Opracowanie przedmiotowe dokumentów
z zakresu nauk ścisłych: matematyczno-przyrodniczych i technicznych.
Język haseł przedmiotowych KABA:
teoria, praktyka, przyszłość
Kazimierz Dolny, 20-22 września 2006

Poprzedni - Spis treści - Następny

            

Anna Kucewicz

Ośrodek Języka i Kartoteki Wzorcowej KABA

ajkucewicz@uw.edu.pl

Nazwy geograficzne w Narodowym Uniwersalnym Katalogu Centralnym NUKAT
Geographic names in NUKAT union catalog of Polish research libraries

Słowa kluczowe

Dotychczasowe tworzenie haseł dla nazw geograficznych w NUKAT (analiza przedmiotu).
Aktualne uwarunkowania: format MARC21, integracja kartotek. Proponowane rozwiązania i wnioski.

Keywords

analysis of headings for geographic names in NUKAT, MARC21, integration of authority files, solutions and conclusions

Abstrakt

W referacie zostanie przedstawiony projekt tworzenia haseł dla nazw geograficznych w formacie MARC21 wykorzystywanym w NUKAT. Zostaną poddane analizie dotychczasowe ustalenia dotyczące nazw geograficznych w jhp KABA. Nowe rozwiązania biorą pod uwagę Polską Normę PN-N-01228 oraz hasła dla nazw geograficznych w kartotekach BNF i LC. Projekt zakłada realizację integracji kartotek poprzez tworzenie wspólnych rekordów dla opisu formalnego i przedmiotowego, wyeliminowanie błędów wynikających z przekładu UNIMARC na MARC21 oraz ujednolicenie zasad dla nazw geograficznych, będących grupą nazw własnych obok nazw osobowych, korporatywnych i tytułowych.

Abstract

The paper presents a project of constructing geographic names within the frames of MARC21 data format used in NUKAT and analyses respective principles currently applied to KABA geographic subject headings. New solutions included in the project are developed in relation to Polish Standard PN-N-01228 and geographic name headings in Bibliothéque Nationale de France and Library of Congress authority files. The project assumes the integration of name and subject authority file by means of building shared records for name and subject headings, eliminating errors which occurred during the translation of UNIMARC records to MARC21 records and unifying principles governing the construction of geographic names which are a subgroup of proper names next to personal and corporate names and titles.

 
 
 

1. Dotychczasowe tworzenie haseł dla nazw geograficznych w NUKAT (analiza przedmiotu)

Hasła wzorcowe dla nazw geograficznych w NUKAT są tworzone obecnie w języku haseł przedmiotowych Biblioteki Narodowej oraz w języku haseł przedmiotowych KABA. Należy jednak postawić pytanie, czy wszystkie hasła dla nazw geograficznych powinny być tworzone w kartotece haseł przedmiotowych? Wiadomo, że nazwy geograficzne są także elementami wielu haseł formalnych. Nazwy geograficzne dzielą się na dwie kategorie:

  1. nazwy geopolityczne odnoszące się do jednostek podziału politycznego i administracyjnego,
  2. nazwy fizjograficzne (np. kontynenty, zbiorniki wodne, łańcuchy górskie etc.).

Pierwsza grupa haseł to ciała zbiorowe terytorialne zdefiniowane w podręczniku zasad tworzenia haseł formalnych: Ciała zbiorowe terytorialne są to ciała sprawujące władzę (pełną lub częściową) na danym terytorium lub roszczące sobie prawo do jej sprawowania. Termin ten obejmuje: państwa, federacje państw i ich części regionalne i lokalne. Jako nazwę ciała zbiorowego terytorialnego przyjmuje się obecną polską nazwę geograficzną terytorium (o ile taka istnieje) zgodnie z odpowiednią Polską Normą[1].

Przykłady:
    Polska
    Warszawa
    Województwo Mazowieckie
    Żelazowa Wola

Ciała zbiorowe terytorialne są elementami haseł formalnych, zwanych organami ciał zbiorowych terytorialnych: Organy ciała zbiorowego terytorialnego to ciała zbiorowe powołane lub zarządzane przez ciało zbiorowe terytorialne i pełniące funkcje ustawodawcze, sądowe, administracyjne, informacyjne, wojskowe i dyplomatyczne. Są to: parlamenty, ministerstwa, sądy, agencje informacyjne, jednostki sił zbrojnych, ambasady. [...] W haśle podaje się na pierwszym miejscu nazwę ciała zbiorowego terytorialnego, a następnie nazwę danego organu[2].

Przykłady:
    110 1@ $a Polska. $b Sejm Rzeczypospolitej Polskiej (1990- ).
    110 1@ $a Watykan. $b Guardia svizzera pontificia.
    110 1@ $a Polska. $b Ambasada (Waszyngton).

W podręcznikach kartoteki haseł formalnych[3] i kartoteki haseł przedmiotowych KABA[4] wydanych w tym samym czasie zaznacza się rozbieżność stanowisk na temat tworzenia nazw geograficznych geopolitycznych, czyli ciał zbiorowych terytorialnych. W podręczniku khp KABA napisano: Opracowywanie haseł wzorcowych wyrażonych nazwą geograficzną rozpoczęto na początku 1994 r. Nie było jeszcze wówczas polskiej normy, dlatego opierano się na zasadach przyjętych w jhp RAMEAU i LCSH oraz własnych ustaleniach powstających w toku pracy. Polska norma dotycząca formy nazw geograficznych (PN-N-01228) ukazała się na początku 1995 r. Niestety, przyjęte w niej rozwiązania znacznie odbiegały od rozwiązań stosowanych w językach KABA, RAMEAU, LCSH[5]. Warto zatem dokonać analizy dla przedstawienia różnic i punktów wspólnych wymienionych źródeł: LCSH i RAMEAU (LC i BNF), khp KABA i khf (NUKAT), Polska Norma[6]. Polska Norma ustala formę dla nazw geograficznych geopolitycznych, tj. dla jednostek podziału politycznego i administracyjnego. Nie odnosi się natomiast do nazw fizjograficznych[7]. W Bibliotece Kongresu hasła dla nazw geopolitycznych znajdują się w kartotece haseł formalnych, a hasła dla nazw fizjograficznych w kartotece haseł przedmiotowych (LCSH). Hasło dla nazwy geopolitycznej jest wykorzystywane zarówno dla opisu formalnego, jak i przedmiotowego. Musi ono jednak, w pierwszej kolejności, być wprowadzone do kartoteki haseł formalnych[8]. Nazwy geograficzne geopolityczne tworzą bowiem, podobnie jak nazwy osobowe, korporatywne i tytułowe, dużą grupę nazw własnych. Zasady ich tworzenia zostały zawarte w anglo-amerykańskich zasadach katalogowania[9] będących wykładnią dla haseł formalnych. Zasady tworzenia haseł dla nazw fizjograficznych znajdują się natomiast w podręczniku tworzenia haseł przedmiotowych[10]. W kartotece haseł formalnych LC znajdują się zarówno hasła dla jednostek aktualnego podziału politycznego wykorzystywane do obu opisów (formalnego i przedmiotowego), jak i dawnego podziału politycznego wykorzystywane wyłącznie w opisie formalnym.

Przykłady:
 
Hasło wykorzystywane wyłącznie w opisie formalnym

    008     abb
    151 @@ $a Lwów (Poland)
    551 @@ $w b $a Lviv (Ukraine)
    667 @@ $a SUBJECT USAGE: This heading is not valid for use as a subject. Works about this place are entered under Lviv (Ukraine).

 
Hasło wykorzystywane w obu opisach: formalnym i przedmiotowym

    008     aab
    151 @@ $a Lviv (Ukraine)
    551 @@ $w a $a Lwów (Poland)

Biblioteka Narodowa Francji podała zasady tworzenia haseł dla nazw geograficznych w podręczniku przeznaczonym do katalogowania przedmiotowego[11]. Na tej podstawie zapewne nazwy geograficzne znalazły się w kartotece haseł przedmiotowych KABA. Istnieje zasada, że wszystkie tworzone do kartoteki KABA hasła dla nazw geograficznych są sprawdzane w pierwszej kolejności w RAMEAU. Jeżeli w kartotece francuskiej nie ma poszukiwanego ekwiwalentu dla danego hasła, to może on być wzięty z LC. Na ile zatem przy tworzeniu zasad dla haseł KABA odnoszących się do nazw geograficznych opierano się na RAMEAU, a na ile na LCSH?

Zarówno w LCSH, jak i w RAMEAU nazwy geopolityczne są tworzone według następującej konstrukcji:

Nazwy rodzime
nazwa miejscowości (nazwa jednostki pierwszego stopnia podziału administracyjnego)

Przykłady:

LCSH   San Francisco (Calif.)
RAMEAU   Bordeaux (Gironde)

Nazwy obce
nazwa miejscowości (nazwa miejscowości pierwszego stopnia podziału politycznego czyli nazwa państwa)

Przykłady:

LCSH   Warsaw (Poland)
RAMEAU   Varsovie (Pologne)

Taką samą konstrukcję haseł podaje Polska Norma[12], a za nią również Ośrodek Haseł Formalnych Centrum NUKAT. O hasłach wzorcowych dla nazw geograficznych w jhp KABA zadecydowały obce ekwiwalenty, np. Warszawa (Polska) (w RAMEAU Varsovie (Pologne), Lublin (Polska) w RAMEAU Lublin (Pologne) itd. W ten sposób zastosowano do nazw rodzimych konstrukcję dla nazwy obcej z kartoteki RAMEAU. I jeśli nawet tłumaczyć taką decyzję częstotliwością zmian podziału administracyjnego w Polsce, to dziwi trochę fakt, że jednak zdecydowano się na zastosowanie nazwy jednostki podziału administracyjnego w przypadku nazw miejscowości rodzimych jednobrzmiących. W tej sytuacji część nazw miejscowości rodzimych posiada w dopowiedzeniu nazwę jednostki podziału politycznego (Polska), a część nazwę jednostki podziału politycznego i administracyjnego. Czy wykorzystując więc zasady RAMEAU, LCSH oraz Polską Normę, nie byłoby wskazanym ujednolicenie tej konstrukcji hasła? Dodać trzeba, że zgodnie z Polską Normą hasła dla nazw geograficznych są tworzone do NUKAT przez Bibliotekę Narodową.

2. Aktualne uwarunkowania: format MARC21, integracja kartotek

Na podstawie przedstawionej analizy przedmiotu należy odnieść się do aktualnych uwarunkowań w NUKAT. Czy rozpoczęta integracja kartotek, jaka objęła swym zasięgiem nazwy własne: osobowe, korporatywne i tytułowe, obejmie również nazwy geograficzne?
Rozwiązanie tego problemu nie jest odosobnione, zważywszy na integrację analogicznych haseł w LC. Już od dawna rekordy dla nazw geopolitycznych są w kartotece LC rekordami wspólnymi dla opisu formalnego i przedmiotowego. W BNF również zaobserwować można integrację kartotek, chociaż jeszcze na niezbyt szeroką skalę. W kartotece RAMEAU łatwo jest znaleźć hasła wzorcowe (zawierające nazwę geograficzną) o konstrukcji analogicznej do haseł LCSH. Czy rozpoczęta w BNF integracja kartotek zmierza w kierunku wytyczonym przez LC? Czekając na odpowiedź, można czerpać „wprost ze źródła”.

Przykłady:

KABA   151 $a Stany Zjednoczone $y 2001 (Zamachy 11 września).
RAMEAU   472 $a Attentats du 11 septembre 2001 (États-Unis) [f]
LCSH   472 $a September 11 Terrorist Attacks, 2001 [ac]

KABA   151 $a Madryt (Hiszpania) $y 2004 (Zamachy 11 marca).
RAMEAU   472 $a 11 mars 2004, Attentats du (Madrid, Espagne) [f]
LCSH   472 $a Madrid Train Bombings, Madrid, Spain, 2004 [c]

KABA   151 $a Le Mont-Saint-Michel (Francja) $x Abbaye du Mont-Saint-Michel.
RAMEAU   472 $a Abbaye du Mont-Saint-Michel [f]

KABA   151 $a Saint-Wandrille-Rançon (Francja) $x Abbaye Saint-Wandrille de Fontenelle.
RAMEAU   472 $a Abbaye Saint-Wandrille de Fontenelle [f]

W powyższych przypadkach hasło KABA utworzone zostało według obowiązującej w swoim czasie konstrukcji RAMEAU przejętej do KABA i nazwanej w podręczniku konstrukcją: [temat wyrażony nazwą geograficzną]-[określnik związany][13]. Utrudnieniem pozostaje brak odniesienia do formatu. Przykłady nie zawierają kodów pól, bo kody wzięte z formatu INTERMARC wykorzystywanego w BNF są sprzeczne z kodami MARC21 wykorzystywanym w NUKAT.
Zarówno hasła dla wydarzeń, jak i dla nazw opactw, zawierające ekwiwalenty RAMEAU, obrazują odstępstwo od konstrukcji w podręczniku. Hasła dla opactw (klasztorów) są obecnie modyfikowane w BNF, tworząc hasła korporatywne, podobnie jak w LC. Forma poprzedniej konstrukcji hasła (rozpoczynająca się od nazwy geograficznej) znalazła się w terminach odrzuconych. Niewątpliwie posunięcie to jest zbieżne z rekordami od dawna zintegrowanymi w LC.

Przykłady:
LC        008     aab
  110 2@ $a Klasztor Bernardynów (Kalwaria Zebrzydowska, Poland)
  410 2@ $a Kalwaria Zebrzydowska (Poland). $b Klasztor Bernardynów

BNF      110    $a Abbaye Saint-Wandrille de Fontenelle
  467    $a Saint Wandrille Rancon $g Seine Maritime $x Abbaye

Modyfikacje rekordów w jhp KABA dla obiektów architektonicznych i zajmujących je instytucji są o tyle istotne i pilne, że wciąż są tworzone, w wielu wypadkach niepotrzebnie, dwa hasła.
Zamieszczony w podręczniku FOKA 8[14] fragment odnoszący się do tego typu haseł bywa różnie interpretowany. Pożądanym wydaje się w tej sytuacji jednoznaczne ustalenie. Zarówno w LCSH, jak i w RAMEAU jest tworzone jedno hasło w przypadku, kiedy dokument dotyczy obiektu i instytucji, która od początku ma w nim swoją siedzibę. Jeśli obiekt zmienia swoje przeznaczenie, wtedy dokument dotyczący tego obiektu i znajdującej się w nim nowej instytucji skłania do tworzenia dwóch haseł: dla obiektu i dla instytucji. Warto zwrócić uwagę na dużą grupę obiektów sakralnych obejmującą kościoły, sanktuaria, klasztory, opactwa etc. (przykłady powyżej), w przypadku których założenia architektoniczne są ściśle związane z przeznaczeniem obiektu.

3. Proponowane rozwiązania i wnioski

Wykorzystując zastosowanie formatu MARC 21 w Bibliotece Kongresu oraz w NUKAT, wydaje się być pomocnym czerpanie wzorów dla tworzenia nazw geograficznych z kartotek największej i najbardziej nowatorskiej biblioteki na świecie. Od dawna istniejący tam podział, przypisujący nazwy geopolityczne kartotece haseł formalnych, a nazwy fizjograficzne kartotece haseł przedmiotowych, wyznacza właściwy kierunek rozwoju w NUKAT. Być może nazwy geograficzne utworzą pierwszy wspólny obszar w Narodowym Uniwersalnym Katalogu Centralnym NUKAT łączący dwa języki haseł przedmiotowych: jhp BN i jhp KABA. Przeniesienie haseł z nazwami geopolitycznymi do kartoteki haseł formalnych spowoduje, że zajmą one należne miejsce obok innych nazw własnych. Dla nazw fizjograficznych należy wypracować jednolite zasady zgodne z formatem MARC21, które będą usprawniały katalogowanie dokumentów bibliotekarzom, a czytelnikom stwarzały możliwości skutecznego wyszukiwania.

Przypisy :

[1] PALUSZKIEWICZ, A., LENARTOWICZ, M. (red.) Hasła osobowe, korporatywne i tytułowe: zasady sporządzania rekordów kartoteki haseł wzorcowych. Warszawa: Wydaw. SBP, 1999, s. 46.

[2] Tamże, s. 47-48.

[3] Tamże.

[4] GŁOWACKA, T. (red.) Język haseł przedmiotowych KABA: zasady tworzenia słownictwa. Warszawa: Wydaw. SBP, 2000. ISBN 83-87629-54-5.

[5] Tamże, s. 93.

[6] PN-N-01228 Hasło opisu bibliograficznego – Forma nazw geograficznych.

[7] Tamże, s. 3.

[8] CATALOGING POLICY AND SUPPORT OFFICE LIBRARY OF CONGRESS. Subject cataloging manual. Subject headings. Washington: Cataloging Distribution Service Library of Congress, 1996.

[9] JOINT STEERING COMMITTEE FOR REVISION OF AACR A COMMITTEE OF: THE AMERICAN LIBRARY ASSOCIATION [et al.]. Anglo-American cataloguing rules. Ottawa: Canadian Library Association, 2002.

[10] CATALOGING POLICY..., tamże.

[11] RAMEAU, répertoire d'autorité-matiere encyclopédique et alphabétique unifié, guide d'indexation. Paris: Bibliotheque Nationale de France, 2004. ISBN 2-7177-2315-3.

[12] PN-N-01228..., tamże.

[13] GŁOWACKA, T. (red.) Język haseł..., s. 101.

[14] Tamże, s. 103: Gdy nazwa obiektu (gmachu), w którym ma siedzibę instytucja, jest równokształtna z nazwą właściwego ciała zbiorowego, nazwa ta wystąpi w funkcji określnika związanego, po temacie wyrażonym właściwą nazwą geograficzną, [...] Hasła przedmiotowe tego typu stosuje się do prac dotyczących architektury i historii obiektu (gmachu). Do prac dotyczących działalności instytucji, której nazwa jest równokształtna z nazwą obiektu (gmachu), stosuje się hasło przedmiotowe, w którym jako temat wystąpi właściwe dla nazwy instytucji hasło wzorcowe (hasło korporatywne).

Bibliografia

[1] CATALOGING POLICY AND SUPPORT OFFICE, LIBRARY OF CONGRESS. Subject cataloging manual. Subject headings. Washington: Cataloging Distribution Service Library of Congress, 1996.

[2] GŁOWACKA, T. (red.) Język haseł przedmiotowych KABA: zasady tworzenia słownictwa. Warszawa: Wydaw. SBP, 2000. ISBN 83-87629-54-5.

[3] PN-N-01228 Hasło opisu bibliograficznego – Forma nazw geograficznych.

[4] JOINT STEERING COMMITTEE FOR REVISION OF AACR A COMMITTEE OF: THE AMERICAN LIBRARY ASSOCIATION [et al.]. Anglo-American cataloguing rules. Ottawa: Canadian Library Association, 2002.

[5] PALUSZKIEWICZ, A., LENARTOWICZ, M. (red.) Hasła osobowe, korporatywne i tytułowe: zasady sporządzania rekordów kartoteki haseł wzorcowych. Warszawa: Wydaw. SBP, 1999. ISBN 83-87629-26-X.

[6] RAMEAU, répertoire d'autorité-matiere encyclopédique et alphabétique unifié, guide d'indexation. Paris: Bibliotheque Nationale de France, 2004. ISBN 2-7177-2315-3.

            

Poprzedni - Spis treści - Następny

(C) 2006 EBIB

            Nazwy geograficzne w Narodowym Uniwersalnym Katalogu Centralnym NUKAT / Anna Kucewicz, // W: Opracowanie przedmiotowe dokumentów z zakresu nauk ścisłych: matematyczno-przyrodniczych i technicznych. Język haseł przedmiotowych KABA: teoria, praktyka, przyszłość. Kazimierz Dolny, 20-22 września 2006 roku. - [Warszawa] : Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich, K[omisja] W[ydawnictw] E[lektronicznych], Redakcja "Elektronicznej Biblioteki", 2006. - (EBIB Materiały konferencyjne nr 15). - ISBN 83-921757-6-X. -Tryb dostępu : http://www.ebib.info/publikacje/matkonf/kaba/kucewicz.php