w słowniki KABA. Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej 2002, nr 1-2, s. 37-57.

[6] NUKAT. Narodowy Uniwersalny Katalog Centralny [on-line]. Warszawa: Biblioteka Uniwersytecka, 2002. O nas. Wykazy danych. Dostępny w World Wide Web: http://www.nukat.edu.pl/nukat/pl/wykazy.phtml?sm=2&poz=2.

            

Poprzedni - Spis treści - Następny

(C) 2006 EBIB

            Określniki w języku KABA stosowane po tematach z zakresu chemii / Barbara Migdałek // W: Opracowanie przedmiotowe dokumentów z zakresu nauk ścisłych: matematyczno-przyrodniczych i technicznych. Język haseł przedmiotowych KABA: teoria, praktyka, przyszłość. Kazimierz Dolny, 20-22 września 2006 roku. - [Warszawa] : Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich, K[omisja] W[ydawnictw] E[lektronicznych], Redakcja "Elektronicznej Biblioteki", 2006. - (EBIB Materiały konferencyjne nr 15). - ISBN 83-921757-6-X. -Tryb dostępu : http://www.ebib.info/publikacje/matkonf/kaba/migdalek.php