ebib 
Nr 6/2009 (106), Informacja i edukacja w bibliotekach pedagogicznych. Artykuł
 poprzedni artykuł następny artykuł   

 


Lucyna Kurowska-Trudzik
Dolnośląska Biblioteka Pedagogiczna

Biblioteki pedagogiczne jako centra informacji edukacyjnej




Próby charakterystyki bibliotek pedagogicznych dokonano po analizie danych ankietowych wypełnionych przez 40 placówek wraz z filiami. Znalazła się wśród nich większość obecnych i byłych wojewódzkich bibliotek pedagogicznych (sprzed zmian w podziale administracyjnym kraju) oraz ich filie. Analizy dokonano więc w oparciu o dane pochodzące z 280 placówek. Inicjatywa zebrania informacji o funkcjonowaniu bibliotek pedagogicznych w naszym kraju, a następnie decyzja o opublikowaniu opracowanego materiału wyszła od redaktor naczelnej serwisu Elektroniczna Biblioteka Pedagogiczna SBP.

Tradycja funkcjonowania bibliotek pedagogicznych sięga okresu międzywojennego, kiedy to Kuratoria Okręgów Szkolnych rozpoczęły uruchamianie tych placówek. Dziś, mimo pojawiających się poza środowiskiem oświatowym pytań o sens ich istnienia w ogólnopolskiej sieci bibliotek, ponad 350 placówek służy swymi zasobami kadrze pedagogicznej i wszystkim zainteresowanym sprawami oświaty i wychowania. Tego, że są potrzebne swojej grupie użytkowników, nie ma potrzeby udowadniać, w myśl założenia, że biblioteki jako instytucje organizujące dostęp do wiedzy i informacji muszą funkcjonować, aby wspomagać kształcące się oraz doskonalące się zawodowo i osobiście społeczeństwo.

Od 1999 r. biblioteki pedagogiczne prowadzone są przez jednostki samorządów terytorialnych i choć funkcjonalnie wszystkie nadal pełnią tę samą rolę, ich powiązania organizacyjne są różne. Zdecydowana większość z nich nadal funkcjonuje jako samodzielne placówki, posiadające swoje filie - od kilku do kilkunastu. W niektórych województwach powiązane są organizacyjnie z centrami edukacji nauczycieli, np. biblioteki: białostocka, częstochowska, gorzowska czy rybnicka oraz dolnośląskie biblioteki pedagogiczne w miastach powiatowych.

Niezależnie od organizacyjnych powiązań bibliotek w ostatnich latach zauważalna jest ich rola dla lokalnych środowisk oświatowych oraz wiążące się z tym inwestycje środków finansowych w bazy lokalowe tych placówek i ich wyposażenie odpowiadające standardom nowoczesnych bibliotek. Tak w ostatnich pięciu latach w biblioteki pedagogiczne zainwestowały m.in. samorządy województw: kujawsko-pomorskiego, mazowieckiego, opolskiego, wielkopolskiego, dolnośląskiego.

Kadra

Biblioteki pedagogiczne są placówkami resortu oświaty, toteż ich merytoryczni pracownicy zatrudniani są jako nauczyciele bibliotekarze. Wymagania kwalifikacyjne dla nich określone są w Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli[1]. Kadra w bibliotekach pedagogicznych prezentuje bardzo wysoki poziom wykształcenia, bez względu na to, czy placówka funkcjonuje jako wojewódzka, czy jej filia w mieście powiatowym. Znacząca większość nauczycieli bibliotekarzy posiada najwyższe z możliwych stopni awansu zawodowego, a więc są nauczycielami dyplomowanymi i mianowanymi.

Kadra pedagogiczna bibliotek jest aktywna w ustawicznym doskonaleniu. Nauczyciele bibliotekarze są uczestnikami różnorodnych kursów i warsztatów doskonalących ich pracę zawodową, są obecni na konferencjach organizowanych dla bibliotekarzy, niejednokrotnie jako autorzy referatów. Znaczna część kadry podejmuje się kolejnych studiów podyplomowych lub odbywa kursy kwalifikacyjne, które dają jeszcze inne niż bibliotekarskie i pedagogiczne kwalifikacje nauczycielskie, przydatne w zależności od prowadzonej działalności biblioteki.

Ponadto w bibliotekach pedagogicznych funkcjonuje, wprowadzone poprzez przepisy prawa oświatowego, wewnętrzne doskonalenie nauczycieli. Każda biblioteka ma opracowany swój własny indywidualny system doskonalenia wewnętrznego, a jego najbardziej powszechne elementy to szkolenia oraz relacje z wybranych konferencji przekazywane przez ich uczestników. Wśród nauczycieli bibliotekarzy pracujących w bibliotekach pedagogicznych jest też grupa osób, które ukończyły lub podjęły studia doktoranckie.

Wiele bibliotek prowadzi działalność w oparciu o kilkuletnie strategie rozwoju, wdraża różnorodne systemy zarządzania jakością swoich usług. Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka im. Komisji Edukacji Narodowej w Lublinie w 2002 r., jako pierwsza wśród bibliotek w Polsce, ustanowiła i wdrożyła system zarządzania jakością i otrzymała certyfikat ISO 9001:2000 w zakresie gromadzenia i udostępniania książek, czasopism, zbiorów multimedialnych oraz udzielania informacji.

Zbiory

Według Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 29 kwietnia 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad działania publicznych bibliotek pedagogicznych, placówki te są specjalistycznymi bibliotekami służącymi w szczególności potrzebom kształcących się i doskonalących nauczycieli, studentów przygotowujących się do zawodu nauczyciela oraz słuchaczy zakładów kształcenia nauczycieli[2].

Ich funkcjonowanie zapewnia kadrze oświatowej wolny dostęp do literatury naukowej oraz czasopiśmiennictwa ukierunkowanych na interesujące ich dziedziny wiedzy. Istotne jest to, że publikacje gromadzone w bibliotekach pedagogicznych udostępniane są nauczycielom na zewnątrz. Jest to usługa niezwykle ceniona, bo choć interesujące ich wydawnictwa są zapewne dostępne także w bibliotekach uczelnianych, tam jednak korzystać z nich mogą jedynie na miejscu. Wręcz nieocenione znaczenie ma ta usługa w przypadku bibliotek pedagogicznych działających w miastach powiatowych, gdzie nauczyciele w ogóle nie mieliby dostępu do literatury naukowej.

W bibliotekach pedagogicznych gromadzi się książki z różnych dziedzin wiedzy, tak by zapewnić dostęp do wiedzy merytorycznej nauczycielom wszystkich specjalności kształcenia. Struktura gromadzonych zbiorów odzwierciedla potrzeby całego środowiska edukacyjnego. Największy procent stanowią więc publikacje z zakresu pedagogiki, następnie psychologii i socjologii. Niemałą część zbiorów stanowią też książki z innych dziedzin wiedzy, wszystkich tych, które są objęte szkolnym kształceniem. Bardzo cenna część księgozbiorów to publikacje prezentujące najnowsze teorie, eksperymenty, innowacje i osiągnięcia pedagogiczne, a także opracowania z metodyki nauczania poszczególnych przedmiotów szkolnych, programy nauczania oraz podręczniki szkolne. Tego rodzaju zbiorów nie gromadzą nawet uniwersyteckie biblioteki instytutów pedagogicznych, a tym bardziej niedoinwestowane biblioteki szkolne.

W posiadaniu niektórych bibliotek znajdują się niezwykle cenne woluminy literatury historycznej, które stanowią źródło do badań nad historią szkolnictwa, pedagogiki i wychowania. Najważniejsze z nich:

  • Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka im. H. Kołłątaja w Krakowie posiada ok. 2 tys. starodruków dotyczących problematyki szkolnictwa i pedagogiki, podręczników i książek metodycznych dla nauczycieli. Ogromna większość zbioru starych druków reprezentuje wiek XVIII - szczególnie okres działalności Komisji Edukacji Narodowej, są tam także historyczne dokumenty szkolnictwa polskiego - sprawozdania szkolne z lat 1812-1960. Ze względu na posiadanie tak ważnych zbiorów historycznych placówka krakowska posiada status biblioteki naukowej.
  • Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka im. Komisji Edukacji Narodowej w Warszawie otrzymała zbiory Biblioteki Ministerstwa Edukacji Narodowej i Sportu.
  • Publiczna Biblioteka Pedagogiczna w Poznaniu jest w posiadaniu dużej kolekcji podręczników szkolnych z lat 1801-1939.
  • Dolnośląska Biblioteka Pedagogiczna we Wrocławiu posiada spory zbiór książek z zakresu edukacji i oświaty okresu międzywojennego, a także z końca XIX i początków XX wieku.

Podobną politykę gromadzenia jak w przypadku książek stosuje się w bibliotekach pedagogicznych w odniesieniu do czasopism. Każda z placówek stara się zapewnić swoim użytkownikom dostęp do większości tytułów czasopism pedagogicznych, metodycznych i psychologicznych o zasięgu ogólnokrajowym, selekcyjnie dobranych tytułów periodyków socjologicznych, społecznych, kulturalnych, naukowych i popularnonaukowych, reprezentujących dziedziny wiedzy objęte nauczaniem szkolnym.

Istotną dla najważniejszych użytkowników bibliotek pedagogicznych, a więc nauczycieli, grupą materiałów są edukacyjne dokumenty multimedialne i elektroniczne. Multimedialne pakiety, w ramach przedsięwzięcia Ministerstwa Edukacji Narodowej i Sportu pod nazwą Powszechna Wideoteka Edukacyjna MEN, biblioteki pedagogiczne otrzymywały bezpłatnie.

Ponadto gromadzone są w tych placówkach dokumenty i inne wydawnictwa, obejmujące następujące obszary tematyczne: społeczeństwo, język ojczysty, język mniejszości narodowych, historia, geografia, ekonomia, matematyka, fizyka, etyka, astronomia, ekologia, patologia społeczna, edukacja w Polsce, edukacja europejska, sztuka, technika, medycyna, kultura, przyroda, informatyka, omawiające problemy oświaty w naszym kraju i krajach europejskich oraz te, które wspierają nauczanie poszczególnych przedmiotów szkolnych. Prezentowane tam treści mogą stanowić istotną pomoc dydaktyczną w pracy nauczyciela w szkołach podstawowych, gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych. Podstawowym celem filmów edukacyjnych jest przekazanie wiedzy w formie jak najbardziej atrakcyjnej dla uczniów przez wybitnych specjalistów z danej dziedziny, znanych naukowców, popularyzatorów nauki, nierzadko z udziałem znakomitych aktorów.

Gromadzone multimedialne programy to przede wszystkim programy edukacyjne wspierające proces dydaktyczny na wszystkich poziomach kształcenia każdego przedmiotu nauczania, począwszy od edukacji przedszkolnej po egzaminy maturalne i wstępne na uczelnie wyższe. W bibliotekach pedagogicznych nie brakuje multimedialnych encyklopedii ogólnych i specjalnych, słowników, kompendiów przydatnych w pracy metodycznej oraz własnej ucznia. Zbiór ten jest systematycznie powiększany z nastawieniem na kompletne gromadzenie programów edukacyjnych rekomendowanych przez ministra edukacji narodowej.

Informatyzacja

Pierwsze komputery w bibliotekach pedagogicznych pojawiły się na początku lat 90., a w latach 1993-1995 zaczęto instalować pierwsze systemy biblioteczne. Obecnie w placówkach tych użytkowane są: Prolib, MAK, Libra, Sowa, ALEPH, Patron 2, MOL, Promax, CDS/ISIS.

Biblioteki prezentują swoje katalogi on-line. Wiele placówek wprowadziło do baz 90-100% swoich zbiorów, pozostałe sukcesywnie prowadzą retrokonwersję zasobów katalogów tradycyjnych do elektronicznych. Podkreślić należy, iż wsparcie finansowe placówek w realizacji tego przedsięwzięcia nie jest powszechne. Największą pomoc samorządu wojewódzkiego uzyskała Dolnośląska Biblioteka Pedagogiczna we Wrocławiu, której przyznano środki specjalne na retrospektywne wprowadzenie danych do elektronicznego katalogu książek.

W niektórych województwach, jak: dolnośląskie, mazowieckie, podkarpackie czy opolskie, funkcjonują regionalne rozwiązania systemowe dla prezentacji zasobów katalogowych wojewódzkich sieci bibliotek pedagogicznych. Na Dolnym Śląsku rozwiązanie to polega na oferowaniu użytkownikom katalogu centralnego wszystkich bibliotek pedagogicznych z terenu województwa (27 placówek), a przy tym również katalogów lokalnych poszczególnych bibliotek http://www.dbp.wroc.pl/katalog.php[3]. Podstawą dla takiej koncepcji było ekonomiczne podejście do pracy bibliotekarzy. Współtworzenie katalogu centralnego bibliotek tej samej specjalności, a więc gromadzących zbiory bardzo zbliżone zagadnieniowo i w dużej części pokrywające się, niweluje wielokrotne wprowadzanie danych źródłowych tych samych pozycji przez poszczególne biblioteki. Bardziej ekonomiczne jest, gdy kolejne placówki tylko dopisują własny egzemplarz do katalogu centralnego. Podobnie jest w województwie podkarpackim, gdzie zaadaptowano ideę współkatalogowania w czterech dawnych wojewódzkich bibliotekach pedagogicznych http://www.rzeszow.pbw.org.pl/opac.html (w sieci wojewódzkiej działają 23 placówki). Takie rozwiązania zmniejszają również koszty administracji systemem, gdyż cała praca wykonywana jest na jednym serwerze. W województwie mazowieckim dla przeszukania zasobów regionalnej sieci bibliotek pedagogicznych zaproponowano wyszukiwarkę MULTI OPAC: http://79.189.248.242:8080/MultiOpac/webs.html, przeznaczoną do jednoczesnego przeszukiwania katalogów wszystkich bibliotek pedagogicznych lub pojedynczych placówek. W każdej z bibliotek, w której Czytelnik ma status użytkownika może on złożyć zamówienie, zrobić rezerwację i wypożyczyć na swoje konto interesujące go pozycje.

Kilkudziesięcioletnią tradycją bibliotek pedagogicznych było tworzenie kartotek bibliograficznych zawartości czasopism. Dzisiaj coraz więcej bibliotek pracuje nad retrokonwersją ich zawartości, tworząc oświatowe bazy danych. Największą z nich jest baza Dolnośląskiej Biblioteki Pedagogicznej we Wrocławiu EDUKACJA, której zasób aktualnie wynosi ok. 160 tys. rekordów. W sytuacji, kiedy brakuje kontynuacji wydawniczej bibliografii zawartości czasopism z dziedziny pedagogiki (ostatnie wydanie to "Polska bibliografia pedagogiczna: 1971-1979"), baza ta jest cennym źródłem informacji dla zainteresowanych problematyką edukacji. Zawiera opisy bibliograficzne artykułów ze wszystkich czasopism oświatowych o zasięgu ogólnopolskim oraz uczelnianych wydawnictw ciągłych z serii pedagogiki i wybranych serii psychologicznych publikowanych od 1990 r. Trwająca retrokonwersja wybranych zasobów kartoteki zawartości czasopism (prowadzonej od 1946 r.) uczyniła z bazy również wartościowe źródło informacji z zakresu edukacji w Polsce i na świecie do badań i prac komparatystycznych.

W bibliotekach pedagogicznych powstają również bazy danych gromadzące informacje o oświacie w regionie. Takie bazy tworzą m.in. placówki w Częstochowie, Lublinie, Opolu i Wrocławiu. Inne budowane bazy specjalistyczne to: historyczne podręczniki szkolne (biblioteki w Kaliszu, Poznaniu, Warszawie), historyczne programy nauczania (biblioteka w Warszawie, której Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu przekazało swoje archiwalne zasoby), publikacje nauczycieli z regionu (biblioteka w Białej Podlaskiej), materiały repertuarowe na imprezy dla placówek oświatowych (biblioteka w Częstochowie).

Biorąc pod uwagę fakt, iż wszystkie biblioteki pedagogiczne obsługują kategorię użytkowników zainteresowanych tą samą problematyką, zasadne wydaje się wypracowanie jednomyślnego stanowiska dla współtworzenia edukacyjnej bazy zawartości czasopism i wydawnictw ciągłych.

Zbiory bibliotek pedagogicznych zaczynają być prezentowane w wirtualnych wyszukiwarkach pozycji bibliotecznych. W systemie przeszukiwań katalogów KaRo widoczne są zasoby Książnicy Pedagogicznej im. A. Parczewskiego w Kaliszu, Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej w Kielcach i Dolnośląskiej Biblioteki Pedagogicznej we Wrocławiu. Katalogi i bazy kilku placówek można również przeszukiwać za pomocą multiwyszukiwarki FIDKAR.

Bazy kupowane przez biblioteki pedagogiczne to bazy Biblioteki Narodowej: Przewodnik Bibliograficzny, Bibliografia Zawartości Czasopism, Język Haseł Przedmiotowych, Bibliografia Wydawnictw Ciągłych, Nowych, Zawieszonych i Zmieniających Tytuł; Polska Bibliografia Literacka; Prasa oraz programy z zakresu prawa, jak: Ustawodawca, Prawo Oświatowe, Lex, Prawo Optivum, Legalis.

Dostępność usług elektronicznych w bibliotekach pedagogicznych jest powszechna. Wiele placówek uruchomiło już moduł elektronicznych wypożyczalni, funkcjonują w nich elektroniczne komunikatory dla komunikacji użytkownik - biblioteka oraz usługa e-informacji. Są też biblioteki, które uruchomiły e-doradztwo ds. awansu zawodowego nauczycieli, wśród zatrudnionych nauczycieli bibliotekarzy bowiem mają certyfikowanych ekspertów.

Biblioteki są dobrze wyposażone w komputery oraz urządzenia powielające, w tym skanery. W latach 2004-2006 realizowano projekt "Internetowe Centrum Informacji Multimedialnej", wdrażany przez Ministerstwo Edukacji Narodowej, a współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego[4]. Objęto nim 15 592 biblioteki szkolne, 49 wojewódzkich bibliotek pedagogicznych prowadzonych przez jednostki samorządu terytorialnego oraz 273 biblioteki pedagogiczne będące ich filiami. Każdą z tych placówek wyposażono w kilka komputerów (4-6), skaner, nagrywarkę oraz drukarkę laserową, serwer oraz oprogramowanie multimedialne typu: atlas, encyklopedia, słownik.

Liczba stanowisk z dostępem do Internetu udostępnianych użytkownikom w bibliotekach jest wystarczająca. W zależności od wielkości placówki oraz prowadzonej przez nią działalności dydaktycznej liczba tych stanowisk jest bardzo różna, od 6 do ponad 40.

Biblioteki pedagogiczne, głównie te posiadające cenne historyczne kolekcje, planują już udostępnienie swoich zasobów w postaci cyfrowej. Zamiary takie mają m.in. placówki: warszawska, słupska, krakowska, gdańska, przemyska i częstochowska. Budowy biblioteki cyfrowej na razie podjęła się Dolnośląska Biblioteka Pedagogiczna we Wrocławiu, która w zasobach Dolnośląskiej Biblioteki Cyfrowej prezentuje (jeszcze w niewielkiej liczbie) kolekcje: literatury oświatowej z okresu międzywojennego, monografie placówek edukacyjnych z Dolnego Śląska, prace naukowe poświęcone oświacie. W najbliższych planach jest udostępnienie artykułów z czasopism o dolnośląskiej edukacji.

Działalność edukacyjna i kulturalna

Najważniejsza działalność bibliotek pedagogicznych, oprócz udostępniania zasobów wiedzy i informacji, to działalność edukacyjna. Biblioteki prowadzą ją z dużą aktywnością, kontynuując sprawdzone formy, ale i wprowadzając nowe inicjatywy dydaktyczne. Wszystkie placówki prowadzą zajęcia dla uczniów szkół podstawowych, gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych z edukacji czytelniczej i medialnej, w tym przygotowujące do korzystania z elektronicznych źródeł informacji udostępnianych w bibliotekach. Szkoły wspierane są również w realizacji innych zagadnień dydaktycznych i przedmiotów nauczania, jak: edukacja kulturalna, historyczna, patriotyczna, regionalna, prozdrowotna, ekologiczna - poprzez organizację wykładów dla młodzieży i często towarzyszącym im wystawom literatury, dokumentów życia społecznego, dokumentów graficznych.

Biblioteki pedagogiczne wkładają duży wysiłek w pomoc merytoryczną nauczycielom bibliotekarzom bibliotek szkolnych. Wsparcia takiego udzielają w rozmaitych formach, np.: indywidualne instruktaże, warsztaty, szkolenia, konferencje, zamieszczanie na swoich stronach WWW pomocniczych materiałów z metodyki pracy biblioteki szkolnej, prezentacji multimedialnych, zestawień bibliograficznych.

Bardzo ważne miejsce w formach wspierania bibliotek szkolnych zajmuje w bibliotekach pedagogicznych organizacja działalności zespołów samokształceniowych tej grupy specjalności nauczycielskiej. Mają one charakter spotkań szkoleniowych oraz służą wzajemnej wymianie doświadczeń.

Biblioteki pedagogiczne obejmują pracą edukacyjną również nauczycieli różnych przedmiotów nauczanych w szkołach oraz pedagogów i psychologów szkolnych. Dla nich organizuje się konferencje, spotkania autorskie ze specjalistami, poświęcone ważnym aktualnym problemom w edukacji (jak np.: działalność sekt, uczeń z ADHD, przemoc w rodzinie, aktywizujące metody nauczania). Nauczycielom tym biblioteki oferują też formy szkoleniowe przygotowujące do korzystania z systemów bibliotecznych oraz wyszukiwania informacji edukacyjnej w Internecie.

Placówki prowadzą również pracę dydaktyczną na rzecz studentów bibliotekoznawstwa i informacji naukowej oraz słuchaczy szkół pomaturalnych tej specjalności poprzez zapoznawanie ich z organizacją zarządzania informacją w swoich bibliotekach oraz przyjmowanie studentów na praktyki wakacyjne.

Wraz z pojawieniem się w bibliotekach sprzętu elektronicznego zmieniły się formy pracy dydaktycznej. Zajęcia prowadzone są w wielostanowiskowych pracowniach komputerowych, wykorzystuje się tablice interaktywne, różnorodne multimedialne programy edukacyjne. Biblioteki organizują też szkolenia w formie e-learningowej. Jako pierwsze wprowadziły je w swoich elektronicznych usługach biblioteki w Elblągu, Olsztynie, Włocławku.

W ramach działalności kulturalno-oświatowej w bibliotekach przygotowuje się różnorodne przedsięwzięcia angażujące uczniów, nauczycieli, często też instytucje związane ze środowiskiem szkolnym. Najpopularniejsze z nich to: konkursy dla uczniów i nauczycieli, wernisaże wystaw ich prac literackich, plastycznych i innych, imprezy czytelnicze, prezentacje tematyczne wspierane prelekcjami. Często biblioteki realizują duże projekty edukacyjne we współpracy z regionalnym środowiskiem: placówkami kulturalno-oświatowymi, stowarzyszeniami, organizacjami pozarządowymi, instytucjami samorządowymi.

Inwestycje władz samorządowych w lokale bibliotek dają w niektórych województwach satysfakcjonujące efekty. Placówki te mają bardzo dobre warunki do prowadzenia statutowej działalności. Dysponują salami audytoryjnymi, dydaktycznymi, wystawienniczymi, co pozwala im na formułowanie nowych, już nie tylko tradycyjnych dla bibliotek pedagogicznych ofert takich jak: wystawy artystyczne, wystawy prac plastycznych uczniów, projekcje filmów, koncerty, debaty, warsztaty dla emerytowanych nauczycieli czy nauczycieli innowatorów, zajęcia socjoterapeutyczne.

Działalność publikacyjna

Biblioteki pedagogiczne prowadzą również działalność wydawniczą. Do poważniejszych publikacji z ostatnich dwóch lat zaliczyć można opracowania powstałe w Książnicy Pedagogicznej im. Alfonsa Parczewskiego w Kaliszu. Są to bibliografie historycznych księgozbiorów w kolekcji biblioteki, czterotomowa bibliografia historii Kalisza, materiały z konferencji naukowej "Biblioteki pedagogiczne wobec wyzwań współczesnej oświaty", Kalisz 11-12 maja 2006 r. Dwie placówki wydały swoje monografie: Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka im. Józefa Lompy w Katowicach - 80 lat PBW im. J. Lompy w Katowicach (1928-2009), Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka im. Komisji Edukacji Narodowej w Lublinie - Nauczycielska książnica. 80 lat Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej im. KEN w Lublinie oraz Katalogowanie książek w bibliotece szkolnej. Poradnik metodyczny dla nauczycieli bibliotekarzy autorstwa H. Kołodziejczyk, A. Głowackiej. Najbardziej popularne wydawnictwa bibliotek pedagogicznych to informatory o działalności, biuletyny o nowościach w zbiorach, informatory o wydarzeniach w regionie. Biblioteka Pedagogiczna w Piotrkowie Trybunalskim od kilku lat wydaje pismo elektroniczne Warsztaty Bibliotekarskie z dodatkiem Edukacja Ekologiczna. Bardzo wiele placówek funkcjonujących w zespołach z innymi ośrodkami edukacyjnymi współredaguje z nimi wydawnictwa periodyczne.

Pracownicy bibliotek pedagogicznych bardzo aktywnie współpracują z czasopismami fachowymi o zasięgu ogólnopolskim (np. "Bibliotekarz", "Poradnik Bibliotekarza", "Biblioteka w Szkole") i regionalnymi pismami. Najczęściej publikują artykuły wspierające pracę bibliotekarzy szkolnych, prezentują: rozwiązania różnorodnych problemów w swoich bibliotekach, wyniki prowadzonych badań, relacje z zagranicznych wyjazdów studyjnych, mających na celu poznanie działalności bibliotek w innych krajach.

Współpraca z innymi bibliotekami

Pierwszym przedsięwzięciem wspólnie realizowanym przez biblioteki pedagogiczne krajowej sieci jest redagowanie internetowego serwisu Elektroniczna Biblioteka Pedagogiczna Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich (szerzej w artykule B. Boryczki: Serwis Elektroniczna Biblioteka Pedagogiczna SBP)[5].

Kolejny przykład współpracy stanowi realizacja projektu budowy bazy edukacyjnych zasobów Internetu (szerzej o przedsięwzięciu w artykule W. Jędrzejewskiej Linki edukacyjne jako ogólnopolskie przedsięwzięcie bibliotek pedagogicznych)[6].

Przedstawiciele bibliotek pedagogicznych z: Bielska-Białej, Koszalina, Łodzi, Siedlec, Torunia, Warszawy, Wrocławia i Zamościa, współpracują już siódmy rok z Biblioteką Narodową w ramach rozwoju języka haseł przedmiotowych Biblioteki Narodowej. W 2003 r. na konferencji dyrektorów bibliotek pedagogicznych w Sulejówku podjęto decyzję o stosowaniu we wszystkich placówkach, do opracowania przedmiotowego zbiorów, języka haseł przedmiotowych BN. Decyzja o użytkowaniu jednolitego języka powodowana była nadzieją dyrektorów tych placówek na ujednolicenie w przyszłości zasobów informacyjnych ogólnopolskiej sieci bibliotek pedagogicznych w postaci jednego serwisu lub stworzenia możliwości jednoczesnego przeszukiwania katalogów bibliotek. Dyrektorzy widzieli też praktyczną korzyść wynikającą z faktu używania jednolitego jhp - możliwość pobierania rekordów opisów bibliograficznych z baz BN bez potrzeby modyfikowania ich, co przyspiesza czas opracowania zbiorów. Decyzja o użytkowaniu jhp BN wykazała pilną potrzebę intensywnego rozwijania tego słownika w kierunku wprowadzania do jego leksyki nowoczesnej terminologii pedagogicznej. Powołano zespół problemowo-zadaniowy, który opracowuje propozycje haseł języka przedmiotowego z zakresu pedagogiki, oświaty, edukacji. Dzięki pracy zespołu systematycznie rozrasta się terminologia w tym zakresie, co zdecydowanie wpływa na poprawę jakości opracowania przedmiotowego literatury pedagogicznej, a w rezultacie na efektywność wyszukiwania w katalogach bibliotek stosujących jhp BN[7].

W połowie 2004 r. Dolnośląska Biblioteka Pedagogiczna we Wrocławiu przystąpiła do współpracy z Centrum NUKAT, na razie jako jedyna z bibliotek pedagogicznych współpracuje z katalogiem centralnym. Placówka od początku stała się czynnym użytkownikiem NUKAT-u, tzn., że nie tylko pobiera rekordy bibliograficzne i rekordy haseł wzorcowych do własnej bazy katalogowej, ale także sama tworzy rekordy dla haseł i rekordy bibliograficzne, których nie ma jeszcze w katalogu NUKAT. Do tej pory wrocławska biblioteka wprowadziła blisko 160 rekordów haseł formalnych i ponad tysiąc rekordów bibliograficznych. Oczywiście znacznie większa jest liczba rekordów skopiowanych do własnej bazy (ponad 35 tys.), a utworzonych przez inne biblioteki współpracujące. Możliwość pobierania bezpośrednio opisów bibliograficznych katalogowanych książek oraz rekordów khw z Centralnej Kartoteki Haseł Wzorcowych do własnej kartoteki lokalnej, w znacznym stopniu przyspieszyła katalogowanie, a także gwarantuje poprawność rekordów. Dzięki tej współpracy bibliotekarze uczestniczą w szkoleniach i warsztatach dotyczących zmian w formacie MARC21 rekordu bibliograficznego dla różnych typów dokumentów, prowadzonych przez Centrum NUKAT. Plany podjęcia współpracy z Centrum NUKAT ma obecnie Wojewódzka Biblioteka Pedagogiczna w Warszawie.

Podsumowanie

Problemy, z którymi spotykają się biblioteki pedagogiczne w głównej mierze wynikają z czynników zewnętrznych, mocno rzutujących na ich działalność statutową. Fundamentalne znaczenie ma stanowisko Ministerstwa Edukacji Narodowej wobec bibliotek pedagogicznych. Niestety, ani w dokumentach prawnych regulujących pracę bibliotek, ani w strategicznych priorytetach ministerstwa nie jest uwzględniana rola tych placówek, dysponujących bogatymi zasobami źródeł wiedzy i możliwościami informacyjnego wspierania zmieniających się procesów w edukacji. Utrudnia to bibliotekom pedagogicznym projektowanie wieloletnich wizji rozwoju i postępu. Kolejną ważną kwestią jest niewystarczające w wielu wypadkach finansowanie działalności bibliotek przez organy prowadzące - samorządy wojewódzkie.

Pozostałe problemy to:

  1. brak ogólnopolskiej sieci i regionalnych powiązań bibliotek pedagogicznych (z wyjątkiem województwa dolnośląskiego), co utrudnia współpracę placówkom przy współtworzeniu baz katalogowych i bibliograficznych;
  2. brak regularnych, ustabilizowanych nakładów środków finansowych na realizację określonej polityki gromadzenia zasobów wiedzy;
  3. niewielkie zainteresowanie organów prowadzących potrzebą ustawicznego rozwoju informatycznego, a co za tym idzie informacyjnego i komunikacyjnego bibliotek;
  4. brak świadomości organów prowadzących, że jednorazowy zakup systemu bibliotecznego nie zapewnia prawidłowego funkcjonowania placówki; ponadto wiele placówek ma jedynie podstawowe wersje systemów, często bez istotnych modułów, w tym jakże ważnego modułu elektronicznej wypożyczalni, nie posiada własnych serwerów, nie ma zatrudnionych informatyków.

Biblioteki pedagogiczne działające w naszym kraju prezentują zróżnicowany poziom swojej działalności. Są wśród nich placówki bardzo aktywne w swoich przestrzeniach lokalnych, dobrze wyposażone, dysponujące lokalami pozwalającymi im na rozwój działalności dużo szerszej niż statutowa. W tych województwach, gdzie docenia się ich rolę i inwestuje w działalność, biblioteki pedagogiczne są prawdziwymi centrami informacji i wiedzy o edukacji i dla edukacji.

Przypisy

[1] Dziennik Ustaw z dnia 12 marca 2009 r., Nr 50, poz. 400.

[2] Dziennik Ustaw z dnia 21 maja 2003 r., Nr 89, poz. 824.

[3] Wszystkie odesłania do stron internetowych przedstawiają wersję aktualną w dn. 17.08.2009 r.

[4] [Dostęp 27 lipca 2009]. Dostępny w World Wide Web http://www2.men.gov.pl/content/view/159/.

[5] BORYCZKA, Bożena. Serwis Elektroniczna Biblioteka Pedagogiczna SBP. Biuletyn EBIB [on-line]. 2009 nr 6 (106) [Dostęp 16 września 2009]. Dostępny w World Wide Web: http://www.ebib.info/2009/106/a.php?boryczka. ISSN 1507-7187.

[6] JĘDRZEJEWSKA, Wiesława. Linki edukacyjne jako ogólnopolskie przedsięwzięcie bibliotek pedagogicznych. Biuletyn EBIB [on-line]. 2009, nr 6 (106) [Dostęp 16 września 2009]. Dostępny w World Wide Web: http://www.ebib.info/2009/106/a.php?jedrzejewska-linki. ISSN 1507-7187

[7] GAWROŃSKA-PALUSZKIEWICZ, I. Współpraca bibliotek pedagogicznych w rozwijaniu słownika haseł związanych z edukacją [on-line]. [Dostęp 27 lipca 2009]. Dostępny w World Wide Web: http://e-pedagogiczna.edu.pl/upload/file/wspolpraca/codn4.pdf.

 Początek strony



Biblioteki pedagogiczne jako centra informacji edukacyjnej / Lucyna Kurowska-Trudzik// W: Biuletyn EBIB [Dokument elektroniczny] / red. naczelny Bożena Bednarek-Michalska - Nr 6/2009 (106) sierpień/wrzesień. - Czasopismo elektroniczne. - [Warszawa] : Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich KWE, 2010. - Tryb dostępu: http://www.ebib.info/2010/106/a.php?kurowska. - Tyt. z pierwszego ekranu. - ISSN 1507-7187