Opracowanie przedmiotowe dokumentów z zakresu nauk ścisłych: matematyczno-przyrodniczych i technicznych. Język haseł przedmiotowych KABA: teoria, praktyka, przyszłość Kazimierz Dolny, 20-22 września 2006 |
Poprzedni - Spis treści - Następny
Małgorzata GajosUniwersytet Śląski Geoinformacja w katalogach przedmiotowych
|
Termin | Leksykon geomatyczny | Katalog NUKAT |
geomatyka | Dyscyplina naukowo-techniczna zajmująca się pozyskiwaniem, analizowaniem, interpretowaniem, upowszechnianiem i praktycznym stosowaniem geoinformacji. | Dziedzina wiedzy (i technologii) zajmująca się problemami pozyskiwania, zbierania, utrzymywania, analizy, interpretacji, przesyłania i wykorzystywania informacji geoprzestrzennej (przestrzennej, geograficznej), czyli odniesionej do Ziemi. |
geoinformatyka | Zastosowanie informatyki w naukach o Ziemi. | Odesłanie do terminu geomatyka. |
geoinformacja | Informacja uzyskiwana na drodze interpretacji danych geoprzestrzennych (dotyczących obiektów przestrzennych powiązanych z powierzchnią Ziemi). Synonim i często używany skrót informacji geograficznej stosowany również dla podkreślenia interdyscyplinarnego charakteru tego terminu nieograniczającego się do geografii jako nauki. | brak terminu |
informacja geograficzna | Informacja uzyskiwana w drodze interpretacji danych geograficznych (dotyczących obiektów geograficznych). | brak terminu |
informacja geoprzestrzenna | Informacja uzyskiwana w drodze interpretacji danych geoprzestrzennych. | brak terminu |
informacja przestrzenna | Informacja uzyskiwana w drodze interpretacji danych przestrzennych. | brak terminu |
GIS (system informacji geograficznej) | System informacji przestrzennej dotyczący danych geograficznych. Termin ten w liczbie mnogiej systemy informacji geograficznej stosowany jest również jako nazwa dziedziny zajmującej się geoinformacją oraz metodami i technikami GIS. | GIS - w jhp KABA odesłanie do terminu systemy informacji geograficznej (brak definicji); w jhp BN występuje jako hasło przedmiotowe. |
SIP (system informacji przestrzennej) | System pozyskiwania, gromadzenia, weryfikowania, integrowania, analizowania, transferowania i udostępniania danych przestrzennych, w szerokim rozumieniu obejmuje on metody, środki techniczne, w tym sprzęt i oprogramowanie, bazę danych przestrzennych, organizację, zasoby finansowe oraz ludzi zainteresowanych jego funkcjonowaniem. | SIP - w jhp KABA brak terminu; w jhp BN odesłanie do GIS. system informacji przestrzennej - w jhp KABA brak terminu; w jhp BN odesłanie do GIS. |
system geoinformacyjny | System informacji przestrzennej dotyczący danych geoprzestrzennych. | brak terminu |
system informacji o terenie | System informacji przestrzennej dotyczący danych o terenie. | brak terminu |
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Gaździcki, J. Internetowy leksykon geomatyczny[5]; Katalog NUKAT[7]
Synonimami są również nazwy: GIS, system informacji geograficznej, SIP, system informacji przestrzennej, system geoinformacyjny, system informacji o terenie.
Związek geomatyki z GIS jest podstawowy - GIS jest narzędziem w aspekcie zastosowań geomatyki i jest obiektem studiów badawczych i projektowych w innych jej aspektach (teoretycznym, technicznym).
Analizowane terminy nie tylko istnieją w specjalistycznym języku geomatyki, ale są nazwami przedmiotów tych dokumentów. Przedmiot główny tekstu to przedmiot najistotniejszy, skupiający wokół siebie treść, ten, ze względu na który dokument w ogóle powstał. Istnieją też dokumenty o przedmiotach równorzędnych i należy umieć to odróżnić od sytuacji, gdy dokument ma jeden przedmiot główny, ale wiele przedmiotów przynależnych w krańcowym przypadku tworzących tzw. jedność przedmiotową dokumentu. W dokumentach licznie występują też przedmioty poboczne, czyli takie, które są omawiane przy okazji przedmiotu głównego, stanowią dla niego tło, uzupełnienie, wprowadzenie itp. Zadaniem opracowującego dokument jest wyszukać te przedmioty, ocenić ich znaczenie dla dokumentu, katalogu i potencjalnego użytkownika oraz odpowiednio je nazwać[15]. Występowanie terminów z zakresu geomatyki jako nazw przedmiotów dokumentów można wykazać na przykładach:
Analizując dokument, należy zwrócić też uwagę na jego formę, zarówno piśmienniczą, np. encyklopedia, słownik, jak i wydawniczą, np. czasopismo. Forma dokumentu jest przeważnie drugorzędnym pojęciem opisowym. Kiedy jednak w tekście występuje wielka liczba przedmiotów, które nie tworzą jedności, bądź treść dokumentu jest na tyle uniwersalna, że nie można jej określić „przedmiotowo”, albo zebrane teksty łączy jedynie wspólna forma piśmiennicza lub wydawnicza - forma staje się podstawą opisu przedmiotowego[15]. Przykład z zakresu geomatyki: Jerzy Gaździcki, Leksykon geomatyczny; zeszyty naukowe Roczniki geomatyki.
Analiza występowania terminów z zakresu geomatyki w katalogu NUKAT (Tabela 1) wykazuje:
W Tabeli 2 przedstawiono wyniki wyszukiwań (wyrażone liczbą opisów bibliograficznych) terminów z zakresu geomatyki w dostępnych on-line katalogach haseł przedmiotowych bibliotek uprawnionych do otrzymywania egzemplarzy obowiązkowych (stan na czerwiec 2006 r.).
Z wykazu 17 bibliotek podanych w załączniku do rozporządzenia[11] badaniami nie objęto Filmoteki Narodowej. Z badanych 16 bibliotek 9 uczestniczy w tworzeniu katalogu NUKAT i słownictwa jhp KABA.
W bibliotekach, które stosują jhp KABA, wynik wyszukiwania jest podobny. Wyszukane zostały opisy bibliograficzne dla haseł przedmiotowych geomatyka i systemy informacji geograficznej. W tytułach wyszukanych opisów występują nie tylko te terminy, ale też np. systemy geoinformacyjne, systemy informacji przestrzennej, informacja przestrzenna.
W katalogu Biblioteki Narodowej jako hasło przedmiotowe występuje geografia - informacja i GIS. Wyszukanie terminów geoinformacja, geoinformatyka, geomatyka, informacja geograficzna, informacja przestrzenna, systemy informacji geograficznej, systemy informacji przestrzennej jest możliwe jedynie według słów w tytule.
W pozostałych bibliotekach (nieuczestniczących w tworzeniu katalogu NUKAT) hasłem przedmiotowym jest zazwyczaj GIS.
Tabela 2. Występowanie terminów jako haseł przedmiotowych z zakresu geomatyki i opisów bibliograficznych publikacji w katalogach bibliotecznych on-line
Źródło: Opracowanie własne na podstawie katalogów on-line bibliotek
Wyróżnia się hasła przedmiotowe proste i rozwinięte. Hasło przedmiotowe proste składa się tylko z tematu (ewentualnie z dopowiedzeniem). Przykładem hasła przedmiotowego prostego, składającego się tylko z tematu jest geomatyka, a z dopowiedzeniem - systemy informacji geograficznej. Hasło przedmiotowe rozwinięte składa się z tematu (ewentualnie z dopowiedzeniem) i co najmniej jednego określnika. Określniki dzielą się z punktu widzenia ich łączliwości z tematami na: określniki swobodne (rzeczowe, geograficzne, chronologiczne, formy), które można łączyć z wieloma tematami, i określniki związane, które można łączyć z jednym lub kilkoma tematami[14], np.:
Elementem języka KABA są dopowiedzenia, które stanowią integralną część tematu i/lub określnika. Służą przede wszystkim eliminowaniu wieloznaczności; czasami objaśniają temat, „dopełniają” jego treść, podają kontekst[15]. Na przykład systemy informacji geograficznej - studia i nauczanie (średnie), GRASS (system informacyjno-wyszukiwawczy). W słownikach języków haseł przedmiotowych, jak i w katalogach przedmiotowych, ważnym narzędziem organizującym informację i wspomagającym wyszukiwanie są odsyłacze. Każdy odsyłacz charakteryzuje się jedną z dwu następujących par cech: jest albo całkowity, albo uzupełniający oraz albo wyliczający, albo orientacyjny (tekstowy). Odsyłacze całkowite łączą wyrażenia z jakiś powodów odrzucone, niezaakceptowane do stosowania, „zakazane” z wyrażeniami (hasłami słownika, katalogu) przyjętymi, zaakceptowanymi do stosowania[15]. Na przykład:
Odsyłacze uzupełniające łączą wyrażenia przyjęte, zaakceptowane do stosowania w słowniku, katalogu. Wyrażenia połączone odsyłaczem uzupełniającym pozostają względem siebie albo w związku hierarchicznym, albo kojarzeniowym[15]. Na przykład:
Zagadnienia opracowania formalnego, jakkolwiek istotne, nie są najważniejsze z punktu widzenia jakości informacyjnej katalogu. O tej jakości decyduje opracowanie rzeczowe, a szczególnie opracowanie przedmiotowe. Nieskuteczne będą najbardziej wyrafinowane komputerowe techniki wyszukiwania informacji, jeżeli tej informacji nie będzie w bazie danych[4]. Sposób i efekty poszukiwań w katalogu rzeczowym zależą w znacznym stopniu od zastosowanego języka informacyjno-wyszukiwawczego.
W przyszłości jednym z kluczowych zadań bibliotek będzie udostępnienie podstawowego zestawu materiałów źródłowych dla danej dyscypliny[3]. Ze względu na dynamiczny rozwój technologii informacyjnych zadanie to jest obecnie łatwe do zrealizowania od strony technicznej, równocześnie trudne od strony merytorycznej. W poszczególnych dyscyplinach nauki zbiory takie są ustawicznie opracowywane. Twórcami powinni być specjaliści z danej dyscypliny, bowiem tworzenie rekordu hasła wzorcowego przedmiotowego wymaga dużego nakładu pracy i umiejętności.
Rozwój nauki pociąga za sobą konieczność stałego uzupełniania bazy języka KABA o rekordy haseł dla nowych terminów i proces ten będzie trwał nieustannie. Istotnym jest, że w tworzonym katalogu NUKAT występuje hasło przedmiotowe geomatyka, jako nazwa nowej, dynamicznie rozwijającej się dyscypliny naukowo-technicznej. Występuje również jako hasło przedmiotowe termin systemy informacji geograficznej, którego ekwiwalentem jest GIS. Brak jednak innego ekwiwalentu tego hasła, występującego bardzo często w tytułach i stanowiącego przedmiot dokumentów - systemy informacji przestrzennej (SIP), a także systemy geoinformacyjne, systemy informacji o terenie. Innym, wydaje się istotnym brakiem w katalogu jest termin geoinformacja i jego ekwiwalenty informacja geograficzna, informacja geoprzestrzenna, informacja przestrzenna. Geoinformacja jest terminem coraz częściej pojawiającym się w geomatyce. Występuje w nazwach kluczowych wydarzeń z zakresu geomatyki (konferencje, seminaria, warsztaty), pojawia się w określeniach innych terminów, jak np. społeczeństwo geoinformacyjne, i, co istotne, stanowi przedmiot dokumentów. Dlatego też być może należałoby rozważyć ewentualność wprowadzenia hasła geoinformacja (w relacji podrzędności do terminu geomatyka) i jej synonimów jako ekwiwalentów.
[1] BĄKOWSKA, E. Polskie bibliografie i informatory w Internecie. Spis baz tworzony w Bibliotece Jagiellońskiej. In Biuletyn EBIB [on-line]. 2005 nr 2 (63) [dostęp 1 czerwca 2006]. Dostępny w World Wide Web: http://ebib.oss.wroc.pl/2005/63/bakowska.php.
[2] BURCHARD, M. Narodowy Uniwersalny Katalog Centralny NUKAT a przemiany w bibliotekach. In GANINSKA, H. (red.) Biblioteki naukowe w kulturze i cywilizacji. Działania i codzienność. Tom 1. Poznań: Biblioteka Główna Politechniki Poznańskiej [on-line] 2005. [dostęp 1 czerwca 2006]. Dostępny w World Wide Web: http://www.ml.put.poznan.pl/2005/pdf/konf_2005_1.pdf.
[3] FERTACH, M. Zadania bibliotek w procesie kształcenia – źródła elektroniczne w dydaktyce. In GANINSKA, H. Biblioteki naukowe w kulturze i cywilizacji. Działania i codzienność. Tom 2. Poznań: Biblioteka Główna Politechniki Poznańskiej [on-line] 2005. [dostęp 1 czerwca 2006]. Dostępny w World Wide Web: http://www.ml.put.poznan.pl/2005/pdf/6_2.pdf.
[4] GAJKIEWICZ, J. Zmiany warsztatu pracy nauczyciela bibliotekarza w konsekwencji automatyzacji biblioteki szkolnej. In Materiały Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej Centrum informacyjne – przyszłością polskiej szkoły [on-line] 2004. [dostęp 1 czerwca 2006]. Dostępny w World Wide Web: http://biblioteka.oeiizk.waw.pl/referaty/gajkiewicz.html.
[5] GAŹDZICKI, J. Internetowy leksykon geomatyczny [on-line]. Warszawa: Polskie Towarzystwo Informacji Przestrzennej, 2003 [dostęp 1 czerwca 2006]. Dostępny w World Wide Web: http://www.ptip.org.pl.
[6] Geoinformatyka. In Wikipedia. Wolna encyklopedia [on-line]. [dostęp 20 czerwca 2006]. Tryb dostępu: http://pl.wikipedia.org/wiki/Geoinformatyka.
[7] NUKAT. Narodowy Uniwersalny Katalog Centralny [on-line]. Warszawa: Biblioteka Uniwersytecka, 2002 [dostęp 25 czerwca 2006]. Dostępny w World Wide Web: http://www.nukat.edu.pl.
[8] KRUSZYŃSKA, K. Oddział Opracowania Rzeczowego Zbiorów Biblioteki Głównej AGH. Biuletyn Informacyjny Pracowników Akademii Górniczo-Hutniczej [on-line]. 1999 nr 65 [dostęp 1 czerwca 2006]. Dostępny w World Wide Web: http://www.agh.edu.pl/bip/65/15_65.htm.
[9] MICHALAK, J. Geomatyka (geoinformatyka) - czy nowa dyscyplina? In Przegląd Geologiczny [on-line]. 2000, vol. 48, nr 8 [dostęp 1 czerwca 2005]. Dostępny w World Wide Web: http://netgis.geo.uw.edu.pl/geomatyka/index.shtml.
[10] Rozporządzenie Ministra Kultury i Sztuki z dnia 24 maja 1999 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie wykazu bibliotek uprawnionych do otrzymywania egzemplarzy obowiązkowych poszczególnych rodzajów publikacji oraz zasad ich przekazywania. DzU 1999, nr 50, poz. 513.
[11] Rozporządzenie Ministra Kultury i Sztuki z dnia 6 marca 1997 r. w sprawie wykazu bibliotek uprawnionych do otrzymywania egzemplarzy obowiązkowych poszczególnych rodzajów publikacji oraz zasad ich przekazywania. DzU 1997, nr 29, poz. 161.
[12] SERAFIN, M. Leksyka języka haseł przedmiotowych KABA i języka haseł przedmiotowych Biblioteki Narodowej z zakresu bibliotekoznawstwa. Studium analityczno-porównawcze. In Biuletyn EBIB [on-line]. 2005 nr 4 (65) [dostęp 1 czerwca 2006]. Dostępny w World Wide Web: http://ebib.oss.wroc.pl/2005/65/serafin.php.
[13] Ustawa z dnia 7 listopada 1996 r. o obowiązkowych egzemplarzach bibliotecznych. DzU 1996, nr 152, poz. 72.
[14] WOŹNIAK-KASPEREK, J. Tworzenie i stosowanie jhp KABA [on-line]. [dostęp 10 sierpnia 2006]. Dostępny w World Wide Web: http://www.lis.uw.edu.pl/down/wozniak/4.pps.
[15] WOŹNIAK-KASPEREK, J. Wstęp do katalogowania przedmiotowego [on-line]. [dostęp 10 sierpnia 2006]. Dostępny w World Wide Web: http://www.lis.uw.edu.pl/down/wozniak/1.pps.
Poprzedni - Spis treści - Następny
(C) 2006 EBIB
Geoinformacja w katalogach przedmiotowych / Małgorzata Gajos // W: Opracowanie przedmiotowe dokumentów z zakresu nauk ścisłych: matematyczno-przyrodniczych i technicznych. Język haseł przedmiotowych KABA: teoria, praktyka, przyszłość. Kazimierz Dolny, 20-22 września 2006 roku. - [Warszawa] : Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich, K[omisja] W[ydawnictw] E[lektronicznych], Redakcja "Elektronicznej Biblioteki", 2006. - (EBIB Materiały konferencyjne nr 15). - ISBN 83-921757-6-X. -Tryb dostępu : http://www.ebib.info/publikacje/matkonf/kaba/gajos.php |