ebib 
Nr 7/2008 (98), Seniorzy w bibliotekach - projekty. Artykuł
 poprzedni artykuł następny artykuł   

 


Lidia Maria Jedlińska
Regionalne Centrum Integracji Społecznej
Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Krakowie

Biblioteki kreatorami przyszłości. Nowatorskie rozwiązania Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Krakowie w stymulowaniu aktywności osób starszych


Wprowadzenie

Największym wyzwaniem stojącym przed bibliotekami publicznymi w Polsce jest wykreowanie wśród czytelników obrazu bibliotek jako nowoczesnych centrów edukacji, informacji, kultury. Biblioteki mają ku temu wszelkie warunki:

  1. stanowią miejsce spotkań „wokół książki”, kierując swoją ofertę do czytelnika z każdej grupy wiekowej;
  2. z racji statutowych zapisów są instytucjami działającymi dla dobra publicznego;
  3. w większości posiadają profesjonalną kadrę o wysokich kwalifikacjach.

Tradycyjne pojmowanie roli bibliotek jako instytucji służących tylko wypożyczaniu książek w ich wersji papierowej powoli odchodzi do lamusa. Zmieniająca się w olbrzymim tempie rzeczywistość, w której papierowe nośniki informacji zastępują elektroniczne, wymusza zmiany w relacji biblioteka – czytelnik. Biblioteki, chcąc nadążyć za tymi zmianami, muszą rozszerzyć swoje działania statutowe i poszerzyć ofertę edukacyjną kierowaną do lokalnej społeczności. Już wkrótce nie będzie to gest dobrej woli, lecz znak czasu, konieczność związana z przetrwaniem.

Biblioteki – poprzez dostęp do swoich zbiorów – umożliwiają czytelnikom korzystanie z wielu źródeł informacji. Internet daje jeszcze większe możliwości. Można w nim znaleźć niemal wszystko. Jest środkiem, bez którego trudno dzisiaj funkcjonować w świecie wiedzy; uniezależnia obywatela od urzędnika w dostępie do kultury, informacji. Określenia „informacja” i „wiedza” nie są określeniami jednoznacznymi. Właściwie większość informacji można zdobyć bez problemu. Problemem staje się zdolność do ich właściwej interpretacji oraz umiejętność wykorzystania do własnego rozwoju. Takie podejście wymaga samodzielności myślenia, wiedzy, a co za tym idzie – zmiany sposobu kształcenia. „Nowa edukacja” powinna opierać się na szerokim dostępie obywatela do informacji (Internet) oraz budowaniu systemów jej przetwarzania. W takiej rzeczywistości rola bibliotek jest nie do przecenienia. To one w XXI w. powinny czynnie uczestniczyć w budowaniu społeczeństwa wiedzy.

Społeczności Europy są społeczeństwami uczącymi się ustawicznie. Pojęcie to dotyczy wszystkich grup wiekowych; starszych osób również, a może – przede wszystkim. Motywacja do zdobywania wiedzy w każdym wieku jest inna: od konieczności po przyjemność. Osoby na emeryturze mają łatwiejszy wybór. One nic nie muszą. One mogą i chcą zdobywać wiedzę w celu zaspokojenia potrzeb wyższego rzędu. Niestety, przodujemy w europejskich statystykach pod względem braku aktywności edukacyjnej naszych starszych rodaków (według statystyk, tylko około 5% bierze czynny udział w zajęciach proponowanych przez instytucje kształcenia ustawicznego).

Regionalne centrum integracji społecznej WBP. Nowa agenda – nowe spojrzenie

Regionalne Centrum Integracji Społecznej (RCIS) jako jedna z agend Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Krakowie ma za zadanie ukazanie biblioteki jako miejsca przyjaznego, aktywizującego i integrującego różne grupy środowiskowe. Znaczną część swojej działalności kieruje do osób starszych, włączając je w różnego rodzaju działania edukacyjne oparte na bazie nowych technologii. To właśnie ta grupa najbardziej narażona jest na „alienację technologiczną”, a co za tym idzie – zupełny brak dostępu do pełnej informacji. Generalną zasadą przyjętą przez RCIS w tych działaniach jest promocja współpracy międzypokoleniowej. Zaproponowano zamianę ról: młodzi, energiczni ludzie – pracownicy biblioteki – stają się nauczycielami seniorów, wprowadzając ich w nieznany świat nowych mediów. Stanowią „łącznik” między seniorami a zmieniającą się w olbrzymim tempie rzeczywistością. Kontakt z młodymi podczas kursów komputerowych to okazja do otwarcia się na innych, nabrania odwagi. Obie grupy mogą się wiele od siebie nauczyć. Takie podejście wymaga jednak zrozumienia i dużej kultury obu pokoleń. Osoby starsze same często utrwalają stereotyp „dawcy”, a nie „biorcy” wiedzy. Preferują amerykański model aktywności „sami dla siebie”, w którym starsi przebywają tylko w swoim towarzystwie, uczestniczą w szkoleniach prowadzonych tylko przez starszych trenerów itp. Biblioteka może i powinna uczestniczyć w zmianie takich przyzwyczajeń. Jest miejscem, które z racji swej misji stwarza warunki do porozumienia, „budowy mostów” między przeszłością a przyszłością.

Program: Szkoła @ktywnego Seniora – S@S

Od 2007 r. RCIS WBP wspólnie z Towarzystwem Polsko-Niemieckim w Krakowie (TPNK) realizuje program Szkoła @ktywnego Seniora. Kluczowym komponentem programu jest ulokowanie działań w miejscu uznawanym za naturalnie przyjazne seniorom – w bibliotece. Jest to miejsce niemal idealne dla ich ciągłej edukacji, twórczego spędzania czasu, nawiązywania kontaktów z rówieśnikami w kraju i poza jego granicami, przygotowujące świadomych odbiorców i uczestników kultury, nauki, sztuki. Założeniem S@S jest wyzwolenie aktywności osób w średnim i starszym wieku, stworzenie im warunków do integracji i samorealizacji. Program ma pomóc w tworzeniu środowiskowych grup osób starszych, które pragną rozwijać swoje zainteresowania, nabywać nowe umiejętności, wymieniać wiedzę i doświadczenia, realizować swoje pomysły. Bazą do realizacji tych zamierzeń są nowe technologie. To na nich opiera się większość działań realizowanych w ramach S@S.

Metody ICT stanowiące trzon programu, nie są jednak celem samym w sobie, ale środkiem do rozwoju własnych zainteresowań, pasji. Zakłada się, że senior nie jest biernym odbiorcą szkoleń, ale czynnie włącza się we wszystkie proponowane działania, twórczo spędza wolny czas, wykorzystując również bogate zasoby biblioteki. Poprzez Internet ma dostęp do zdigitalizowanego księgozbioru (m.in. poprzez Małopolską Bibliotekę Cyfrową). W pierwszym etapie – w ramach Szkoły @ktywnego Seniora – prowadzone były tylko szkolenia komputerowe od samego początku cieszące się dużym zainteresowaniem osób starszych. Utworzono listę rezerwową oczekujących, obejmującą ponad 100 chętnych. Trzeba się wykazać dużą determinacją, chęcią poszerzania wiedzy, aby czekać w kolejce nawet kilka miesięcy na kurs komputerowy czy zajęcia warsztatowe w ramach S@S. Świadczy to najlepiej o skali potrzeb. Z czasem liczba propozycji działań, których autorami w znacznej części byli sami seniorzy, zaczęła wzrastać. W miarę możliwości biblioteki poszerzamy ofertę. Z agendy aktywizującej seniorów powoli przekształcamy się w agendę aktywizowaną przez seniorów. Założony rezultat S@S został osiągnięty: osoby starsze przestały biernie oczekiwać na propozycje, starają się czynnie włączać w działania WBP. W działania na rzecz seniorów włączają się również inne agendy WBP: Automatyzacja, Centrum Informacji Biznesowej i Europejskiej, Promocja, Regionalne Centrum Badań Czytelnictwa.

Struktura S@S

Działania prowadzone w ramach S@S zgrupowane są w następujące moduły:

  1. ICT: Senior w świecie nowych technologii – cykl kursów komputerowych, szkoleń, wykładów.
    Główne cele:
    • zapewnienie dostępu do ICT;
    • umiejętności korzystania z komputera wśród osób starszych;
    • wzrost aktywności i dalszego samokształcenia oraz udoskonalenie dialogu międzypokoleniowego (seniorzy są nauczani przez młodych ludzi).
  2. Senior w świecie kultury i sztuki – warsztaty, wykłady, spotkania, prezentacja prac seniorów.
    Główne cele:
    • stworzenie warunków dla starszych osób do tworzenia i poznawania kultury oraz aktywizacji, rozwijania pasji i zainteresowań;
    • wspieranie integracji seniorów poprzez wymianę dorobku i informacji, wiedzy oraz umiejętności i doświadczeń z zakresu kultury i dziedzictwa kulturowego;
    • stymulowanie aktywnego spędzania czasu przez środowisko seniorów w celu zwiększenia ich udziału w działaniach proponowanych przez instytucje kultury (wystawy, spotkania, seminaria).
  3. Senior świadomym i pełnoprawnym obywatelem – warsztaty, seminaria dla seniorów i trenerów.
    Główne cele:
    • wzrost aktywności obywatelskiej środowiska seniorów;
    • stworzenie ramowego programu szkoleń dla seniorów i trenerów szkolących seniorów;
    • uzyskanie odpowiedniego zainteresowania i wsparcia ze strony władz publicznych.

Realizowane projekty w ramach programu S@S

Biblioteki polskie w znacznej większości nie posiadają odpowiednich środków do realizacji działań wykraczających poza podstawowe zadania statutowe. Dużym problemem jest m.in. brak odpowiednio przeszkolonych osób, które skutecznie zabiegałyby o środki finansowe przeznaczone na nieszablonowe metody edukacji wprowadzane w bibliotekach. Pewnym rozwiązaniem przy sięganiu po środki krajowe i europejskie jest tworzenie partnerstw publiczno-społecznych/prywatnych (tak typowych dla Europy Zachodniej), a szerzej – wspólnej platformy instytucji, organizacji działających na rzecz określonych grup środowiskowych. W roku 2007 WBP nawiązała współpracę z TPNK. Jej rezultatem jest skierowany do seniorów program Szkoła @ktywnego Seniora. Na efekty nie trzeba było długo czekać. Obecnie w ciągłej realizacji są projekty zarówno krajowe, jak i międzynarodowe.

PROJEKTY KRAJOWE:

  1. Szkoła @ktywnego Seniora – S@S: edukacja dla kultury dofinansowany przez województwo małopolskie w ramach konkursu „Mecenat Małopolski”.
  2. Szkoła @ktywnego Seniora: senior buszujący w Sieci dofinansowany przez Fundusz Inicjatyw Obywatelskich (Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej RP).

Głównym celem projektów jest aktywizacja osób starszych w dziedzinie kultury i sztuki przy wykorzystaniu metod ICT. Realizowane projekty oparte są głównie Projekty są realizowane głównie poprzez warsztaty, wykłady i kursy komputerowe. Na bazie metod ICT osoby starsze – pod czujnym okiem pracowników krakowskich uczelni – pracują nad wykorzystaniem własnych subiektywnych przeżyć, biografii w szerszym kontekście.

PROJEKTY MIĘDZYNARODOWE:

  1. Students to Senior Citizens: ICT and Inter-Generation Communication dofinansowany przez Komisję Europejską (LLP Grundtvig).
  2. SEVIR - Senior Volunteers in Interest Representations dofinansowany przez Komisję Europejską (Socrates Grundtvig 1).

Założeniem programu Grundtvig jest wymiana doświadczeń i wdrażanie niekonwencjonalnych metod edukacyjnych w organizacjach partnerskich. W tym celu organizowane są cykliczne spotkania koordynatorów oraz osób zaangażowanych w realizację przedsięwzięcia. W obu naszych projektach bierze udział 11 organizacji, instytucji, uczelni z ośmiu państw europejskich. Największym hitem okazała się pierwsza w Polsce i Europie Komputerowa Olimpiada Seniorów przeprowadzona w ramach projektu Students to Senior Citizens: ICT and Inter-Generation Communication. Impreza odbyła się w maju 2008 r. w WBP i zaowocowała dużą promocją biblioteki (m.in. patronat medialny: TVP3). Projekt stał się również inspiracją do stworzenia – na bazie ICT – „mapy aktywności seniorów” we wszystkich uczestniczących organizacjach i umieszczenia jej na wspólnej stronie internetowej: http://www.eseniors.eu. Zakończenie projektu przewidziano na lipiec 2009 r.

Kolejne przedsięwzięcie – projekt SEVIR, mający szeroki wymiar europejski (współpraca z Wielką Brytanią, Bułgarią, Niemcami, Szwajcarią, Włochami) – dotyczy stymulowania aktywności obywatelskiej w celu reprezentowania wobec władz publicznych interesów grupy seniorów, artykułowania ich potrzeb oraz udziału w procesach decyzyjnych dotyczących tego środowiska. Efekt przeprowadzonych szkoleń i warsztatów, dobre praktyki oraz doświadczenia europejskie w tym zakresie zostaną umieszczone w poradniku dla seniorów i trenerów oraz przedstawione na międzynarodowej konferencji w Weronie (październik 2008 r.).

Komputerowa Olimpiada Seniorów

Olimpiada Seniorów organizowana w ramach projektu Students to Senior Citizens: ICT and Inter-Generation Communication jest rodzajem szczególnego współzawodnictwa, umożliwiającego osobom starszym przetestowanie umiejętności ICT i porównanie ich z umiejętnościami rówieśników z innych państw europejskich. Celem Olimpiady Seniorów było czynne włączenie osób starszych w świat nowych technologii, promowanie idei uczenia ustawicznego ("uczenia przez całe życie"), rozwój społeczeństwa wiedzy. Uczestnikami były osoby, które ukończyły 60. rok życia. Ze względów organizacyjnych w pierwszej polskiej edycji olimpiady wzięli udział tylko ci, którzy ukończyli szkolenia komputerowe w Wojewódzkiej Bibliotece Publicznej w Krakowie. Do konkursu przystąpili seniorzy w sześciu miastach europejskich: Helsinkach, Paryżu, Pradze, Sewilli, Selb (Niemcy) i Krakowie. Odpowiadali na te same pytania przygotowane przez wybrany zespół szkoleniowy złożony z trenerów organizacji uczestniczących w projekcie. Wspólnie uzgodniono kryteria i sposób oceny. Takie podejście umożliwia porównanie rezultatów wszystkich uczestników. 10 finalistów (w wieku 69-85 lat) przez prawie dwie godziny zmagało się z odpowiedziami na pytania dotyczące oprzyrządowania komputera, jego oprogramowania, wysyłania poczty elektronicznej, praktycznego zastosowania Internetu.

W tych zawodach nie było przegranych!

Wyłoniony został laureat – osoba, która zdobyła największą liczbę punktów. Podczas uroczystego wykładu prof. dra hab. inż. Ryszarda Tadeusiewicza (AGH) wszyscy uczestnicy otrzymali dyplomy podpisane przez koordynatorów z pozostałych krajów, książki z dedykacją profesora oraz akcesoria komputerowe. Na spotkaniu podsumowującym, które miało miejsce w Helsinkach (czerwiec 2008 r.), przedstawiono rezultaty olimpiady. Nasi seniorzy nie odbiegali poziomem od średniej europejskiej. Wykazali się bardzo dobrą znajomością komputera i Internetu.

Jesteśmy z nich bardzo dumni!

Podsumowanie

W bezpłatnych zajęciach różnego typu (kursy, warsztaty, seminaria, wykłady), organizowanych przez Wojewódzką Bibliotekę Publiczną w Krakowie (od maja 2007 do września 2008 r.), wzięło już udział ponad 500 starszych osób. Mówimy o nich „nasi seniorzy”. Są wyjątkowi! Zdyscyplinowani, chłonni wiedzy, z dużym poczuciem humoru, bez którego niejednokrotnie podejmowane działania byłyby trudne w realizacji. Stanowią jeden z edukacyjnych, kulturotwórczych i obywatelskich filarów biblioteki. Przyczyniają się do tworzenia jej nowego wizerunku. Biblioteka XXI w. musi być silną instytucją kultury – silną nie tylko merytorycznym przygotowaniem swoich pracowników, ale również dobrze wyposażonym, nowoczesnym zapleczem technicznym. Konieczne jest stworzenie nowego modelu biblioteki, która ze względu na oferowany szeroki dostęp do wiedzy i informacji powinna stanowić centrum życia społecznego i kulturalnego dla osób w każdym przedziale wiekowym, powinna aktywizować i integrować społeczność. Bibliotekarz winien być postrzegany jako kreator przyszłości. Utopia?… Może. Ale alternatywą, która nam pozostanie, będzie przyjęcie roli prowincji cywilizacyjnej.

 Początek strony



Biblioteki kreatorami przyszłości. Nowatorskie rozwiązania Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Krakowie w stymulowaniu aktywności osób starszych / Lidia Maria Jedlińska// W: Biuletyn EBIB [Dokument elektroniczny] / red. naczelny Bożena Bednarek-Michalska - Nr 7/2008 (98) październik. - Czasopismo elektroniczne. - [Warszawa] : Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich KWE, 2010. - Tryb dostępu: http://www.ebib.info/2010/98/a.php?jedlinska. - Tyt. z pierwszego ekranu. - ISSN 1507-7187