Nr 9/2009 (109), Biblioteka – partner w biznesie. Badania, teorie, wizje
| | Nr 9/2009 (109), Biblioteka – partner w biznesie. Badania, teorie, wizje |
|
 | | | |
Przemysław Krysiński | |||
| | ||
| Nauczanie na odległość. WprowadzenieE-learning staje się coraz bardziej popularną metodą stosowaną w procesie kształcenia, wykorzystywaną przez różnego rodzaju instytucje. Szkolenie na odległość może odbywać się w różny sposób, a internetowe platformy e-learningowe mogą być wykorzystywane do prowadzenia niezależnych szkoleń internetowych lub służyć jako element wspomagający tradycyjne formy nauczania. Takie kursy mogą być także alternatywą dla tradycyjnych szkoleń. Bibweb jest przedsięwzięciem realizowanym wspólnie przez: Bibliotekę Uniwersytetu Warszawskiego, Instytut Informacji Naukowej i Bibliologii UMK w Toruniu oraz EBIB – Platformę Cyfrową SBP. Warto również wspomnieć o Fundacji Bertelsmanna, która zapoczątkowała realizację projektu w Polsce. Opiekę techniczną sprawuje Centrum Otwartej i Medialnej Komunikacji. Wśród dostępnych w Polsce szkoleń internetowych Bibweb jest jednym z najpopularniejszych kursów adresowanych do bibliotekarzy oraz osób, które chciałyby poszerzyć swoją wiedzę z zakresu obsługi komputera, wyszukiwania informacji oraz tworzenia swojej oferty w Internecie. W 2009 r. w treściach szkoleniowych Bibwebu zmieniło się sporo. Aktualizacja była w tym okresie wyjątkowo potrzebna, bo był to kolejny rok, w którym udział w kursie grup bibliotekarzy finansowało MSWiA i z tego powodu Bibweb miał większą niż zazwyczaj liczbę uczestników. Kurs objął województwa: opolskie (214 modułów), lubuskie (188 modułów), mazowieckie (394 moduły), podlaskie (150 modułów), śląskie (638 modułów), świętokrzyskie (185 modułów), zachodniopomorskie (220 modułów). Trwa w województwach wielkopolskim i podkarpackim. Koncepcja szkoleńNowoczesne formy edukacji muszą gwarantować kursantom wiele możliwości poszerzania swojej wiedzy, zwłaszcza w zakresie tych zagadnień, które szybko ulegają dezaktualizacji. Koncepcja szkoleń opiera się na wykorzystaniu Internetu oraz nowoczesnych technologii w procesie kształcenia. W ten sposób nauczanie i uczenie się mogą być procesami realizowanymi niezależnie od siebie. Dużą rolę odgrywa dostęp do materiałów szkoleniowych, prezentacji multimedialnych oraz wypracowanie odpowiednich sposobów komunikacji zarówno pomiędzy użytkownikami, jak i osobami prowadzącymi szkolenia. Bibweb stanowi przykład szkolenia, w którym uczeń nie ma kontaktu z nauczycielem. Istnieją natomiast narzędzia pozwalające na samodzielne sprawdzenie zdobytej wiedzy (testy, quizy). Szkolenie jest prowadzone w taki sposób, aby użytkownik mógł samodzielnie decydować o tempie i sposobie nauki. Na koniec kursant otrzymuje zaświadczenie. To właśnie połączenie koncepcji dostępu do informacji on-line z możliwościami komunikacji między użytkownikami jest jedną z największych zalet prezentowanej oferty i odróżnia ją od tradycyjnych kursów nauczania na odległość. W porównaniu z zajęciami, które wymagają fizycznej obecności uczestników, szkolenia e-learningowe stwarzają szansę zdobywania kompetencji w sposób indywidualny i dostosowany do potrzeb. Niezależnie od miejsca i czasu uczestnicy mają nieograniczony dostęp do oferty edukacyjnej. Struktura szkoleńBibweb to kurs składający się z trzech modułów. Pierwszy moduł dostarcza informacji z zakresu wykorzystania Internetu i oferowanych przez niego usług w codziennej pracy bibliotekarza. Stanowi zbiór kompletnych i praktycznych wiadomości, które są przekazane w taki sposób, by były zrozumiałe nawet dla osób, które dopiero zaczynają swoją przygodę z komputerem. W drugim module zaprezentowano kompendium wiedzy z zakresu wyszukiwania informacji. Materiał zawarty w kursie został przygotowany przez specjalistów informacji naukowej, którzy na bieżąco aktualizują poszczególne rozdziały. Ostatnia część przeznaczona jest dla osób, które chciałyby zdobyć informacje niezbędne do stworzenia własnej oferty internetowej, czyli strony WWW. W ostatnim czasie struktura Bibweba uległa gruntownej przebudowie i obecnie prezentuje się w następujący sposób: Moduł 1: Podstawy Internetu
Moduł 2: Systematyczne wyszukiwanie informacji w Internecie
Moduł 3: Planowanie i tworzenie własnej oferty internetowej
Założeniem twórców i realizatorów projektu było stworzenie optymalnych warunków do nauki osobom, które nie mają szans i możliwości odbywania tradycyjnych – stacjonarnych szkoleń. Każdy moduł podzielono na kilka rozdziałów i podrozdziałów. Jego zakończeniem jest test, składający się z kilkunastu pytań sprawdzających wiedzę zdobytą w trakcie szkolenia. Dostęp do testu końcowego możliwy jest po zaliczeniu wszystkich ćwiczeń (rys. 1a). Dodatkowo opracowano zadania, których wykonanie jest opcjonalne (rys. 1b).
Przygotowano również test poprawkowy na wypadek, gdyby nie udało się zaliczyć testu podstawowego. W każdej chwili możliwe jest skorzystanie z pomocy osób nadzorujących przebieg kursu. Dostępny jest helpdesk, który pomaga rozwiązywać problemy techniczne. Funkcjonują także: forum merytoryczne (przeznaczone do zamieszczania informacji odnoszących się do zawartości poszczególnych rozdziałów kursu) oraz forum aktualności (tu zamieszczane są komunikaty realizatorów projektu związane z funkcjonalnością szkoleń, rys. 2, poz. 1).
Początkowo każde szkolenie składało się jedynie z tzw. książki (rys. 2, poz. 2) – obszernego kompendium wiedzy, pełniącego rolę samouczka. Z czasem, w odpowiedzi na sugestie użytkowników, zaczęto dodawać nowe materiały. W ten sposób pojawiły się prezentacje podsumowujące każdy rozdział kursu (rys. 2, poz. 3) oraz filmy (rys. 2, poz. 4) i materiały instruktażowe (rys. 2, poz. 5). Aby szkolenia były jeszcze bardziej atrakcyjne, opracowano quizy i krzyżówki (rys. 2, poz. 6), których rozwiązanie znacząco wpływa na usystematyzowanie zdobytej wiedzy. Wszystkie elementy są na bieżąco aktualizowane i sprawdzane pod kątem funkcjonalności. Treść i adresaci poszczególnych modułów szkoleńModuł pierwszy kursu Bibweb obejmuje podstawowe wiadomości na temat Internetu, skupiając się bardziej na przekazaniu praktycznych informacji dla początkujących użytkowników niż teoretycznym omawianiu poszczególnych kwestii. Uczestnicy kursu mogą dowiedzieć się, czym jest Internet i na jakich zasadach działa; jak obsługiwać najpopularniejsze programy internetowe (przeglądarki, programy pocztowe, aplikacje do obsługi niestandardowych formatów internetowych) i jak korzystać z grup dyskusyjnych. Zaprezentowano konkretne usługi internetowe wraz z przykładami. Początkującym internautom z pewnością przydadzą się wskazówki dotyczące przyjętych w sieci norm zachowań (tzw. netykieta). Interesujący może się wydawać rozdział związany z wyszukiwaniem informacji w Internecie. Jest to rodzaj wstępu do rozległej tematyki obejmującej narzędzia i sposoby wyszukiwania w sieci. Zostały tu omówione podstawowe narzędzia wyszukiwawcze: wyszukiwarki internetowe, katalogi oraz multiwyszukiwarki. Przedstawiono ogólne zasady działania tych narzędzi, zilustrowano je także konkretnymi przykładami. Szczególnie interesujące jest zestawienie ich wad i zalet. Użytkownicy mogą także zapoznać się ze strategiami wyszukiwawczymi oraz zgłębiać wiedzę na temat wyszukiwania zaawansowanego. Ciekawa może okazać się część kursu poświęcona przeszukiwaniu zasobów tzw. Ukrytego Internetu. Warto w tym miejscu nadmienić, że oprócz popularnych i dobrze znanych wyszukiwarek internetowych istnieje wiele innych wyspecjalizowanych narzędzi, dających świetne wyniki wyszukiwania. Warto zapoznać się z nimi, by móc szukać głębiej, efektywniej i dokładniej. Podsumowanie rozdziału stanowi krótkie omówienie kryteriów oceny informacji pozyskanej z sieci oraz zestawienie adresów internetowych najważniejszych narzędzi wyszukiwawczych. Należy mieć na uwadze, że rozdział ten jest jedynie wprowadzeniem, gdyż szczegółowo tematykę tę zgłębia moduł drugi kursu Bibweb. W dalszej części kursu użytkownik zapozna się ze sposobami praktycznego wykorzystania Internetu. Można tu znaleźć szereg informacji i porad odnośnie korzystania z usług komercyjnych, informacyjnych i komunikacyjnych dostępnych w sieci. Druk na życzenie, e-booki, czaty, fora czy listy dyskusyjne przestaną być nieznanymi terminami. Ta część kursu oferuje także wiadomości na temat początków działalności bibliotek w sieci. Zwrócono uwagę na dynamiczny rozwój bibliotek cyfrowych. Dociekliwy bibliotekarz znajdzie też krótkie, praktyczne informacje o tym, jak powinna wyglądać internetowa witryna biblioteki (tym razem jest to wstęp do zagadnień zgłębianych w module trzecim) oraz w jaki sposób zorganizować dostęp do sieci we własnej bibliotece. Jak zablokować niepożądane treści? W jaki sposób pomóc czytelnikom i jak ich szkolić? – Bibweb pozwoli odpowiedzieć na te pytania. Ważnym zagadnieniem, którego nie sposób pominąć, jest Web 2.0 – nowy model komunikacji w Internecie. Omówiono charakterystyczne cechy tego zjawiska oraz podstawowe typy serwisów Web 2.0., zwracając uwagę na Bibliotekę, która też może funkcjonować w nowym formacie. Jak to zrobić i jak to robią inni? Tego można dowiedzieć się z części podsumowującej rozdziału. Moduł drugi kursu porządkuje zagadnienia związane z wyszukiwaniem informacji. Rozdział pierwszy zachęca do korzystania z Internetu jako najbardziej rozległego źródła informacji. Wstępne wskazówki pozwalają zorientować się, w jaki sposób efektywnie korzystać z zasobów sieciowych, jak unikać pułapek i problemów oraz ułatwić sobie wyszukiwanie prostych, codziennych wiadomości. Omówiono tu m.in. oświecone zgadywanie – wykorzystywanie wiedzy o budowie adresów internetowych w celu szybkiego znalezienia informacji. Ten fragment kursu wzbudzał wiele kontrowersji i dyskusji na forum dyskusyjnym. Był jednym z najczęściej komentowanych – strategia ta miała tyle samo przeciwników, co zwolenników. Kolejny rozdział to rozbudowane, praktyczne wskazówki na temat efektywnego wyszukiwania informacji. Dysponując przeglądem wielu serwisów informacyjno-wyszukiwawczych, uczestnik poprzez przykłady zastosowania może zwiększyć swoje kompetencje w zakresie wykorzystania odpowiednich narzędzi w stosunku do potrzeb, konstruowania strategii wyszukiwawczej. Cenną umiejętnością jest zarządzanie wynikami wyszukiwania – nowoczesne narzędzia udostępniają wiele funkcji przydatnych użytkownikowi. Znaczną część rozdziału poświęcono kwestii korzystania z narzędzi wyszukiwawczych przez dzieci. Zwrócono uwagę na sposoby przeciwdziałania zagrożeniom oraz zaprezentowano wybór szczególnie polecanych serwisów informacyjnych skierowanych do najmłodszych użytkowników. Ważną część stanowią przykłady konkretnych problemów informacyjnych i sposobów ich rozwiązywania. Jak wyszukać informacje o filmach czy komputerach? Jak znaleźć materiały z gazet i czasopism? W jaki sposób szukać pełnych tekstów publikacji dostępnych on-line? Odpowiedzi na te pytania z pewnością pojawią się w toku lektury poszczególnych treści kursu. Warto zauważyć, że rozdział został bogato zilustrowany przykładami, co ma znaczący wpływ na przebieg nauki.
Kontynuacją rozdziału Szukanie odpowiedzi jest kolejna część Jak zdobyć niezbędne informacje?, dzięki której uczestnicy kursu mogą zapoznać się z wieloma przykładami narzędzi wyszukiwawczych. Szczególny nacisk położono tu na zaprezentowanie możliwości wybranych wyszukiwarek, katalogów czy specjalistycznych narzędzi. Pozwala to uświadomić sobie ich wady i zalety oraz ocenić stopień przydatności w przypadku różnych rodzajów poszukiwań. Opisano też wyszukiwarki wyspecjalizowane: multiwyszukiwarki, wyszukiwarki dziecięce i kontekstowe. Spośród propozycji zaprezentowanych w tej części kursu każdy jego uczestnik z pewnością wybierze dla siebie coś, co będzie dostosowane do jego potrzeb, umiejętności i oczekiwań. W rozdziale czwartym przedstawiono serwisy specjalne: źródła informacji użytkowej, edukacyjnej oraz te, które w szczególny sposób mogą być przydatne w codziennej pracy bibliotekarza. Kolejny rozdział poświęcono ważnym umiejętnościom weryfikacji wiadomości i danych pozyskanych z Internetu. Przedstawiono tu i omówiono podstawowe kryteria oceny informacji internetowej. Zamieszczona lista kontrolna pozwala na szybkie zorientowanie się, z jakim typem dokumentu internetowego mamy do czynienia i na ile można ufać informacji przez niego przekazywanej. Ostatnią część modułu stanowi omówienie szkoleń użytkowników bibliotek z zakresu wyszukiwania informacji. Bibliotekarze znajdą tu szereg praktycznych wskazówek. W jaki sposób pomóc użytkownikowi? Jak ciekawie i niestandardowo przygotować szkolenia? Gdzie szukać wskazówek i jak podnosić swoje kompetencje w zakresie wyszukiwania informacji? Na te pytania z pewnością można znaleźć odpowiedzi w treści kursu. Szczególnie atrakcyjną część rozdziału stanowią informacje na temat sposobów porządkowania i organizacji wyszukanej informacji (tworzenie i zarządzanie zakładkami w przeglądarkach, serwisy typu social bookmarks). Nie zabrakło także informacji na temat przestrzegania prawa autorskiego w Internecie i propagowania idei otwartych licencji typu pewne prawa zastrzeżone. Moduł 3 – Planowanie i tworzenie własnej oferty internetowej – jest przeznaczony dla osób, które opanowały już podstawowe umiejętności w zakresie obsługi komputera, a także usług internetowych i chcą stworzyć witrynę internetową biblioteki – bądź samodzielnie, bądź korzystając z usług wyspecjalizowanych firm. W tym drugim przypadku wiedza o tym, jak tworzy się ofertę internetową jest konieczna, by dokonać właściwego wyboru. Moduł 3 – tak jak poprzednie – podzielono na kilka rozdziałów. Pierwsze dotyczą spraw związanych z przygotowaniem serwisu biblioteki – bardziej organizacyjnych niż technicznych. Podjęto w nich problemy określenia celu serwisu oraz potencjalnych jego odbiorców, a co za tym idzie zdefiniowania priorytetów projektu. Zwrócono również uwagę na przygotowanie zespołu, który będzie realizował zadanie. Przy poważniejszych przedsięwzięciach konieczna jest współpraca z firmami zewnętrznymi i kwestia tych kontaktów została również poruszona w pierwszym rozdziale tego modułu. Część dotycząca przygotowania szczegółowych założeń oferty obejmuje zarówno zagadnienia związane z ustalaniem budżetu i kwalifikacjami personelu czy możliwościami technicznymi, jakimi dysponuje biblioteka. Podano też kilka przykładów serwisów, które można wziąć pod uwagę, tworząc własną stronę WWW. Szczególnie dużo miejsca poświęcono problemowi wyglądu i struktury strony WWW. Przedstawiono tu pewne podstawowe elementy, które powinny znaleźć się na bibliotecznej witrynie internetowej – ze szczególnym uwzględnieniem strony głównej, scharakteryzowano sposób redagowania treści na potrzeby Internetu, zwrócono uwagę na elementy graficzne. Nowoczesna witryna internetowa biblioteki powinna być nie tylko jej wizytówką, ale także platformą komunikacji z użytkownikami. W związku z tym przedstawiono różne kanały komunikacji, które można wykorzystać, tworząc własny serwis WWW (np. poczta elektroniczna, fora, komunikatory, RSS). Wskazano także na potrzebę łatwego dotarcia do poszukiwanej treści, w czym mogą pomóc takie dodatki, jak mapa strony, wyszukiwarka czy połączenie z zasobami zewnętrznymi. Kolejne rozdziały nie dotyczą już spraw organizacyjnych, ale bardziej technicznych. Rozdział poświęcony narzędziom i metodom tworzenia stron WWW w dużym stopniu dotyczy języka html. Pomimo wielu uwag ze strony kursantów, którzy wskazywali na fakt, że korzystając z programów do tworzenia stron WWW nie trzeba znać składni html, autorzy zdecydowali się na pozostawienie tej części. Wyszli z założenia, że praca z wykorzystaniem edytorów stron często wymaga jednak odwołania się do języka html, a więc jego znajomość – chociaż w minimalnym stopniu – jest przydatna. Dla osób, które są zwolennikami łatwiejszych rozwiązań, przygotowano rozdział dotyczący systemów zarządzania treścią (CMS – Joomla! i Drupal). Po przygotowaniu witryny WWW konieczna jest jej ocena – w związku z tym jeden z rozdziałów dotyczy właśnie tego zagadnienia. Gdy serwis jest już gotowy, należy go jeszcze wypromować i temu poświęcona jest kolejna część. Ostatni rozdział jest propozycją, dotyczącą nowych kierunków w rozwoju WWW. Na razie przygotowano omówienie dwóch problemów – wykorzystania narzędzi Web 2.0 do tworzenia oferty internetowej oraz zastosowania rozwiązań open source w bibliotekach. Nowe oblicze kursu BibwebZmiany treści były przyjmowane przez uczestników kursu z mieszanymi uczuciami. Jedni cieszyli się, że kurs wzbogaca się o aktualne treści niejako na ich oczach, inni martwili się, że będą musieli zakończyć naukę zanim skończą się prace nad modułem i nie zdążą się zapoznać z nowymi wiadomościami. Zdarzało się, że w związku z wprowadzaniem nowych ćwiczeń zawodził mechanizm naliczania punktów w module – zwykle dawało się to szybko poprawić, a użytkownicy kursu wykazali się tu wyrozumiałością. Rola autora w kursie on-line jest nie do przecenienia. Tworzenie treści nie jest jednorazowym wysiłkiem – każdemu szkoleniu on-line potrzebny jest ktoś (osoba lub zespół), kto stale monitoruje aktualność hiperłączy, ale także (a może przede wszystkim) stale nadzoruje treści szkoleniowe i wie, które z nich wymagają rozwinięcia, a które przestały być niezbędne do zrealizowania celów dydaktycznych kursu i można je usunąć. Poza nadzorem nad treściami – usuwaniem zdezaktualizowanych, korygowaniem istniejących i dopisywaniem nowych fragmentów, niezwykle ważne jest także zaangażowanie autora/autorów w kontakty z uczestnikami. Z perspektywy kilku lat realizacji kursu wiemy, jak ważne jest to, żeby w kursie prowadzonym zdalnie autor nie był postacią anonimową, schowaną za kursem. Jest to szczególnie ważne w kursie takim jak Bibweb, gdzie nie ma spotkań uczestników z autorami innych niż te na forum kursu. Przez cały czas nauki uczniowie muszą wykazać się dużą samodzielnością. Już się przyzwyczailiśmy do tego, że część uczestników zgłasza krytyczne uwagi na tyle niekonkretne, że trudno się do nich odnieść, jednakże bezzwłoczna odpowiedź na sprecyzowany zarzut pomaga zachować pozytywny wizerunkowi kursu. Najlepiej jest, gdy na pytania odnoszące się wprost do treści szkoleniowych odpowiada ich twórca – autor/autorzy kursu. Forum było i jest swojego rodzaju barometrem nastrojów uczestników. W tych okresach, kiedy w Bibwebie nie były prowadzone intensywne prace nad aktualizacją treści zdarzało się, że jakieś pytanie pozostawione chwilowo bez odpowiedzi na forum było komentowane kolejnym wpisem Zastanawiam się czy jest ktoś, kto trzyma pieczę nad tym kursem. Widać, że uczestnikom kursu także potrzebna jest świadomość, że autor istnieje i stale czuwa nad jakością treści. Stosowanym przez nas od początku istnienia polskiego Bibweba sposobem zbadania opinii użytkowników na temat kursu jest analiza wyników ankiet. Każdy z uczestników kursu ma możliwość (nie obowiązek) wypełnienia ankiety na temat kursu i jego obsługi, a także wystawienia mu oceny. Cieszy nas to, że od początku istnienia kursu w ankietach utrzymuje się przewaga ocen dobrych i bardzo dobrych. Takie oceny wystawiło kursowi 70,6% uczestników modułu I, 60% modułu II i 58,8% modułu III (stan na 2 listopada 2009 r.). PodsumowanieProblemy poruszane we wszystkich trzech modułach mogą być dla niektórych zbyt oczywiste, dla innych – zbyt skomplikowane. Użytkownicy kursu Bibweb to grupa bardzo zróżnicowana. Bibliotekarze pracujący w różnych typach bibliotek mają nieco inne potrzeby. Dla pracowników bibliotek naukowych pomocne może okazać się rozwinięcie kwestii dostępu do informacji o charakterze naukowym, ale już dla bibliotekarzy bibliotek publicznych prawdopodobnie bardziej przydatna będzie taka informacja, którą można wykorzystać na co dzień. Poziom wiedzy na temat wykorzystania Internetu w przypadku osób rozpoczynających kurs Bibweb też jest różny – i stąd wynikają rozbieżności. To, co dla jednych jest nieco skomplikowane, dla innych jest oczywiste i nie stanowi problemu. Kolejną kwestią jest powielanie treści w poszczególnych modułach kursu. Jest to zamierzone, ponieważ nie każdy użytkownik realizuje materiał wszystkich części szkolenia. To, co omówiono w sposób podstawowy w module 1., stanowi punkt wyjścia do realizacji kolejnych modułów, w których poszczególne zagadnienia zostały opisane w sposób bardziej szczegółowy. Kurs Bibweb należy do nielicznych, adresowanych przede wszystkim do pracowników bibliotek. Obecna formuła pozwala na zdobycie kompleksowej wiedzy w zakresie wykorzystania Internetu w codziennej pracy bibliotekarzy. Pozostaje mieć nadzieję, że z oferty szkoleń będzie korzystało coraz więcej użytkowników, chętnych do podnoszenia swoich kwalifikacji drogą e-learningową.  | |
| | | |
| |||
| | ||
| |||
