ebib 
Nr 7/2007 (88), Bogactwo sieci. Badania, teorie, wizje
 poprzedni artykuł następny artykuł   

 


Joanna Zoń
Wojewódzka Biblioteka Publiczna – Książnica Kopernikańska
Toruń

Polska Bibliografia Literacka – zmiany, ale jakie?


Przedmiotem recenzji jest opracowywana przez zespół Pracowni Bibliografii Bieżącej Instytutu Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk w Poznaniu Polska Bibliografia Literacka (PBL), której pomysłodawcą był prof. Stefan Vrtel-Wierczyński (pierwszy kierownik zespołu autorskiego). Do roku 2000 ukazało się 45 roczników Polskiej Bibliografii Literackiej obejmujących swoim zakresem lata 1944/45-1988, wydanych w tradycyjnej formie książkowej. W 2001 r. wydana została bibliografia za rok 1989 na nośniku elektronicznym. Informacje bibliograficzne dotyczące lat kolejnych są dostępne on-line (http://pbl.ibl.poznan.pl/), a zasób bazy systematycznie się powiększa. Na początku 2006 r. bibliografia obejmowała tylko lata 1990-1992, a obecnie dane do 1995 r. W tym czasie nastąpiła również metamorfoza strony startowej.

Charakterystyka PBL

Polska Bibliografia Literacka w wersji wirtualnej, podobnie jak wcześniejsze wydania, jest bibliografią bieżącą i odnotowuje materiały z zakresu:

  • teorii i historii literatury,
  • krytyki literackiej, teatralnej i filmowej,
  • literatury współczesnej i życia literackiego,
  • polskie teksty literackie i paraliterackie (opublikowane zarówno w postaci druków zwartych, jak i na łamach czasopism krajowych i emigracyjnych) oraz ich przekłady,
  • teksty literackie obce w przekładzie na język polski.
  • inne formy recepcji literatury, takie jak:
  • spektakle teatralne,
  • słuchowiska radiowe, teatry telewizji,
  • roczną produkcję polskich filmów fabularnych.
Internetowa wersja Polskiej Bibliografii Literackiej tak obszerny materiał dzieli na cztery części.

Pierwszą część tworzą działy:

  • Ogólny,
  • Metodologii badań literackich,
  • Teorii procesu historycznoliterackiego,
  • Teorii dzieła literackiego z dalszym podziałem na:
    • Stylistykę,
    • Wersologię,
    • Genologię,
  • Teorii krytyki literackiej,
  • Psychologii literatury,
  • Socjologii literatury,
  • Zagadnień przekładu,
  • Literatury w innych sztukach.
W 2006 r. część ta obejmowała 1269 zapisów, a obecnie 1787.

Druga część PBL jest największa objętościowo i tworzą ją takie działy jak:

  • Historia literatury (wyodrębniający materiały o charakterze ogólnym, a następnie dotyczące poszczególnych epok).
  • Literatura współczesna - zawiera na wstępie informacje o pracach ogólnych, a dalej dotyczące kolejno dramatu, krytyki, poezji i prozy; materiały o życiu literackim podzielono według tworzących go zjawisk, takich jak: prawo autorskie, polityka kulturalna, imprezy literackie, konkursy, nagrody, odznaczenia, plebiscyty, kontakty z zagranicą, związki i stowarzyszenia twórcze, życie literackie w poszczególnych miastach, wreszcie polskie życie literackie poza granicami kraju.
  • Zagadnienia specjalne składają się z: materiałów dotyczących bibliografii, katalogów i słowników, czasopiśmiennictwa, kontaktów literatury polskiej z zagranicą, literatury dla dzieci i młodzieży oraz literatury ludowej, regionalnej i robotniczej, pamiętnikarstwa, tematów i motywów literackich, wydawnictw.
  • Organizacja nauki o literaturze.
  • Dydaktyka literatury.
  • Utwory anonimowe.
  • Antologie (każda pozycja tego działu zaopatrzona jest w wykaz nazwisk autorów zamieszczonych tekstów). Hasła osobowe pisarzy polskich (zestawione także w porządku alfabetycznym, składające się z bibliografii podmiotowej i przedmiotowej).
Łącznie działy te w 2006 r. obejmowały 13431 zapisów, a obecnie 17103, nie licząc części haseł osobowych, które dostępne są poprzez indeks nazwisk.

Część trzecia jest bibliografią recepcji literatur obcych w Polsce, zestawioną według porządku alfabetycznego. Należy jednak nadmienić, że pierwszy dział odnosi się do literatury powszechnej. Część czwarta obejmuje działy - Teatr, Film, Radio, Telewizję poprzedzone działem wstępnym odnoszącym się do tych czterech form przekazu. W dziale:

  • Teatr ujęte zostały m.in.: repertuar teatrów dramatycznych i lalkowych w danym roku.
  • Film - ujęto informacje bibliograficzne dotyczące teorii i historii filmu, problematyki filmu współczesnego oraz alfabetyczne zestawienie wyprodukowanych w danym roku filmów fabularnych, telewizyjnych, pełnometrażowych oraz dokumentalnych, których tematyka wiąże się z tematyką bibliografii. Dział ten rejestrował również filmy obce powstałe w oparciu o utwory literatury polskiej.
  • Radio - zawarto materiały dotyczące historii radia oraz jego repertuar - audycji literackich (w tym głównie teatru radiowego).
  • Telewizja - zawarto materiały dotyczące historii XI muzy oraz jej repertuar.

Zarys i zasięg bibliografii

Polska Bibliografia Literacka na lata 1990-1995 posiada:

  • zasięg chronologiczny ograniczony ze względu na rejestrację piśmiennictwa i innych form literackich (np.: audycje radiowe, filmy) w wyznaczonym przedziale czasowym,
  • zasięg terytorialny nieograniczony, ponieważ obejmuje dzieła literackie polskie i zagraniczne tłumaczone na język polski ukazujące się na terenie Polski oraz polskie teksty paraliterackie ukazujące się na łamach czasopism emigracyjnych,
  • zasięg formalno-bibliograficzny nieograniczony, gdyż obejmuje dzieła literackie ukazujące się w różnych formach recepcji: wydawnictwa (druk zwarty), utwory (artykuł, audycja, film),
  • zasięg językowy ograniczony z uwagi na prezentację dzieł tylko w języku polskim.

Rodzaj i metoda opisu bibliograficznego

Wirtualna wersja PBL na podstronie zawierającej krótką jej charakterystykę http://pbl.ibl.poznan.pl/index.php?s=opbl (stan na 1 czerwca 2007 r.) nie posiada wzmianki o źródłach, z jakich korzystano w procesie jej opracowywania. Informacji tej mogła dostarczyć jedynie osobista analiza kartoteki źródeł uporządkowanej alfabetycznie dostępnej w 2006 r. Kartoteka ta pozwalała wyszukać dane źródło poprzez system automatycznego wyszukiwania (bezpośrednie skierowanie do wyszukiwanego źródła) lub wyszukanie w indeksie nazwisk.

Analiza katalogu źródeł pozwalała wysnuć wniosek, że autorzy bibliografii, podobnie jak we wcześniejszych rocznikach i w tym przypadku korzystali z:

  • przewodników bibliograficznych, katalogów wydawniczych, almanachów i innych dokumentów pozwalających wzbogacić zasób PBL zgodnie z jej zakresem tematycznym,
  • materiałów własnych i innych instytucji.

Zawarty w PBL materiał został opracowany z autopsji, ale również z przekazów pośrednich: własne kwerendy, recenzje, informacje przesłane przez wydawców. Kartoteka źródeł w bazie PBL z aktualnie opracowanym materiałem za lata 1990-1995 już nie występuje.

Wyszukiwanie

Szukaj tytułu

Przeprowadzenie wyszukania dla "Szukaj tytułu" (szukane hasło: przewodnik) daje rozbudowane zestawienie, w którym uzyskany wynik to wykaz pozycji, w tytule których poszukiwane słowo "przewodnik" występuje w dowolnym miejscu.
System wyszukiwawczy generuje wyniki na podstawie z góry założonych kryteriów.

  • I poziom - w pierwszej kolejności wykaz obejmuje tytuły w układzie zgodnym z wykazem działów bibliografii (od części I do części IV),
  • II poziom - uwzględnia formę utworu z jednoczesnym podaniem zastosowanego sposobu selekcji (alfabet autorów, alfabet tytułów).
Wszystkie utwory spełniające kryterium wyszukiwania i stanowiące wykaz posiadają uszczegółowienie danych odnoszące się do:
  • informacji szczegółowych o twórcy,
  • informacji szczegółowych o autorze,
  • informacji szczegółowych o źródle,
  • informacji szczegółowych o zapisie.

Indeks nazwisk
Wyniki wyszukiwań z wykorzystaniem "Indeksu nazwisk", podobnie jak przy wyszukiwaniu tytułu, są uporządkowane według przyjętego schematu zachowującego poniższą kolejność:

  • nazwiska pisarzy, którzy mają swoje odrębne hasła w PBL,
  • nazwiska autorów artykułów, książek, recenzji itd.,
  • osoby współtworzące: tłumacze, ilustratorzy, reżyserzy itp.,
  • osoby wymienione w adnotacjach i tytułach.

Wyniki wyszukiwań posiadają odsyłacze do zapisów pozwalających uzyskać więcej informacji.

Ocena bibliografii

Polska Bibliografia Literacka za lata 1990-1995 jest kontynuacją serii, ukazującej się jako roczniki od 1954 r. obejmującej swoim zasięgiem terytorialnym całą Polskę, z zakresu historii i teorii literatury, krytykę literacką, teksty literackie i paraliterackie, jak również teksty literackie obce tłumaczone na język polski oraz materiały dotyczące szeroko rozumianego życia literackiego. Zasięg terytorialny, jak też formalno-bibliograficzny tej bibliografii czyni ją powszechnie wykorzystywaną przez osoby poszukujące informacji na przykład o działalności literackiej danego autora, o sztukach teatralnych czy też audycjach dokumentalnych. Elektroniczna wersja Polskiej Bibliografii Literackiej posiada wiele zalet w porównaniu z wcześniejszymi wydaniami w formie papierowej. Pierwsze wydanie PBL w wersji elektronicznej (płyta CD-ROM) obejmowało bibliografię za rok 1989 (jedyna dostępna forma wydawnicza). Kolejny okres (2006 r.: lata 1990-1992, 2007 r.: lata 1990-1995) również zebrano i udostępniono w formie elektronicznej z tą jednak różnicą, że baza dostępna jest on-line i nieodpłatnie.

Taka prezentacja bibliografii i forma jej opublikowania niesie ze sobą szereg zalet. Wśród nich można wymienić:

  • dostępność: z bazy mogą korzystać wszyscy zainteresowani posiadający dostęp do Internetu, niezależnie od czasu i miejsca,
  • możliwość uzyskania w jednym zestawieniu wszystkich informacji na dany temat (poszukiwane hasło, np.: tytuł, osoba) zawartych w bazie - poszukując informacji o autorze, w jednym zestawieniu otrzymamy informację o utworach, których był autorem, redaktorem (jeśli takie powstały i baza je ujmuje), wydanych w różnych formach wydawniczych,
  • bieżącą aktualizację: elektroniczna wersja bazy umieszczona na serwerze, a nie wydawana w formie książkowej i/lub na płytach CD-ROM sprawia, że nie ma ona charakteru zamkniętego, a tym samym na bieżąco może być uzupełniana o nowe rekordy opracowane w późniejszym okresie,
  • łatwość obsługi: przejrzystość szaty graficznej i dodatkowa możliwość wykorzystania funkcji przeglądarki internetowej, za pomocą której przegląda się bazę PBL, pozwalają na szybką identyfikację poszukiwanej informacji,
  • wprowadzanie nowego kryterium wyszukiwań: wprowadzenie "Kartoteki czasopism" pozwala użytkownikowi przeglądać zapisy w danym źródle w tej formie wydawniczej,
  • udostępnienie angielskiej wersji językowej.

Pomimo takich atutów baza PBL za lata 1990-1995 nie ustrzegła się przed problemami i błędami.

  • Do niedawna problem stanowiły diakrytyki. Brak polskich liter to duży minus dla takiej bazy. Wszak jest duża różnica pomiędzy "Lechoń" a "Lechon". Wyszukanie np.: Chróścielewskiej Doroty było niemożliwe, podobnie jak i innych twórców, których nazwiska posiadają znaki diakrytyczne. Wyszukiwania można było dokonać jedynie przez wyszukanie ręczne, tj. przez wyszukanie w indeksie nazwisk. Brak diakrytyków występował również w opisach. Na szczęście problem ten został już wyeliminowany.
  • Baza PBL za lata 1990-1995 przy tak dużym zasobie nie ustrzegła się również błędów literowych. Czy Czekanowicz Anna to ta sama osoba, co Czzekanowicz Anna?
  • W bazie za lata 1990-1992 była dostępna "Kartoteka źródeł". W jej miejscu pojawiła się "Kartoteka czasopism".
  • Przywrócenie "Kartoteki źródeł" wydaje się słusznym działaniem, gdyż kartoteka ta dawała możliwość przeszukiwania całej bazy PBL według źródła, zaś czasopisma, to tylko część źródeł.

Wersja on-line Polskiej Bibliografii Literackiej w dalszym ciągu, tak jak jej poprzedniczka w wersji drukowanej, jest niezbędnym narzędziem pracy dla badacza literatury polskiej, teatrologa, filmoznawcy, studenta filologii polskiej, doskonalącego swe umiejętności nauczyciela języka polskiego, wreszcie dzięki swej dostępności nawet dla maturzysty, że o bibliotekarzu tylko wspomnę. Dzięki swej nowej formie PBL stała się doskonałym, szybkim i rzetelnym źródłem informacji o literaturze w Polsce.

 Początek strony



Polska Bibliografia Literacka – zmiany, ale jakie? / Joanna Zoń// W: Biuletyn EBIB [Dokument elektroniczny] / red. naczelny Bożena Bednarek-Michalska - Nr 7/2007 (88) sierpień/wrzesień. - Czasopismo elektroniczne. - [Warszawa] : Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich KWE, 2010. - Tryb dostępu: http://www.ebib.info/2010/88/a.php?zon. - Tyt. z pierwszego ekranu. - ISSN 1507-7187