ebib 
Nr 9/2007 (90), E-czasopisma i serwisy bibliotekarskie w Europie. Sprawozdanie
 poprzedni artykuł następny artykuł   

 


Anna Tonakiewicz
Biblioteka Główna Politechniki Warszawskiej

Bałtyckim szlakiem - wycieczka szkoleniowa do bibliotek w Rydze, Tallinie i Wilnie


Pomysł na organizowanie wycieczek studyjnych dla bibliotekarzy Biblioteki Głównej Politechniki Warszawskiej został zrealizowany po raz pierwszy w 2005 r., kiedy celem podróży stała się Biblioteka Śląska w Katowicach. Rok później zrodziła się idea wyjazdu szkoleniowego do Pragi – Wiednia – Budapesztu, którego uczestnicy wzięli udział w spotkaniach w sześciu wybranych bibliotekach. Trzy z nich to akademickie biblioteki techniczne.

W tym roku postanowiliśmy poznać biblioteki krajów nadbałtyckich. Ze względu na konieczność pokonania dużych odległości pomiędzy Warszawą – Rygą – Tallinem i Wilnem udaliśmy się tylko do 3 bibliotek. Kierując się potrzebą poznania działalności bibliotek o podobnym profilu, wybraliśmy trzy Politechniki: w Rydze, w Tallinie i w Wilnie.

10 września 2007 r. grupa 26 bibliotekarzy wyruszyła z Warszawy w kierunku Rygi. Warszawa żegnała nas ulewnym deszczem, który towarzyszył nam przez 2/3 drogi do granicy polsko-litewskiej. Na szczęście Suwalszczyzna okazała się łaskawsza i granicę w Budziskach przekraczaliśmy w promieniach słońca. Pierwszy dzień spędziliśmy w autokarze, pokonując trasę Via Baltica do Rygi i podziwiając najpierw litewskie, potem łotewskie krajobrazy. Do stolicy Łotwy dotarliśmy późnym wieczorem i pomimo zmęczenia oraz późnej pory część grupy wybrała się na zwiedzanie Rygi nocą.

Następnego dnia wcześnie rano pożegnaliśmy hotel i udaliśmy się do Biblioteki Naukowej Politechniki Ryskiej. Zostaliśmy tam serdecznie powitani przez dyrektora tej placówki panią Aiję Janbicką i część kadry kierowniczej. Spotkanie miało charakter roboczy, a gospodarze przygotowali kilka prezentacji. Omówiono w nich m.in.: organizację i funkcjonowanie Biblioteki, politykę gromadzenia zbiorów oraz usługi informacyjne i szkolenia użytkowników. Przedstawiono również współpracę międzynarodową oraz udział w konsorcjach krajowych bibliotek naukowych i akademickich.


Budynek Biblioteki Naukowej w Rydze
Rys.1 Budynek Biblioteki Naukowej w Rydze

Zarówno Uczelnia, jak i jej Biblioteka mają długą tradycję, sięgającą roku 1862. Przez ponad 100 lat zmieniał się status i przynależność Uczelni. Te historyczne zawirowania mają swoje odzwierciedlenie w zasobach Biblioteki, liczących ponad 2 miliony voluminów, z czego 15% stanowią zbiory w języku łotewskim, 67% w języku rosyjskim i 18% w innych językach. Obecnie Politechnika Ryska dzieli się na 8 wydziałów, w których studiuje 17 tys. studentów.

Podobną strukturę reprezentuje Biblioteka Naukowa Politechniki Ryskiej (BNPR), od 2006 r. akredytowana jako Państwowa Biblioteka Techniczna. Ten status zapewnia jej otrzymywanie egzemplarza obowiązkowego z nauk technicznych. Główna siedziba BNPR zlokalizowana jest na terenie Uczelni, w oddzielnym budynku zaadaptowanym na jej potrzeby. Integralną częścią BNPR są biblioteki wydziałowe, mające siedzibę w 5 różnych miejscach.

Komputeryzacja Biblioteki została zapoczątkowana w 1994 r. w systemie Aleph. Od 2000 r. biblioteka uczestniczy w tworzeniu centralnego katalogu bibliotek technicznych na Łotwie – ALIS, który jest zarządzany przez Bibliotekę Narodową. Minusem tej współpracy jest posadowienie całej bazy na jednym serwerze, co stwarza problemy zarówno bibliotekarzom, jak i użytkownikom. Największym problemem katalogu centralnego jest systemowe ograniczenie liczby wyświetlanych egzemplarzy danego tytułu (około 200 wyświetla się bez problemu). Ich lokalizacja w katalogu centralnym ułożona jest w porządku alfabetycznym bibliotek, a egzemplarze BNPR są na samym końcu tej listy. To powoduje, że użytkownicy BNPR nie zawsze mogą obejrzeć wszystkie dostępne w swojej bibliotece egzemplarze, jeśli ich liczba przekracza ograniczenia. Studenci nie mogą także sprawdzić terminu zwrotu książki w katalogu BNPR, lecz muszą korzystać w tym celu z katalogu centralnego. Poza tym użytkownicy mogą przeszukiwać katalog, ale nie mają możliwości rezerwowania książek.


W okresie 1995–2004 roku biblioteki łotewskie wypracowały zintegrowany system sieci informacyjnych na Łotwie LATLIBNET (którego uczestnikiem jest także BNPR). Projekt zrealizowano pod patronatem Stowarzyszenia Akademickich Bibliotek Łotewskich, po uzyskaniu funduszy rządowych i grantu z fundacji Mellona.

W 2004 r. rozpoczęto w Bibliotece prace nad pilotażowym projektem UNESCO dla państw bałtyckich, związanym z tworzeniem bazy prac magisterskich i doktorskich. W tym samym czasie 2004–2007 wystartował wspólny projekt bibliotek naukowych w Rydze w zakresie tworzenia katalogu centralnego, publikacji elektronicznych oraz wspólnej karty bibliotecznej, obowiązującej w 8 bibliotekach. Wszyscy użytkownicy mogą korzystać z zasobów wielu bibliotek, posługując się jedną kartą biblioteczną (nie zawsze mogą wypożyczać zbiory, jest to uzależnione od poszczególnych przepisów w tym zakresie).

Od 2003 r. Biblioteka prowadzi szkolenia dla studentów I roku, ale nie są one obowiązkowe. Dzięki aktywności kilku nauczycieli akademickich udało się wprowadzić szkolenia specjalistyczne do programu nauczania na dwóch wydziałach chemicznych. Biblioteka korzystała również z możliwości kształcenia pracowników m.in. w Helsinkach w ramach programu Leonardo da Vinci – Education and Culture Lifelong Programme – Development of Information Literacy.

Po wizycie w Bibliotece Politechniki Ryskiej mieliśmy niewiele czasu na zwiedzanie miasta, bowiem przed nami była do pokonania droga do Tallina, około 300 km. Mimo to, przy sprzyjającej słonecznej pogodzie mogliśmy zobaczyć najważniejsze obiekty Starego Miasta w Rydze – Małą i Wielką Gildę, Dom Bractwa Czarnogłowych, Ratusz, Katedrę.

Sala komputerowa w Bibliotece Politechniki Ryskiej
Rys.2 Sala komputerowa w Bibliotece Politechniki Ryskiej

Spacer ulicami Starego Miasta
Rys.3 Ryga - Spacer ulicami Starego Miasta

Wieczorem dotarliśmy do Tallina, a następnego dnia udaliśmy się z wizytą do Biblioteki Politechniki Tallińskiej (BPT). Powitał nas najpierw prorektor Uczelni, a później dyrektor Biblioteki Juri Jaris, po wstępnej prezentacji zaproponował nam podział na grupy tematyczne. Zdecydowaliśmy się na cztery z nich: organizacja i zarządzanie, wdrażanie Metal Lib SFX, dygitalizacja zbiorów, szkolenia użytkowników/lokalne i krajowe bazy danych. Podczas prezentacji dyrektor Jaris nawiązał do historii (BPT), ściśle związanej z historią uczelni od 1919 r.


Tallin – Przed Gmachem Politechniki
Rys. 4 Tallin – Przed Gmachem Politechniki

Politechnika w Tallinie dzieli się na 7 wydziałów, w których studiuje około 12 tysięcy studentów. Estonia, jako mały kraj (1 800 000 mieszkańców), przeżywa ogromny problem demograficzny. Władze politechniki dążą więc do rozwoju kierunków multidyscyplinarnych, zachęcając tym samym kadrę naukową do szerszej współpracy, by uczynić studia techniczne atrakcyjniejszymi. Estonia, podobnie jak inne kraje, zaczyna odczuwać deficyt inżynierów.



Od 1992 r. Biblioteka Politechniki Tallińskiej pełni także rolę Centralnej Biblioteki Technicznej. Ta funkcja zapewnia jej egzemplarz obowiązkowy. Na okres 2002–2006 BPT otrzymała status biblioteki naukowej. Dodatkowo na lata 2005/2006 oraz 2006/2007 uzyskała status podstawowej jednostki uczelni. Dzięki temu budżet BPT został zwiększony o 100% przez środki przekazywane z Ministerstwa Nauki, poza budżetem uczelnianym. To oczywiście korzystna sytuacja. Należy jednak wziąć pod uwagę, że kiedy za rok nastąpi weryfikacja dorobku naukowego (jest tylko jeden bibliotekarz z tytułem doktora), wówczas biblioteka może nie spełnić kryteriów oceny parametrycznej. Tym samym może spaść w kategoryzacji, co będzie jednoznaczne z obcięciem środków.

Tallin – Powitanie w Sali Senatu Politechniki
Rys.5 Tallin – Powitanie w Sali Senatu Politechniki

Obecnie BPT nie posiada własnego lokum. Łącznie z bibliotekami wydziałowymi funkcjonuje w pięciu różnych budynkach. Nawet Biblioteka Główna rozmieszczona jest w dwóch miejscach. Pomimo to dysponuje ona obszernymi salami czytelnianymi na 230 miejsc, wyposażonymi w stanowiska komputerowe z dostępem do Internetu (ponad 40 w jednej z sal). W 1999 r. w BPT, podobnie jak w innych naukowych bibliotekach Estonii, został wdrożony komputerowy system INNOPAC. Obecnie biblioteki te tworzą w ramach konsorcjum wspólny system ELNET. Spełnia on jednocześnie rolę bibliografii narodowej, centralnego katalogu bibliotek zrzeszonych (ESTER), narzędzia do zarządzania zbiorami w każdej z uczestniczących bibliotek, centrum zarządzania rekordami bibliograficznymi, bazy danych do koordynowania rozwoju kolekcji.

Od siedmiu lat trwają prace nad realizacją projektu budowy nowej siedziby biblioteki, w której mają się znaleźć m.in. nowoczesne sale szkoleniowe, miejsca do pracy w małych grupach dla studentów, biuro rozwoju naukowego, organizacje studenckie, kawiarenka, itd. Niestety, realizacja została wstrzymana z powodów finansowych.

Obecnie użytkownicy biblioteki mają dostęp do wielu komercyjnych elektronicznych źródeł informacji naukowej, wśród nich do 22 tysięcy e-książek, 18 tysięcy e-czasopism i wielu bibliograficznych światowych baz danych. Biblioteka Politechniki Tallińskiej bierze także udział w wielu projektach międzynarodowych. Dzięki uczestnictwu w EU DEDICATE (1998–1999) opracowano nowy model szkoleń w formie on-line. Za zaliczenie niektórych z nich studenci mogą otrzymać 1,5 punku kredytowego. Dużym osiągnięciem jest włączenie szkoleń studentów I roku do programu nauczania. Za podstawowe szkolenie student może otrzymać 0,5 punku kredytowego, za udział i zaliczenie szkoleń specjalistycznych nawet od 2,5 do 5 punktów. Szkolenia specjalistyczne prowadzone są przez bibliotekarzy dziedzinowych (7 osobowy zespół), zarówno w formie prezentacji i wykładów, jak i warsztatów w małych grupach. Takie zajęcia mogą trwać od kilku do kilkunastu godzin. Na uwagę zasługują także szkolenia dla bibliotekarzy organizowane pod nazwą „Szkoła letnia”, w których uczestniczą bibliotekarze z całego kraju.


Tallin – Czytelnia Komputerowa
Rys. 6 Tallin – Czytelnia Komputerowa

Po wizycie w Politechnice Tallińskiej udaliśmy się na zwiedzanie miasta. Byliśmy zaskoczeni pięknem i odmiennością stylu architektonicznego starówki tallińskiej, jak również rozmachem prac konserwatorskich. Tym razem trochę w słońcu, trochę w deszczu zobaczyliśmy Cerkiew Aleksandra Newskiego, wieże Długiego Hermana i Grubej Kaśki, Wielką Gildę Kupiecką, Parlament i Ratusz. W Tallinie spędziliśmy kolejną noc ze względu na konieczność przebycia ponad 600 km w dniu następnym, w drodze do Wilna.


Kolejnego dnia musieliśmy ponownie przekroczyć dwie granice. Jadąc trasą Via Baltica znowu podziwialiśmy piękne widoki. Zatrzymaliśmy się nawet na kilkanaście minut na terenie Łotwy, by nacieszyć się widokiem piaszczystej plaży i odetchnąć morskim powietrzem Bałtyku. Już na terenie Litwy zatrzymaliśmy się na Górze Krzyży w okolicach Szawle.

Piątek, ostatni dzień wycieczki studyjnej spędziliśmy w Bibliotece Politechniki Wileńskiej (BPW). Mogliśmy podziwiać okazały i funkcjonalny budynek biblioteczny, otwarty w 2000 r. Przywitały nas litewskie koleżanki, z-ca dyrektora biblioteki Sigute Urbanaviciene oraz kierowniczka Oddziału Informacji Aurelija Striogena.

Tallin – Rynek Starego Miasta
Rys. 7 Tallin – Rynek Starego Miasta

Wilno – Budynek Biblioteki
Rys. 8 Wilno – Budynek Biblioteki

Politechnika Wileńska jest młodą uczelnią, której początki sięgają przełomu lat 50. i 60. Obecny status został jej nadany w 1990 r. Uczelnia kształci obecnie około 17 tysięcy studentów na 8 wydziałach. Nasza robocza wizyta miała miejsce w nowoczesnej sali komputerowej (ponad 40 stanowisk dla użytkowników), udostępnianej studentom po zamknięciu biblioteki w godzinach od 22.00 do 8.00. Stanowiska komputerowe są zlokalizowane także w innych czytelniach (6 czytelni, w tym Czytelnia dla Kadry Naukowej) i agendach biblioteki (łącznie 98).

W 1995 r. w BPW wdrożono system Aleph, w którym tworzone są nie tylko katalogi biblioteczne, ale również własne, bibliograficzne bazy danych. Poza dokumentacją dorobku naukowego uczelni, BPW zajmuje się tworzeniem pełnotekstowej bazy czasopism naukowych, wprowadzając do niej zawartość kilkunastu tytułów czasopism. Osiem z nich publikowanych jest w języku angielskim, cztery w języku litewskim. Ta pełnotekstowa wersja bazy funkcjonuje od trzech lat, natomiast archiwum w postaci bazy bibliograficznej (opis bibliograficzny i streszczenie) jest dostępne od 1995 r.

Zaskoczyło nas, że biblioteka zajmuje się tworzeniem bibliograficznej bazy czasopism zagranicznych, prenumerowanych przez BPW. Rekordy w bazie zawierają szczegółowy opis bibliograficzny źródeł, słowa kluczowe, streszczenia artykułów. Jest to praca wymagająca olbrzymiego nakładu czasu, dużego zespołu ludzi (12 osób). Według naszej oceny jest to powielanie informacji znajdujących się w komercyjnych bazach bibliograficzno-abstraktowych, takich jak: INSPEC, COMPENDEX, bazy EBSCO, bazy PROQUEST i innych (do których BPW kupuje licencje dostępu). Nasze litewskie koleżanki nie potrafiły wyjaśnić zgłoszonych przez nas wątpliwości, co do zasadności tworzenia takiej bazy.

Z pewnością na uwagę zasługują relacje Biblioteki z uczelnianą Oficyną Wydawniczą. Dzięki tej współpracy do magazynów bibliotecznych trafia 20 egzemplarzy każdego wydanego przez Oficynę tytułu podręcznika oraz 5 egzemplarzy każdego tytułu monografii. BPW ma także prawo tworzenia linków do elektronicznych książek, wydawanych przez Oficynę. Warto dodać, że Oficyna pracuje na serwerze BPW, co nie stwarza problemów ze zmianą adresu internetowego. Opisy bibliograficzne tych tytułów są wprowadzane do katalogu komputerowego. Dzięki temu Biblioteka może powiększać swoje zasoby elektroniczne. Podobnie jak biblioteka w Rydze, Biblioteka Politechniki Wileńskiej ma ograniczone środki na zakup licencji do baz danych, ponieważ ponosi pełny koszt zakupu licencji dostępu. Również zbiory BPW są skromniejsze niż w Bibliotece w Rydze czy w Tallinie. Jest to związane z otrzymywaniem egzemplarza obowiązkowego. Na Litwie tylko Biblioteka Narodowa ma ten przywilej.


Od 2004 r., podobnie jak w BNPR i w BPT, w Bibliotece Politechniki Wileńskiej prowadzone są prace związane z tworzeniem bazy prac magisterskich i doktorskich w ramach projektu UNESCO dla państw bałtyckich. Poza tym, podobnie jak we wcześniej odwiedzanych bibliotekach, BPW prowadzi również współpracę ze środowiskiem krajowym, będąc członkiem konsorcjum bibliotek akademickich. Rezultatem wspólnych działań jest Litewska Biblioteka Wirtualna oraz Centralny Katalog Bibliotek Akademickich. Biblioteka jest także uczestnikiem LIBIS – katalogu centralnego, skupiającego biblioteki naukowe i publiczne.

W czasie dyskusji pytaliśmy również o formy szkoleń dla użytkowników. W tym zakresie biblioteka osiągnęła porozumienie z uczelnią, na podstawie którego prowadzone są obowiązkowe szkolenia dla studentów I roku. Nie są one przedmiotem nauczania.

Po wizycie w Politechnice Wileńskiej pozostało nam około trzy godziny, by obejrzeć najciekawsze miejsca starówki wileńskiej. Mogliśmy podziwiać kościół św. Piotra i Pawła, Ostrą Bramę ze świętym obrazem, Katedrę, kościół św. Anny oraz pomnik Mickiewicza. Po takiej dawce wrażeń wyruszyliśmy w drogę powrotną do Warszawy.

Wilno – Czytelnia Czasopism – Sposób
przechowywania bieżących zeszytów
Rys. 9 Wilno – Czytelnia Czasopism –
Sposób przechowywania bieżących zeszytów

Wilno – Stare Miasto
Rys. 10 Wilno – Stare Miasto

Podobnie jak poprzednie wyprawy, również i ta przyniosła możliwość zdobycia wiedzy, tym razem na temat krajów bałtyckich, ich systemu edukacji, funkcjonowania uczelni i bibliotek akademickich oraz podejmowanych przez nie wyzwań w zakresie wspólnych projektów. Przedmiotem dyskusji były także usługi informacyjne, zdobywanie środków na zakup zbiorów i wyposażenia oraz szkolenie użytkowników. Była też okazja, by wymienić doświadczenia zawodowe, porównać rozwiązania stosowane w odwiedzanych bibliotekach z naszymi działaniami. Najbardziej zaimponowała nam, w każdej z tych bibliotek, umiejętność współpracy zarówno z najbliższym środowiskiem (biblioteki naukowe w poszczególnych miastach), jak i ze środowiskiem krajowym. Interesującą wydała się także rola bibliotek narodowych, w poszczególnych krajach, jako koordynatora wspólnych przedsięwzięć. Koordynacja dotyczy tam nie tylko bibliotek publicznych, lecz również akademickich. Zarówno na Łotwie, jak i w Estonii i na Litwie działają Stowarzyszenia Bibliotek Akademickich, dzięki którym łatwiej jest zaistnieć, zdobywać dofinansowania oraz walczyć o ustawowe uregulowania.

W każdej z bibliotek podejmowano nas bardzo serdecznie. W przerwie przy kawie i ciasteczkach była także sposobność nawiązania zawodowych kontaktów. Były to też ćwiczenia językowe dla osób, które uczą się języka angielskiego oraz znakomita okazja do integracji naszego zespołu.

 Początek strony



Bałtyckim szlakiem - wycieczka szkoleniowa do bibliotek w Rydze, Tallinie i Wilnie / Anna Tonakiewicz// W: Biuletyn EBIB [Dokument elektroniczny] / red. naczelny Bożena Bednarek-Michalska - Nr 9/2007 (90) listopad. - Czasopismo elektroniczne. - [Warszawa] : Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich KWE, 2010. - Tryb dostępu: http://www.ebib.info/2010/90/a.php?tonakiewicz. - Tyt. z pierwszego ekranu. - ISSN 1507-7187