EBIB 5/2000 (14) - U. Puszkiewicz: Elektroniczne kopie w bibliotece
ebib 
Nr 5/2000 (14), Elektroniczne dokumenty. Artykuł
 poprzedni artykuł następny artykuł   

 


Urszula Puszkiewicz
Biblioteka Główna Uniwersytetu w Białymstoku

Elektroniczne kopie w bibliotece




Rozwój sieci teleinformatycznych i technologii komputerowych upowszechnił nowe formy komunikacji i dystrybucji informacji. Publicznie dostępne systemy, a zwłaszcza - będące przedmiotem dalszych rozważań - katalogi OPAC, oferują bogaty zestaw rozwiązań w zakresie komunikacji użytkowników z biblioteką, realizacji funkcji informacyjnych, prezentowania zbiorów i metod udostępniania materiałów bibliotecznych.
Do nich zaliczyć mozna między innymi:

  1.  

    Elektroniczne zamawianie dokumentów - składanie poprzez sieć komputerową zamówień wypożyczeń bibliotecznych i międzybibliotecznych, obejmujących autoryzację czytelnika i kontrolę dostępności zamawianego materiału. Należy podkreślić, iż możliwość składania zamówień w cyklu całodobowym, z dowolnego "miejsca" (komputera podłączonego do Internetu), nie wymaga bezpośredniego (osobistego) kontaktu czytelnika z biblioteką.

  2.  

    Zautomatyzowany system wypożyczeń i rezerwacji, który zwiększa udział użytkowników w kontroli indywidualnych wypożyczeń i zamówień. Na szczególną uwagę zasługuje możliwość zdalnego przedłużania wypożyczeń, o ile wcześniej w systemie nie odnotowano rezerwacji na wypożyczony egzemplarz, anulowania rezerwacji nieaktualnych, czy wreszcie modyfikacja danych teleadresowych na koncie czytelnika. Wszystkie te operacje dostępne są zarejestrowanym użytkownikom z poziomu OPAC i eliminują nakład pracy bibliotekarza.

  3.  

    Wykorzystanie mechanizmów poczty elektronicznej w dystrybucji informacji. Zastosowania na tym polu mogą być różne - począwszy od najbardziej rozpowszechnionych - wykorzystania programów pocztowych do przesyłania komunikatów (np. kwerend, dezyderatów, zamówień międzybibliotecznych) między użytkownikami systemu lub w relacjach użytkownik - system. Jako przykład bardziej zaawansowanych rozwiązań, posłużyć może funkcja selektywnej dystrybucji informacji (SDI), wykorzystująca procedury pocztowe do automatycznego dostarczania pod wskazany adres elektroniczny, określonej informacji z systemu. SDI w katalogach online całkowicie automatyzuje procesy wyszukiwania zgodnie z preferencjami użytkownika, który jednorazowo określa zestaw instukcji wyszukiwawczych i przedziały czasu, w których będzie informowany o wynikach - w określonym czasie stosowne raporty zostaną umieszczone w jego skrzynce pocztowej. Selektywna dystrybucja informacji jest szeroko stosowana w serwisach dokumentacyjnych i wydawnictwach elektronicznych, tym niemniej należy się spodziewać, że zostanie szerzej zaimplementowana w systemach bibliotecznych.
    Poczta elektroniczna stanowi tanią i efektywną metodę dystrybucji informacji. W porównaniu do poczty tradycyjnej przesyłki trafiają do adresatów na całym świecie w kilka minut. Znakomicie nadaje się do rozprowadzania elektronicznych dokumentów np. materiału naukowo-dydaktycznego w postaci zdygitalizowanej - artykułów z czasopism, wybranych rozdziałów z książek, przechowywanych w zbiorach bibliotecznych.

  4.  

    Rozwój katalogów multimedialnych - poszerzanie zasobu informacyjnego o nowe formy cyfrowej prezentacji materiałów bibliotecznych z użyciem hipermediów. Obok sformalizowanego opisu bibliograficznego w katalogach online, można prezentować fragmenty zbiorów w postaci elektronicznej np.: spisy treści, noty wydawnicze, elementy graficzne przejęte z dzieł, ścieżki dźwiękowe i video zbiorów audiowizualnych, odnośniki (hiperłączniki) do elektronicznych wydań dokumentów publikowanych w Internecie.
    Struktury danych w zintegrowanych systemach bibliotecznych pochodzenia zagranicznego uwzględniają konieczność powiązania lokalnej informacji z zewnętrznymi zbiorami danych. W systemie Aleph do tego celu wykorzystuje się specjalnie zdefiniowane pole EXTERNAL, które zawiera informację o lokalizacji zbioru zewnętrznego i rodzaju aplikacji niezbędnej do jego prezentacji. Zważywszy na to, że nowoczesne OPAKI funkcjonują w systemie WWW, do prezentowania w katalogach online zbiorów zewnętrznych zazwyczaj służy uniwersalny system hipermedialny.

Podsumowując powyższe, należy stwierdzić, że postęp w teleinformatyce wpływa na rozszerzenie funkcji OPAC i wyznacza nowe kierunki w rozwoju usług elektronicznych skomputeryzowanej biblioteki w zaspakajaniu potrzeb swoich użytkowników.

Zjawisko obniżki kosztów urządzeń komputerowych i pamięci masowych, upowszechnienie nowego medium - Internetu powodują, że wzrasta zainteresowanie problematyką dygitalizacji zbiorów bibliotecznych i tym samym, elektronicznym dostarczaniem cyfrowych kopii dokumentów pierwotnych (e-kopii), co stanowi alternatywne i konkurencyjne rozwiązanie wobec masowej reprodukcji zbiorów, wykonywanej m. in. w punktach ksero.

Założenia do realizacji elektronicznego dostarczania materiałów ze zbiorów bibliotecznych mogą być następujące:

  • Funkcje zamawiania w OPAC umożliwiają obok zwykłych zamówień bibliotecznych rejestrację i kontrolę zamówień fotokopii. W systemie rozliczane są one osobno, stanowią wydzieloną część modułu udostępniania (Circulation). Zamówienie (e-kopii) nie może dotyczyć całości tytułu, którego opis bibliograficzny prezentowany jest w katalogu bibliotecznym, lecz ściśle określonej jego części, zawiera takie elementy jak:
    1. tytuł części (tytuł artykułu, rozdziału)
    2. imię i nazwisko autora/autorów
    3. liczba stron do skopiowania
    4. metoda dostarczenia (poczta elektroniczna, poczta tradycyjna, odbiór na miejscu)
    5. docelowy adres emailowy (jeśli wybrano elektroniczną metodę dostarczenia)
    Zamówienia kopii mogą obejmować zamówienia różnego typu: kserokopii, kopii sporządzanych przy pomocy urządzeń skanujących, aparatów cyfrowych itd.

  • Opis katalogowy nie zawiera najważniejszych elementów informacji, niezbędnych do prawidłowego określenia zamówienia fotokopii. Brakuje w nim danych o układzie treściowym dzieła, który zwykle odwzorowuje spis treści. Na podstawie opisu katalogowego użytkownicy nie są w stanie sprecyzować zamówienia: wymienić nazwisk autorów i tytułów pojedynczych artykułów czasopismach czy rozdziałów w wydawnictwach zwartych. Mimo dostępności online dodatkowych źródeł informacji bibliograficznej np. Bibliografii Zawartości Czasopism, wydawnictw abstraktowych, elektronicznych wydań czasopism, które z reguły prezentują w sieci spisy treści numerów bieżących i archiwalnych, w rozwijaniu usług elektronicznego dostarczania tekstów należy wzbogacać opisy katalogowe o prezentacje przejętych z książek i czasopism spisów treści. Wymaga to stworzenia dodatkowego stanowiska pracy w procesie opracowania zbiorów, gdzie bibliotekarz zajmowałby się skanowaniem spisów treści i przetworzeniem ich na postać hipertekstową (programy do rozpoznawania tekstów mają możliwośc zapisu informacji w formacie .html), uzupełnianiem pola EXTERNAL, tworząc powiązania między rekordem bibliograficznym a zbiorem zewnętrznym poprzez numer systemowy dokumentu w bazie bibliograficznej.

  • Kopiowanie i dystrybucja pełnych tekstów do użytku indywidualnego wymaga sporządzenia wyceny tej usługi, liczonej od ilości skopiowanych stron. Cena za stronę powinna uwzględniać koszty informatyczne, koszty pracy personelu, taryfy telekomunikacyjne, podatek należny fiskusowi. Ze względu na możliwość realizacji zamówień kopii w formie elektronicznej nięzbędne jest opracowanie systemu rozliczeń z użytkownikami, którzy odpowiednio wcześniej muszą wpłacić określoną kwotę na konto realizacji usługi, z którego po dostarczeniu tekstów potrącano by odpowiednie kwoty. Sprawy rozliczeń powinien regulować przejrzysty regulamin.

Zautomatyzowane przetwarzanie dokumentów tradycyjnych wymaga użycia odpowiednich urządzeń skanujących. Urządzenia te współpracują z komputerem za pomocą specjalistycznego oprogramowania do przetwarzania obrazu (programy graficzne) i oprogramowania OCR (Optical Character Recognition - optyczne rozpoznawanie znaków), które odczytuje teksty z obrazu dokumentu i przekształaca je w edytowalne dokumenty elektroniczne. Formaty zapisu rozpoznanych znaków (tekstów) mogą być różne. Do najpopularniejszych należą: .doc, .rtf, .html, .txt, .pdf.

Odtworzenie kolorowej strony dokumentu A4 w formie obrazu, w skali 1:1 wymaga około 20 megabajtów pamięci na dysku komputera i nie jest efektywne (pomimo użycia programów kompresujących) w elektronicznej dystrybucji dokumentów. Najbardziej ekonomiczną formą elektronicznego zapisu stron dokumentów tradycyjnych jest forma tekstowa.

Poniżej zamieszczono przykłady plików w różnych formatach zeskanowanej strony książki, zawierającej tekst i ilustrację, przetworznej przez program OCR - FineReader 4.0 i ich wielkości w megabajtach.

plik.doc 0,3 MB
plik.rtf 0,3 MB
wintxt.txt 0,001 MB
unicode.txt 0,003 MB
plik.pdf 0,02 MB
plik.html 0,002 MB

O ile formaty zapisu .doc, .rtf, .pdf dobrze odtwarzają zawarty w tekście rysunek, to w formatach .txt i .html grafika jest pomijana.

Wśród dostępnych formatów na uwagę zasługuje standard .pdf opracowany przez firmę Adobe. W formacie .pdf tworzone są wszelkiego rodzaju publikacje elektroniczne, ponieważ dokumenty pdf mogą zawierać formatowany tekst, grafikę, elementy multimedialne oraz interaktywne łącza. Do ich odczytywania konieczne jest posiadanie udostępnianego bezpłatnie programu Acrobat Reader, którego poszczególne wersje instalacyjne dostępne są na stronach internetowych firmy. Wśród dostępnych wersji do odczytu polskich znaków diakrytycznych najbardziej przydatną jest wersja 3.0.

Ze względu na powszechność stosowania tego formatu w zapisie dokumentów elektronicznych, jak również niezależność odczytu i wydruku plików .pdf od wykorzystywanych lokalnie platform sprzętowych, niską objętość plików wynikowych powinien stać się standardem w elektronicznym dostarczaniu tekstów w bibliotekach.


Pierwotny adres: www.oss.wroc.pl/biuletyn/ebib14/puszkiewicz.html
Adres w archiwum: ebib.oss.wroc.pl/arc/e014-06.html

 Początek strony



Elektroniczne kopie w bibliotece / Urszula Puszkiewicz// W: Biuletyn EBIB [Dokument elektroniczny] / red. Bożena Bednarek-Michalska - Nr 5/2000 (14) czerwiec. - Czasopismo elektroniczne. - [Warszawa] : Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich. KWE, 2001. - Tryb dostępu: http://www.ebib.pl/2001/14/puszkiewicz.php. - Tyt. z pierwszego ekranu. - ISSN 1507-7187