ebib 
Nr 2/2008 (93), Księgarnie a biblioteki. Artykuł
 poprzedni artykuł następny artykuł   

 


Adam Jachimczyk
Akademia Świętokrzyska im. Jana Kochanowskiego w Kielcach
Instytut Bibliotekoznawstwa i Dziennikarstwa

Modele sprzedaży książek w Internecie




Wstęp

Wraz ze wzrostem liczby użytkowników Internetu rośnie także odsetek osób wykorzystujących sieć do robienia zakupów. Książki są szczególnie chętnie kupowanym towarem w sklepach internetowych. W badaniach SMG KRC przeprowadzonych w 2006 r. 14,2% internautów deklarowało kupowanie książek za pośrednictwem sieci[1]. Księgarnie internetowe należą także do najchętniej odwiedzanych witryn WWW. W sierpniu 2006 r. zajrzał na nie co czwarty polski internauta[2]. W rankingach oglądalności w lipcu 2006 zajęły one pięć pierwszych miejsc (merlin.com.pl, wysylkowa.pl, amazon.com, lideria.pl, empik.com)[3]. Najpopularniejszą formą handlu elektronicznego (e-commerce) są aukcje internetowe pośredniczące w sprzedaży dziesiątków tysięcy egzemplarzy książek i czasopism. Według SMG/KRC na aukcjach w 2006 r. kupowało 19,70% internautów[4]. Brak jednak szacunków obrazujących skalę obrotu książką na serwisach aukcyjnych.

Kupno książek w Internecie przyciąga uwagę internautów z kilku powodów. W sieci można znaleźć znacznie bogatszą ofertę, nie tylko nowych, ale także używanych książek. Dla bibliotek, na co zwraca się uwagę w literaturze fachowej[5], jest to doskonałe źródło uzupełnienia uszczuplonych z różnych względów zbiorów bibliotecznych. Niebagatelne znaczenie ma dla nich niższa cena często oferowana przez księgarnie internetowe. Wraz z rozwojem technologicznym przestaje być ważna bariera braku fizycznego kontaktu z książką. Wielkie księgarnie oferują nie tylko możliwość zapoznania się ze zdjęciem okładki, spisem treści, fragmentem publikacji, ale też przeszukiwania, jak w Amazon.com, tekstu książki czy uzyskania informacji o cytowaniach w przeglądanej publikacji. Warto pamiętać o tym, że hossę na zakupy internetowe wywołała m.in. właśnie księgarnia Amazon.com, która zaoferowała internautom nowatorski sposób kupowania, uwzględniający ich czytelnicze preferencje (collaborative filtering).

Co to jest księgarnia internetowa?

Wprawdzie rozważania terminologiczne mogą wydawać się drugorzędne, ale brak jasnej definicji księgarni może rzutować np. na nieprecyzyjne szacunki dotyczące wielkości książkowego e-commerce. W literaturze definiuje się księgarnię jako przedsiębiorstwo handlowe zajmujące się detaliczną, a czasami i hurtową sprzedażą książek, innych wydawnictw i artykułów pokrewnych[6]. Wydawałoby się, że dodanie na końcu definicji słów: w Internecie dostatecznie jasno określałoby księgarnię internetową, ale podobnie jak w przypadku tradycyjnej placówki, odpowiedź nie jest tak jednoznaczna.

Badacz księgarstwa Radosław Cybulski wskazywał, że rozmaite placówki handlowe, zwłaszcza w małych miejscowościach, sprzedają książki wraz z innymi towarami, a mimo to pretendują do miana księgarni. Podobnie wiele księgarń internetowych oferuje bardzo różnorodny asortyment, m.in. kosmetyki, elektronikę, zabawki, biżuterię. Stają się więc one rodzajem internetowego hipermarketu, w którym książki są tylko jednym z towarów. Przykładem może być amerykański Amazon.com - utożsamiany z księgarnią internetową, ale sprzedający także inne towary. Wynika to z ekonomicznego rachunku. Internetowa sprzedaż książek może nie przynosić zysków satysfakcjonujących właścicieli. Wykorzystując więc znaną markę, rozszerzają asortyment sklepu także na inne towary.

Wspomniany badacz powoływał się na doświadczenia angielskie, gdzie przyjęto, że istotną cechą księgarni jest wyposażenie ich w magazyny umożliwiające przyjmowanie dostaw i przygotowywanie ich do sprzedaży odbywającej się w warunkach wygodnych dla klientów, którzy zanim zdecydują się nabyć książkę, mogą ją obejrzeć[7]. Nie sądzę jednak, żeby ten warunek był istotny dla księgarni internetowej, która w ogóle może nie dysponować magazynem, a niewielkie zapasy trzymać w pomieszczeniu nieprzystosowanym do przechowywania książek. Dzięki temu oszczędza ona na kosztach utrzymywania powierzchni magazynowych i nie ryzykuje zamrażania dużego kapitału w zapasy książek[8]. Może je sprowadzać na bieżąco od dostawców na podstawie zamówień składanych przez klientów drogą internetową. Na razie trudno jednak wyobrazić sobie księgarnię internetową bez jakiegokolwiek lokalu. Konieczne jest przecież miejsce, gdzie można książkę zapakować, zaadresować i wydrukować faktury. Co więcej, część księgarń internetowych pozwala na odbieranie zamawianych książek w tradycyjnych magazynach.

Do tych warunków należy dodać jeszcze wykwalifikowany personel. Niemniej jednak, internetowa księgarnia w najlepszym wypadku może też być obsługiwana przez grupę sprawnych informatyków i pracowników zatrudnionych do wysyłki książek, a nie tylko przez wykwalifikowanych księgarzy. Inną kwestią pozostaje jakość funkcjonowania takich księgarń.

Dla definicji księgarstwa internetowego kluczowe jest pojęcie handlu elektronicznego (e-commerce). W polskim piśmiennictwie definiuje go Bogdan Gregor jako proces sprzedawania i kupowania produktów i usług, a więc zawierania transakcji handlowych z wykorzystaniem środków elektronicznych, prowadzony za pośrednictwem Internetu (często pomocne są także narzędzia tradycyjne - fax czy telefon). Na platformę elektroniczną zostaje przeniesiony cały proces prezentacji oferty, wyboru, składania zamówień, przetwarzania dokumentów[9]. Z drugiej strony, spotykamy się także z bardziej precyzyjnym definiowaniem sklepu internetowego. Badacze z poznańskiego Instytutu Logistyki i Magazynowania charakteryzują go jako punkt sprzedaży prowadzący handel elektroniczny w Internecie pod unikatowym adresem WWW, udostępniający interaktywny formularz, za pomocą którego konsument składa zamówienie, dokonując wyboru produktu lub usługi na podstawie podanych informacji (w tym ceny) oraz formy płatności[10]. Autorzy wykluczyli więc placówki, gdzie zamówienia składa się np. za pośrednictwem poczty elektronicznej. Wprawdzie sukcesywnie zmniejsza się liczba takich witryn, gdyż coraz szerzej jest dostępne np. darmowe oprogramowanie pozwalające na stosunkowo proste założenie sklepu, ale nadal pewną część przychodów e-commerce uzyskują takie firmy, które sprzedają towary czy usługi w dość nieskomplikowany sposób. Dlatego szacunki dotyczące wielkości sprzedaży internetowej tylko w przybliżeniu, moim zdaniem, pokazują wielkość internetowego rynku księgarskiego.

Podsumowując, można przyjąć, że księgarnia internetowa to placówka, która umożliwia zakup książki za pośrednictwem Internetu: pozwala na zapoznanie się z ofertą i złożenie zamówienia. Nie ma tutaj znaczenia stopień złożoności platformy elektronicznej, za pośrednictwem której jest dokonywana transakcja. Nie można nazwać księgarniami internetowymi tych, których witryny zawierają jedynie informacje o adresie, profilu i ofercie zwykłej księgarni.

Rodzaje księgarń internetowych

W typologii można oprzeć się na kryteriach stosowanych do tradycyjnych księgarń. Można więc wyróżnić, ze względu na rodzaj oferowanego asortymentu, dwa podstawowe rodzaje księgarń: ogólnoasortymentowe oraz specjalistyczne[11]. Jeśli przyjmiemy, że asortyment księgarni internetowej nie ogranicza się tylko do książek, to można podzielić księgarnie internetowe ze względu na rodzaj oferty i wytypować[12]:

1. księgarnie sprzedające tylko książki,

2. księgarnie sprzedające również inne artykuły (multimedia, filmy, nagrania, zabawki, sprzęt elektroniczny, przybory piśmiennicze itd.).

Innym kryterium podziału może być kanał sprzedaży i wtedy można podzielić księgarnie na[13]:

1. księgarnie, dla których Internet jest jedyną formą sprzedaży,

2. księgarnie, dla których Internet, obok tradycyjnej formy handlu książką, jest jest dodatkowym kanałem sprzedaży.

Sądzę, że można jeszcze dzielić księgarnie ze względu na rodzaj nośnika oferowanych tytułów na:

1. księgarnie oferujące tylko cyfrowe wersje publikacji. Można wtedy mówić o prawdziwej wirtualnej księgarni. Cały obrót odbywa się drogą elektroniczną: przejrzenie oferty, złożenie zamówienia, płatność oraz pobranie książki w wersji cyfrowej na dysk komputera użytkownika. Przykładem może być Fictionwise.com czy Nexto.pl w Polsce[14];

2. księgarnie oferujące książki na różnych nośnikach danych. Do tej grupy będą należały np. wielkie księgarnie internetowe: Amazon.com czy polski Merlin.pl oferujące obok książek drukowanych, także publikacje elektroniczne czy dźwiękowe.

Modele handlu elektronicznego

Książkę w Internecie można kupić na kilka sposobów. Za Gregorem i Stawiszyńskim[15] można wyróżnić następujące modele elektronicznego handlu książką:

1. Aukcja internetowa. Ten model handlu zaliczony do kategorii c2c (consumer to consumer) zyskał sobie ogromną popularność wśród użytkowników Internetu. Z jednej strony serwis aukcyjny pozwala na tańsze zakupy poszukiwanego towaru, niekoniecznie używanego, z drugiej zaś daje możliwość nabycia książki niedostępnej w księgarniach czy antykwariatach. Sprzedającym nie musi być indywidualna osoba. Może to też być firma, której serwis aukcyjny pozwala na założenie własnego sklepu. W tym modelu serwis aukcyjny jest tylko pośrednikiem między kupującym a sprzedającym i pobiera zazwyczaj od sprzedającego pewną opłatę od dokonanej transakcji. Tabela 1. ilustruje rozmiar oferty w polskich serwisach aukcyjnych.



Tab.1. Książki, komiksy i czasopisma w ofercie polskich serwisów aukcyjnych - dane z 13 lutego 2008 r.

Allegro.pl eBay Świstak Subasta Bazarek24.pl Kiermasz.pl Sprzedam.pl
244 565 193 752 38 484 26 591 77 81 1480

Źródła:
Allegro. Tryb dostępu: http://www.allegro.pl ; eBay Polska. Tryb dostępu: http://www.ebay.pl ;
Świstak.pl. Tryb dostępu: http://www.swistak.pl; Subasta. Tryb dostępu: http://www.subasta.pl;
Bazarek24.pl.Tryb dostępu: http://www.bazarek24.pl ; kiermasz.pl. Tryb dostępu: http://www.kiermasz.pl;
Sprzedam.pl. Tryb dostępu: http://www.sprzedam.pl
.

2. Serwisy ogłoszeniowe. Także pełnią funkcję pośredniczącą. Jest to rodzaj elektronicznej tablicy ogłoszeniowej z ofertą sprzedaży określonego towaru. Przykładem takiego serwisu może być Alegratka.pl (http://ale.gratka.pl); Kupsprzedaj.pl (http://kupsprzedaj.onet.pl). Pewną część anonsów stanowią także ogłoszenia o sprzedaży książek, czasopism, komiksów. W sieci są dostępne także serwisy częściowo specjalizujące się w pośrednictwie handlu książką, np. e-Antykwariat.info. Antyki w Internecie (http://e-antykwariat.info/index.php). W porównaniu z serwisami aukcyjnymi ceny nie można licytować, aczkolwiek zapewne można negocjować ze sprzedającym ostateczną kwotę zakupu.

Księgarnie internetowe zaangażowały się także w pośredniczenie w sprzedaży książek. W listopadzie amerykański Amazon.com, a w marcu 2002 r. jego brytyjski i niemiecki oddział, uruchomiły nową platformę sprzedaży Marketplace[16], dzięki której firmy i indywidualni użytkownicy mogą sprzedawać i kupować nowe oraz używane towary. W listopadzie 2003 r. brytyjska filia Amazon.com poinformowała o zawarciu umowy z British Library. Na jej mocy ponad 2 500 000 rekordów bibliograficznych pochodzących z katalogu BL dodano do bazy Amazon[17]. Klienci zainteresowani sprzedażą swoich książek nie muszą sporządzać ich opisów bibliograficznych, jedynie dodają dodatkowe informacje, np. o liczbie stron, formacie, zawartości. W ten sposób ułatwia się klientom sprzedaż nawet znacznej liczby tytułów. W rezultatach wyszukiwania użytkownik widzi nie tylko nowe książki, ale także używane - może więc wybrać najodpowiedniejszą dla siebie opcję. Opis bibliograficzny obejmuje informację o tytulaturze, autorstwie, wydawcy, roku wydania oraz numerze ASIN (Amazon Standard Identification Number). Dla książek bez ISBN ASIN jest jednoznacznym ich identyfikatorem[18].

Podobną formę pośrednictwa stosuje księgarnia Barnes & Noble, która dla odmiany autoryzuje innych księgarzy chcących za jej pośrednictwem sprzedawać używane książki. Omówione księgarnie zarabiają więc podwójnie: na sprzedaży swojego asortymentu i prowizji, jaką otrzymują od księgarń lub indywidualnych osób sprzedających książki. Księgarze wykorzystują markę znanej firmy, żeby sprzedać część swojego asortymentu.

3. Inny model pośrednictwa jest związany ze sprzedażą usług i produktów przez sieć partnerów (afiliantów). Otrzymują oni prowizję za dostarczenie klienta do sprzedawcy[19]. W przypadku handlu książką model ten polega np. na stworzeniu własnej witryny internetowej, opisaniu oferty i umieszczeniu wyszukiwarki, która przeszukuje bazę książek sprzedawcy. W przypadku znalezienia przez klienta interesującego go tytułu, zostaje on przekierowany na witrynę WWW księgarni, gdzie może sfinalizować transakcję.

4. Sklepy internetowe. Wyróżnimy tutaj kategorię b2b (business to business), gdzie stronami transakcji są firmy, np. hurtownie i księgarnie. Kompleksowy system obsługi zamówień - Magazyn Wirtualny stworzyła w Polsce firma Ogólnopolski System Dystrybucji Wydawnictw Azymut. Jednak największą grupę stanowi kategoria b2c (business to consumer), gdzie transakcja zachodzi między przedsiębiorcą a konsumentem. Jest to największy segment e-commerce, a księgarnie stanowią niemałą jego część. Dokładna ich liczba w Polsce jest trudna do ustalenia z różnych powodów, m.in. otwierania nowych placówek czy też kończenia działalności przez część placówek już istniejących. Witold Chmielarz w 2004 r. obliczał, że jest ich ok. 250[20]. Poznański Instytut Logistyki i Magazynowania szacuje, że książki w ofercie ma ok. 330 placówek[21]. Ponad 500 księgarń rejestruje katalog portalu Wirtualna Polska (WP), ale trudno traktować go jako wiarygodne źródło informacji w tej mierze. Rejestruje on bowiem także witryny niemające nic wspólnego z księgarstwem, np. Alimenty.pl oraz strony partnerów księgarń, gdzie znajdują się podwójne wpisy tych samych księgarń i oferty pasażów handlowych. Nie rejestruje także wszystkich witryn wydawnictw uczelnianych sprzedających książki.

W omawianych przypadkach książka jest sprzedawana przez pośrednika - hurtownię i księgarnię. Internet sprawił jednak, że wydawcy coraz częściej pomijają pośredników i tworzą własne księgarnie internetowe, przez które sprzedają część swojej produkcji wydawniczej.

5. Pasaże handlowe. Między księgarnią internetową a klientem pośredniczą pasaże handlowe (virtual mall)[22]. Są to miejsca, gdzie zgrupowana jest oferta wielu sklepów internetowych. Takie pasaże oferują np. portale Wirtualna Polska i Onet.pl. Dają one możliwość wyszukiwania towarów za pośrednictwem jednego interfejsu użytkownika. Niemniej jednak, transakcja sprzedaży dokonywana jest już na witrynie WWW księgarni należącej do pasażu. Uczestnictwo w pasażu może się wiązać z pewnymi opłatami, stąd liczba reprezentowanych księgarń może być ograniczona.

Podobnie, ale na znacznie większą skalę działają serwisy takie jak Alibris (http://www.alibris.com) czy AbeBooks (http://www.abebooks.com). W przeciwieństwie do pasażów skoncentrowane są głównie na książkach. Integrują one ofertę tysięcy księgarń z całego świata sprzedających nie tylko książki nowe, ale także końcówki nakładów czy książki używane. Alibris umożliwia np. wyszukanie danych o ponad 60 milionach książek. W odróżnieniu od pasażu, transakcji można dokonać na stronie Alibris, gdzie otrzymamy pełną informację o książce: w jakich księgarniach jest dostępna, w jakiej cenie i w jakim stanie.

Funkcję pośrednika między księgarnią a klientem pełnią także porównywarki cen (np. Ceneo - http://www.ceneo.pl; Skąpiec.pl - http://www.skapiec.pl), dzięki którym można m.in. sprawdzić cenę książki w różnych księgarniach internetowych. Podobnie jak w przypadku pasażów, porównywarka pokazuje tylko listę odszukanych książek wraz z ich cenami, a ostateczna transakcja odbywa się na witrynie określonej księgarni.

Podsumowanie

Całkowita wirtualizacja księgarstwa nie nastąpi w bliskim czasie - stanie się to wtedy, gdy produkcja wydawnicza będzie w przeważającej mierze dostępna w wersji elektronicznej. Wówczas księgarnia internetowa stanie się prawdziwym wirtualnym bytem - bez lokalu i personelu, zarządzana przez system komputerowy. Wprawdzie istnieją już księgarnie internetowe sprzedające książki w wersji cyfrowej, ale poza kilkoma wyjątkami, takimi jak Fictiowise.com czy Amazon.com, działają one na stosunkowo niewielką skalę.

Omówione modele sprzedaży książek mogą być wykorzystane przez biblioteki jako alternatywa dla tradycyjnych zakupów. Wymagałoby to jednak wielu zmian prawnych, gdyż biblioteki są np. ograniczane przez ustawę o zamówieniach publicznych. Rozwiązania wymagałaby także kwestia wykorzystania kart kredytowych do składania zamówień[23]. Z drugiej strony, niektóre rozwiązania e-commerce mogą przynosić bibliotekom dodatkowe dochody. Selekcjonowane zbiory mogą być np. sprzedawane na aukcjach internetowych czy na platformach typu Marketplace. Pewnym źródłem finansowego wsparcia dla bibliotek może być także program partnerski. W sytuacji permanentnego niedofinansowania placówek bibliotecznych są to rozwiązania, nad którymi warto się zastanowić.

Przypisy:

[1] SMAGA, M. Internetowy biznes skazany na sukces [on-line]. [dostęp 13 lutego 2008] Dostępny w World Wide Web: http://manager.money.pl/strategie/marketing_i_sprzedaz/artykul/internetowy;biznes;skazany;na;sukces,62,0,190270.html#.

[2] Internet 2006: grudzień 2006 [on-line]. [dostęp 13 lutego 2008]. Dostępny w World Wide Web: http://pliki.gemius.pl/Raporty/2006/Gemius_SA_Internet_2006.pdf.

[3] SMAGA, M. jw.

[4] Tamże.

[5] GABALDON, C. Building library collections, the eBay way. W: Electronic Journal of Academic and Special Librarianship [on-line]. 2005, v. 6, no 3 [dostęp 2 czerwca 2006]. Dostępny w World Wide Web: http://southernlibrarianship.icaap.org/content/v06n03/gabaldon_c01.htm; HOLLEY, R. P., KALANI A. The effect of the Internet on the out-of-print book market: implications for libraries. Library Collections, Acquisitions & Technical Services 2005, nr 29, s. 118-139; KRUSE T., HOLTZMAN A. Web booksellers - their usefulness to libraries. Library Collections, Acquisitions & Technical Services 2003, nr 27, s. 121-128; LEVINE-CLARK M. An analysis of used-book availability on the Internet. Library Collections, Acquisitions & Technical Services 2004, nr 28, s. 283-297.

[6] Współczesne polskie księgarstwo: mały słownik encyklopedyczny. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1981, s. 111. ISBN 83-04-00676-6.

[7] CYBULSKI, R. Książka współczesna. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1986, s. 197. ISBN 83-01-06778-0.

[8] GREGOR, B, STAWISZYŃSKI M. e-Commerce. Bydgoszcz: Łódź: Branta, 2002, s. 140. ISBN 83-89073-03-X.

[9] Tamże, s. 79.

[10] KRASKA M. (red.). Elektroniczna gospodarka w Polsce: raport 2006. [on-line]. Poznań 2007. [dostęp 22 sierpnia 2007]. Dostępny w Internecie: http://www.mg.gov.pl/NR/rdonlyres/30E1CFA7-EB20-499C-96FC-AF3A3017213B/35007/
Elektroniczna_gospodarka_w_Polsce_Raport_2007.pdf
.

[11] CYBULSKI, R. jw., s. 197-198.

[12] CHMIELARZ W. Charakterystyka i ocena wybranych księgarni internetowych w Polsce. W: BOŻYK P. (red.). Konkurencyjność polskiej gospodarki w warunkach członkostwa w Unii Europejskiej. Warszawa: Wydaw. WSEI, 2004, s. 100. ISBN 83-87444-86-3.

[13]  Tamże.

[14] Nexto.pl jako początek cyfrowej rewolucji? W: Wirtualny Wydawca 13.02.2008 16.22 [on-line]. [dostęp 19 lutego 2008]. Dostępny w World Wide Web: http://wirtualnywydawca.pl/a/showitem/id/20056/cat/KHKP.html .

[15] GREGOR, B, STAWISZYŃSKI M. jw.,. s. 116-177.

[16] Amazon Europe launches Marketplace [on-line]. [dostęp 19 lutego 2008]. Dostępny w World Wide Web: http://www.amazon.co.uk/gp/press/pr/20020320/ref=amb_link_34362865_13?pf_rd_m=A3P5ROKL5A1OLE&pf_rd_s= center-2&pf_rd_r=126PCBY9TDJCSC2H5R9J&pf_rd_t=2701&pf_rd_p=112945091&pf_rd_i=home-2002.

[17] Amazon.co.uk Teams Up with the British Library for Dramatic Category Expansion of Rare and Antiquarian Titles [on-line]. [dostęp 19 lutego 2008]. Dostępny w World Wide Web: http://www.amazon.co.uk/gp/press/pr/20031124/ref=amb_link_34362765_1?pf_rd_m=A3P5ROKL5A1OLE&pf_rd_s= center-2&pf_rd_r=1XA4RDYBRHW2C7BQN2N2&pf_rd_t=2701&pf_rd_p=112945191&pf_rd_i=home-2003.

[18] ASIN [on-line]. [dostęp 17 lutego 2008]. Dostępny w World Wide Web: http://pl.wikipedia.org/wiki/ASIN.

[19] MAZURKIEWICZ, P. Modele biznesu internetowego. W: Informatyka narzędziem współczesnego zarządzania. Warszawa: Wydaw. PJWSTK, 2004, s. 222. ISBN 83-89244-32-2.

[20] CHMIELARZ W. jw., s. 100.

[21] KRASKA M. (red.). jw. [dostęp 22 sierpnia 2007]. Dostępny w Internecie: http://www.mg.gov.pl/NR/rdonlyres/30E1CFA7-EB20-499C-96FC-AF3A3017213B/35007/
Elektroniczna_gospodarka_w_Polsce_Raport_2007.pdf
.

[22] MAZURKIEWICZ, P. jw., s. 221.

[23] KRUSE T., HOLTZMAN A. jw., s. 122.

 Początek strony



Modele sprzedaży książek w Internecie / Adam Jachimczyk// W: Biuletyn EBIB [Dokument elektroniczny] / red. naczelny Bożena Bednarek-Michalska - Nr 2/2008 (93) marzec. - Czasopismo elektroniczne. - [Warszawa] : Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich KWE, 2010. - Tryb dostępu: http://www.ebib.info/2010/93/a.php?jachimczyk. - Tyt. z pierwszego ekranu. - ISSN 1507-7187