ebib 
Nr 4/2009 (104), E-learning – doświadczenia polskich bibliotekarzy . Artykuł
 poprzedni artykuł następny artykuł   

 


Aureliusz Potempa
Biblioteka Główna
Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie

Szkolenie biblioteczne on-line w Bibliotece Głównej Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie




Szkolenie biblioteczne dla nowo przyjętych studentów stanowi od zawsze stały element procesu dydaktycznego biblioteki akademickiej. Głównym jego celem jest przekazanie podstawowej, praktycznej wiedzy o bibliotece oraz sposobach samodzielnego korzystania z zasobów i usług bibliotecznych. Innym, niemniej ważnym zadaniem szkolenia powinno być pokonanie w użytkowniku częstej obawy przed korzystaniem z dużej biblioteki naukowej, płynącej z braku wcześniejszego doświadczenia. Tradycyjną i szeroko rozpowszechnioną metodą przekazywania wiedzy niezbędnej studentom I roku w ramach szkolenia bibliotecznego był i nadal w wielu bibliotekach akademickich jest wykład wygłaszany przez bibliotekarza do grupy studentów. Treści w nim przekazywane zależą od specyfiki danej biblioteki, trudno jednak w standardowym szkoleniu pominąć takie zagadnienia, jak m.in. zbiory biblioteczne i ich lokalizacja, agendy obsługi czytelników, zasady korzystania z katalogów bibliotecznych czy wreszcie dostępne w bibliotece źródła informacji.

Wraz z pojawieniem się e-learningu jako podstawowej metody kształcenia na odległość zaczęły powstawać uczelniane centra e-learningowe dostarczające narzędzi i pomocy merytorycznej dla chcących wykorzystać taką formę kształcenia do celów dydaktycznych. Biblioteki otrzymały więc taką możliwość kształcenia swoich użytkowników, dzięki czemu mogą one sprostać ich rosnącym i zmieniającym się potrzebom. Z tego powodu coraz więcej bibliotek akademickich coraz częściej sięga po kurs on-line jako formę szkolenia użytkowników, nie tylko początkujących, jakimi są studenci I roku. Oczywistą rzeczą jest, że musi być on odpowiednio spersonalizowany, czyli uzależniony od kategorii odbiorców. Znane są już[1] poszczególne etapy odnoszące się ogólnie do kursów e-learningowych, a mające zastosowanie także w przypadku szkoleń bibliotecznych on-line. Sprowadzają się one do kilku punktów. Podstawowe znaczenie mają prace koncepcyjne, czyli określenie adresata szkolenia, treści, jakie chcemy mu przekazać, oraz sposobu oceny skuteczności szkolenia. Po zdefiniowaniu tych elementów można przejść do wyboru najbardziej optymalnych narzędzi do przeprowadzenia szkolenia, tzn. oprogramowania i infrastruktury informatycznej. Następny etap to prace merytoryczne: opracowanie treści szkolenia, rozmieszczenie ich na poszczególnych ekranach, przygotowanie pytań do testu oraz opracowanie graficzne całości. Po jego ukończeniu można przystąpić do uruchomienia szkolenia, pamiętając o zebraniu danych osobowych wszystkich jego potencjalnych użytkowników oraz przygotowaniu odpowiedniej informacji o szkoleniu. Gdy szkolenie będzie już dostępne, warto przystąpić do oceny jego funkcjonowania. Tu pomocne będzie zebranie opinii uczestników szkolenia.

Tak również wyglądał harmonogram prac podjętych przy projektowaniu i realizacji szkolenia on-line w Bibliotece Głównej Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie (UEK). W roku 2003 decyzją władz ówczesnej Akademii Ekonomicznej w Krakowie zlikwidowano obowiązek szkolenia bibliotecznego dla studentów I roku. Mimo licznych starań nie udało się w następnych latach zmienić tej kuriozalnej decyzji. Jej skutki zaowocowały spadkiem liczby odwiedzających bibliotekę oraz brakiem umiejętności korzystania z jej zasobów. W tej sytuacji w październiku 2006 r. uruchomiono na uczelnianej platformie Moodle szkolenie biblioteczne on-line przeznaczone dla studentów I roku. O wyborze platformy Moodle zadecydowała jej funkcjonalność i stosunkowa łatwość tworzenia dowolnego kursu on-line. Moodle oferuje też wystarczająco wydajne narzędzia do przygotowania i oceniania testów oraz monitorowania aktywności uczestników kursu. Warto w tym miejscu wspomnieć, że platformę tę wykorzystują obecnie do bibliotecznych szkoleń on-line niektóre biblioteki Wyższych Szkół Bankowych (Toruń, Bydgoszcz, Poznań i Gdańsk), a także Biblioteka Uniwersytecka UMCS w Lublinie.

W ogólnodostępnym szkoleniu Biblioteki Głównej UEK przedstawiono najbardziej podstawowe informacje dotyczące zasobów biblioteki, przeszukiwania katalogu on-line oraz usług świadczonych przez bibliotekę. Mimo iż szkolenie przez dwa lata nie było obowiązkowe, odnotowano zaskakująco dużą liczbę odwiedzin na jego stronach i to nie tylko studentów I roku. Nowe władze uczelni wybrane wiosną 2008 r. uznały potrzebę wprowadzenia obowiązkowego szkolenia bibliotecznego i takie szkolenie dla studentów dziennych pierwszych lat zostało wprowadzone zarządzeniem rektora. Pierwsze po kilkuletniej przerwie obowiązkowe szkolenie biblioteczne zdecydowano się przeprowadzić w okresie od października 2008 r. do maja 2009 r. Studenci mogli w nich uczestniczyć na dwa sposoby:

  • poprzez uczestnictwo w tradycyjnym szkoleniu bibliotecznym prowadzonym przez pracownika biblioteki;
  • w postaci kursu on-line zakończonego testem, po którego prawidłowym rozwiązaniu uzyskuje się wpis do indeksu potwierdzający odbycie szkolenia.

Korzystając z dwuletniego doświadczenia, szkolenie on-line (http://cel.uek.krakow.pl/moodle/) poszerzono o nowe elementy oraz zwiększono zestaw pytań testowych. W modyfikację zaangażowali się bibliotekarze doskonale znający potrzeby informacyjne użytkowników biblioteki. Pozwoliło to na umieszczenie w treściach szkolenia wiadomości najbardziej istotnych i niezbędnych dla użytkownika. Dostęp do szkolenia mają obecnie tylko studenci I roku studiów dziennych, dla których jest ono przeznaczone.


Rys.1. Przykładowy ekran szkolenia bibliotecznego on-line Biblioteki Głównej UEK
Rys.1. Przykładowy ekran szkolenia bibliotecznego on-line Biblioteki Głównej UEK
Źródło: http://cel.uek.krakow.pl/moodle/ [dostęp po zalogowaniu].

W trakcie szkolenia przedstawiono m.in. następujące zagadnienia:

  • strukturę biblioteki,
  • organizację zbiorów,
  • zasady korzystania z katalogu komputerowego (umiejętność zlokalizowania książki, czasopisma, dokumentu elektronicznego),
  • zasady korzystania z baz własnych biblioteki (Gospodarka, Nauki Społeczne, Zastosowania Informatyki),
  • portal Czasopisma A-Z (dostęp do czasopism elektronicznych oraz informacja o czasopismach drukowanych),
  • zakładkę e-źródła (m.in. LEX, portal ISI Emerging Markets, archiwa „Rzeczpospolitej”, „Gazety Wyborczej”, „Gazety Prawnej”),
  • Wirtualne Informatorium,
  • Ekonomię on-line.

Test kończący szkolenie składa się z 15 pytań wielokrotnego wyboru. Są one wybierane losowo z zestawu 30 pytań oraz losowo generowane przez system. Dzięki temu nie pojawiły się w sieci, jak do tej pory, „gotowce”, pomagające rozwiązać test bez zapoznania się z treścią szkolenia. Aby zaliczyć test, student musi odpowiedzieć poprawnie na 10 pytań. Do każdego pytania należy wybrać jedną z dwóch lub trzech możliwych odpowiedzi. Możliwe są trzy próby rozwiązania testu.

Przygotowanie i przeprowadzenie szkolenia w obecnej postaci nie byłoby możliwe bez współpracy z Centrum e-Learningu Uniwersytetu Ekonomicznego, które udostępniło platformę Moodle, wykorzystaną do opracowania szkolenia oraz wydajny serwer do jego obsługi. Przy rozwiązywaniu konkretnych problemów pojawiających się w trakcie realizacji szkolenia mogliśmy liczyć na pomoc informatyka zatrudnionego w Centrum, szczególnie w zakresie prac przy administrowaniu danymi osobowymi użytkowników szkolenia.

Ponad półroczny okres przeprowadzania szkolenia bibliotecznego dostarczył kilku interesujących spostrzeżeń. Sporym zaskoczeniem może być proporcja między liczbą studentów decydujących się na szkolenie on-line, a tymi, którzy wybrali szkolenie tradycyjne. Ogółem do zaliczenia szkolenia zobligowanych było ok. 2900 studentów przyjętych na rok akademicki 2008/2009. Jak do tej pory (stan na 15 kwietnia 2009 r.) udział w szkoleniu on-line zarejestrowało ponad 860 osób, z czego 480 podjęło próbę – najczęściej udaną – rozwiązania testu. Ze szkolenia tradycyjnego skorzystały natomiast 1422 osoby. Przypuszczalnie ta dysproporcja mogła brać się z niechęci do zapoznawania się z kilkudziesięcioma ekranami informacji oraz z obawy przed koniecznością rozwiązania testu. Analiza wyników testu wykazała, że ponad 80% studentów nie miało większych problemów z jego zaliczeniem już przy pierwszej próbie, co może świadczyć o tym, że poszczególne zagadnienia szkolenia zostały przedstawione w sposób jasny i zrozumiały.

Dostrzegalnym efektem wprowadzenia szkolenia był znaczny wzrost liczby odwiedzających bibliotekę oraz większa samodzielność czytelników w korzystaniu z jej usług i zasobów. Szczególnie może też cieszyć zwiększenie zainteresowania źródłami elektronicznymi dostępnymi w sieci lokalnej biblioteki. W przyszłym roku akademickim prawdopodobnie zostanie utrzymana dwojaka forma szkolenia, z tym, że jego okres zostanie skrócony do trzech miesięcy (październik-grudzień). Warto też będzie dołączyć do szkolenia wypełnianą obligatoryjnie ankietę, pozwalającą na zebranie opinii jego uczestników. Celowe również byłoby udostępnienie szkolenia wszystkim zainteresowanym, z pominięciem części testowej. Korzyści z wprowadzenia szkolenia on-line jako formy edukacji użytkownika biblioteki, najlepiej chyba ujął R. Moczadło[2], autor projektu takiego szkolenia w Bibliotece Uniwersyteckiej UMCS w Lublinie. Zaliczył on do nich m.in. skrócenie czasu szkolenia oraz zmniejszenie liczby obsługujących szkolenie bibliotekarzy. Nie należy jednak zapominać o wadach, z których najbardziej widoczną jest problem z mobilizacją i dotrzymywaniem terminów przez uczestników szkolenia. Jakkolwiek opracowanie i wdrożenie dobrego szkolenia bibliotecznego on-line nie jest rzeczą łatwą i wymaga sporego nakładu pracy, wydaje się, że taka właśnie metoda edukacji użytkowników biblioteki jest potrzebą czasu i wyzwaniem, któremu warto stawić czoła.

Przypisy

[1] POTEMPA, A. Szkolenie biblioteczne on-line w polskich bibliotekach akademickich. Referat wygłoszony na X Ogólnopolskiej Konferencji Bibliotek Szkół Wyższych Niepaństwowych „Przestrzeń informacyjna biblioteki akademickiej – tradycja i nowoczesność”, Toruń, 9–11 czerwca 2008 (w druku).

[2] MOCZADŁO, R. Kurs on-line z przysposobienia bibliotecznego – studium przypadku. W: E-mentor [on-line]. 2008, nr 2 [Dostęp 20 kwietnia 2009]. Dostępny w World Wide Web: http://www.e-mentor.edu.pl/artykul_v2.php?numer=24&id=535.

 Początek strony



Szkolenie biblioteczne on-line w Bibliotece Głównej Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie / Aureliusz Potempa// W: Biuletyn EBIB [Dokument elektroniczny] / red. naczelny Bożena Bednarek-Michalska - Nr 4/2009 (104) maj. - Czasopismo elektroniczne. - [Warszawa] : Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich KWE, 2010. - Tryb dostępu: http://www.ebib.info/2010/104/a.php?potempa. - Tyt. z pierwszego ekranu. - ISSN 1507-7187