Nr 5/2006 (75), Śladami wrocławskiego bibliotekoznawstwa. Prezentacja Instytutu
| | Nr 5/2006 (75), Śladami wrocławskiego bibliotekoznawstwa. Prezentacja Instytutu |
|
 | | | |
Honorata Niemiec
| |||
| | ||
| Twórcy wrocławskiej bibliologiiW 2006 r. przypada 50. rocznica powstania Instytutu Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa we Wrocławiu. Katedra Bibliotekoznawstwa powstała na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu Wrocławskiego 1 grudnia 1956 r. jako trzecia z kolei w Polsce placówka kształcąca bibliotekarzy na poziomie akademickim. Wcześniej powołane zostały katedry na Uniwersytecie Łódzkim - w 1945 r. i Uniwersytecie Warszawskim - w 1954 r. We Wrocławiu uruchomiono kształcenie studentów początkowo w trybie zaocznym, a w październiku 1957 r. w trybie stacjonarnym. Z dniem 1 października 1969 r. Katedra została przekształcona w Instytut Bibliotekoznawstwa, a 15 listopada 2003 r. Instytut zmienił nazwę na Instytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa[1] . Powstanie kierunku kształcącego bibliotekarzy we Wrocławiu zawdzięczamy przede wszystkim twórcom i pierwszym organizatorom ówczesnej Katedry, ludziom wybitnym i zasłużonym dla wrocławskiej nauki - profesorom: Antoniemu Knotowi - pierwszemu dyrektorowi Katedry, Karolowi Głombiowskiemu i Bronisławowi Kocowskiemu. Wytyczyli oni kierunki rozwoju nowoczesnych studiów bibliotekoznawczych na poziomie akademickim. Ich zainteresowania naukowe skupiały się głównie na problematyce księgoznawczej - teorii i metodologii nauki o książce, społecznej recepcji książki, określeniu jej miejsca wśród innych nauk społecznych, w systemie komunikacji międzyludzkiej i wobec innych form przekazu (filmu, teatru). Rozwinęli teorię i metodologię nowoczesnych badań nad dziejami czytelnictwa, z zakresu dawnej książki i drukarstwa na Śląsku. Jednakże ich zainteresowania naukowe nie skupiały się wyłącznie na problematyce księgoznawczej. W ich publikacjach można zauważyć fascynację polską kulturą narodową, historią szkolnictwa, oświaty i wychowania, a nawet polskim szkolnictwem wojskowym (A. Knot). Byli współzałożycielami i aktywnymi członkami wielu towarzystw i stowarzyszeń: Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego, Towarzystwa Przyjaciół Ossolineum, Towarzystwa Miłośników Wrocławia, Towarzystwa Miłośników Historii. Pełnili także funkcję redaktorów czasopism naukowych (K. Głombiowski - Studia o Książce, A. Knot - Roczniki Biblioteczne). Ich publikacje ukazywały się zarówno w czasopismach bibliologicznych, historycznych, jak i naukoznawczych, literaturoznawczych. Byli czynnymi uczestnikami krajowych i międzynarodowych konferencji. Za swoje zasługi na polu nauki zostali uhonorowani wieloma odznaczeniami państwowymi. Profesorowie byli organizatorami nauki i kultury w powojennym Wrocławiu. Przyczynili się w dużej mierze do poznania księgozbiorów dawnych bibliotek wrocławskich. Zajmowali się odzyskiwaniem wywiezionych i ukrytych zbiorów bibliotek z terenu Dolnego Śląska. Ich sylwetki i osiągnięcia są przedstawione w biogramach oraz we wspomnieniach ich uczniów i współpracowników.
Karol Głombiowski - biografiaKarol Głombiowski urodził się 22 kwietnia 1913 r. w Padeborn (Westfalia). Szkołę powszechną i gimnazjum ukończył w Wejherowie. Świadectwo maturalne otrzymał w 1933 r., po czym w latach 1933-1938 podjął studia na Uniwersytecie Warszawskim, na kierunku filologia klasyczna. Ukończył je w 1938 r., w tym też roku obronił pracę magisterską Quae nutricis In tragedia Graeca partes fuerint, pisaną pod kierunkiem profesora Aleksandra Tyrana. Młody filolog został zatrudniony w Prywatnym Gimnazjum Koedukacyjnym w Rembertowie, jako nauczyciel języka łacińskiego i niemieckiego. W czasie wojny brał czynny udział w ruchu oporu, wiążąc się z kieleckim oddziałem partyzanckim AK "Jędrusie". Był uczestnikiem akcji bojowych, za które otrzymał odznaczenia. W 1939 r. zorganizował tajne nauczanie, najpierw w Rembertowie, a następnie w latach 1940-1944 na Kielecczyźnie w Modliborzycach koło Opatowa. Po wojnie uczył w gimnazjach i liceach w Tursku Wielkim koło Sandomierza, w Tarnowskich Górach oraz w Zawadzkiem koło Opola (1946-1948), gdzie był dyrektorem. Dnia 1 stycznia 1949 r. Karol Głombiowski podjął pracę w Bibliotece Uniwersyteckiej we Wrocławiu, początkowo w Dziale Uzupełniania i Udostępniania Zbiorów, a następnie w Dziale Starych Druków, gdzie w 1952 r. objął stanowisko kierownika. W tym czasie wykształciły się i skrystalizowały jego zainteresowania historią książki i recepcją literatury na Śląsku, czego wyrazem była też rozprawa doktorska Biblioteka franciszkanów w Nysie w świetle inwentarza z roku 1678, napisana pod kierunkiem Jana Muszkowskiego (1952). Owa praca zapoczątkowała cykl studiów związanych z historią książki na Śląsku. Rozprawa doktorska posiadała takie walory metodologiczne i merytoryczne, które daleko wychodziły poza zwykłą prezentację księgozbioru, podejmuje próbę komparatystycznej analizy, cechowała ją erudycja i umiejętność uogólnień[2]. Sztandarowymi pracami Głombiowskiego z zakresu historii książki śląskiej są: Związki kulturalne Śląska z Polską w epoce Odrodzenia (1955), Tychoniana w Bibliotece Uniwersyteckiej we Wrocławiu (1955), O poczytności Erazma z Rotterdamu na Śląsku w dobie Odrodzenia (1960), Polska literatura polityczna na Śląsku od XVI do końca XVIII wieku (1960), Traktat o dwóch Sarmacjach i Kronika polska Macieja z Miechowa na Śląsku (1961), Dzieło Jana Długosza i Marcina Kromera na Śląsku (1962), Fragment z Dziejów upowszechniania książki we Wrocławiu na przełomie XVIII i XIX wieku (1962), Poezja polsko-łacińska doby Odrodzenia w czytelniczych środowiskach Śląska (1962), Książka ariańska na Śląsku w XVII i XVIII wieku (1966), O społecznej recepcji książki braci polskich na Śląsku (1968). Duże znaczenie dla rozwoju badań nad historią książki odegrała rozprawa Problemy historii czytelnictwa (1966), która obejmowała zagadnienia związane z metodologią nowoczesnych badań nad dziejami czytelnictwa i zainteresowań umysłowych[3]. W 1956 r. powierzono Karolowi Głombiowskiemu Katedrę Bibliotekoznawstwa na Wydziale Filologicznym, którą kierował do roku 1969. Na podstawie dorobku naukowego, zwłaszcza monografii Polska literatura polityczna na Śląsku od XVI do końca XVIII wieku. Studium z zakresu użytkowania książki (1960), uzyskał w 1958 r. stanowisko docenta. W roku 1966 otrzymał tytuł profesora nadzwyczajnego, a w 1984 r. profesora zwyczajnego. Nowa sytuacja wywarła znaczący wpływ na jego zainteresowania, które skupiły się wokół akademickiego kształtu bibliotekoznawstwa: Bibliotekoznawstwo jako dyscyplina uniwersytecka (1962) i O dalszy rozwój bibliotekoznawstwa uniwersyteckiego (1967). Jednocześnie nie zrezygnował ze swoich wcześniejszych zainteresowań antykiem, co także znalazło wyraz w piśmiennictwie: Na historię literatury antycznej spojrzenie księgoznawcze (1967), Książka rękopiśmienna i biblioteka w starożytności i średniowieczu (1980). Początek lat 70. przyniósł istotne zmiany w życiu osobistym i zawodowym Profesora, a także w zainteresowaniach badawczych. W 1971 r. przeniósł się na Uniwersytet Gdański, gdzie w ramach Instytutu Filologii Polskiej zorganizował i kierował Zakładem Nauki o Książce. Jednocześnie pełnił wiele innych funkcji powierzonych mu przez władze uczelni. W 1970 r. został redaktorem naczelnym nowo powstałego czasopisma bibliologicznego Studia o Książce. Artykułem O funkcjonalną koncepcję nauki o książce rozpoczął cykl rozpraw teoretycznych o współczesnej problematyce księgoznawczej. Ponadto okres gdański przyniósł wiele prac Profesora zmierzających do określenia miejsca książki wśród zjawisk literatury i języka, jej roli w systemie komunikacji międzyludzkiej i określenia własnej tożsamości nauki o książce w stosunku do dyscyplin zajmujących się badaniem nieksiążkowych form przekazu, jak filmologia, teatrologia, wiedza o radiu. Stawiane problemy Profesor realizował konsekwentnie i ogłaszał w kolejnych publikacjach, jak: Nauka o książce nauką o człowieku (1973), Książka a inne środki przekazu dzieła literackiego (1979), Książka w procesie komunikacji społecznej (1980), O dwóch tendencjach badań bibliologicznych (1981), Quo pouvons-nous faire de la litterature? (1982), Książka a inne sposoby zapisu dzieła piśmienniczego, czyli o semiotyce książki. Zostały one zebrane i opublikowane w tomie Teoria i metodologia nauki o książce. Wybrane zagadnienia (1984). Dopełnieniem teoretycznych rozważań Profesora stała się monografia Książka w procesie komunikacji społecznej. Głombiowski wskazał w niej na najpilniejsze zadania naukowe, jakie stoją przed bibliologią. Książka w procesie komunikacji społecznej to także nazwa problemu węzłowego, jakim Profesor kierował w ramach zagadnienia Polska kultura narodowa, jej tendencje rozwojowe i percepcja. Celem tego projektu była próba określenia warunków ilościowych i jakościowych funkcjonowania piśmiennictwa w społeczeństwie za pomocą książki oraz zdefiniowanie istoty komunikatywności ekspresji książkowej tekstu piśmienniczego [4]. Godne podkreślenia są również związki z problematyką morską. W młodości Głombiowski przebywał w Wejherowie, w 1971 r. powrócił znowu na Wybrzeże, aby na Uniwersytecie Gdańskim prowadzić badania bibliologiczne, wśród których znalazło się miejsce również na tematykę morską, a potwierdzeniem tych zainteresowań były Bibliologiczne problemy literatury morza (1976). Wyniki swych badań naukowych prezentował na krajowych i międzynarodowych konferencjach i kongresach, publikował w wielu czasopismach humanistycznych (bibliologicznych, historycznych, literaturoznawczych, naukoznawczych) o szerokim zasięgu oddziaływania. Ponadto współuczestniczył lub kierował wieloma pracami redakcyjnymi. Był czynnym członkiem stowarzyszeń i rad naukowych w Uniwersytetach Wrocławskim i Gdańskim. Pełnił także szereg funkcji jako ekspert do spraw bibliotek w ministerstwach Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz Kultury i Sztuki. Pomimo tak rozlicznych zajęć zawodowych i zainteresowań badawczych, Profesor zawsze znajdował czas dla swoich uczniów i współpracowników. Posiadał dar zjednywania sobie serc innych, czego wyrazem były serdeczne więzi łączące go ze studentami wrocławskimi, nie tylko w czasie trwania studiów, ale i po ich ukończeniu, a nawet po przeniesieniu się do Gdańska. Profesor solidaryzował się z młodzieżą, czego wyrazem był jego udział w strajku wrocławskich studentów, w marcu 1968 r. By tam nie tylko z obowiązku nauczycielskiego, ale także dlatego, że rozumiał i popierał tamten protest. Profesor udowodnił wtedy wszystkim, jak odważnym był człowiekiem, chociaż przyszło mu za to zapłacić utratą Katedry. Zasługi Profesora na polu naukowym, dydaktycznym i kulturalnym uwieńczone zostały wieloma nagrodami i odznaczeniami. Otrzymał między innymi: Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1973), Medal Komisji Edukacji Narodowej (1980), wielokrotnie uzyskiwał nagrodę ministra. Wśród innych wyróżnień należy wymienić: Złotą Odznakę ZNP (1977), tytuł honorowy - Zasłużony Nauczyciel PRL (1977), Medal 500-lecia Drukarstwa w Polsce (1977), Złotą Odznakę Honorową SKP (1983), nagrodę imienia A. Krawczyńskiego (1983), nagrodę Heleny Radlińskiej I stopnia (1986). Karol Głombiowski na stałe wpisał się w dzieje księgoznawstwa. Jego dokonania naukowe, poczynania organizacyjne i wypowiedzi w sprawie studiów bibliotekoznawczych stawiają go w rzędzie twórców bibliotekoznawstwa uniwersyteckiego. Przez wielu uznawany jest za twórcę wrocławskiej szkoły bibliologicznej. Karol Głombiowski zmarł 13 października 1986 r. Był wybitnym uczonym i humanistą, prawym i szlachetnym człowiekiem. Przekazywał ideały dobra i piękna, uczył rzetelności i odpowiedzialności za wszelkie poczynania. Zapamiętany został jako człowiek wierny swoim przekonaniom, który nawet w trudnych chwilach nie rezygnował z idei i celów, którymi kierował się w życiu. Karol Głombiowski - wspomnieniaNa podstawie wspomnień Anny Aleksiewicz, Janiny Haupy, Anny i Krzysztofa Migoniów oraz Zdzisława Zachmacza opracowały Justyna Hołyńska (IV rok) i Joanna Zalech (IV rok). Gdy "Złotousty Karol" pojawiał się, w jak zwykle wypełnionej po brzegi sali wykładowej, serca wielu młodych dziewcząt zamierały. Elegancki, dystyngowany, o klasycznej urodzie profesor, tworzył wokół siebie aurę tajemniczości. Wytworny i "piękny jak nie może być". Zawsze wstrzemięźliwy w sposobie bycia i okazywaniu emocji, utrzymywał stały dystans z rozmówcą. Zarzucano mu więc wyniosłość i brak naturalności, które przy bliższym poznaniu okazywały się jednak złudzeniem. Żywo interesował się życiem studentów, którzy obdarzali go ogromnym szacunkiem i autorytetem, zawsze solidnie przygotowując się do egzaminów. Egzaminatorem Karol Głombiowski był obiektywnym, choć bardzo wymagającym. Nielekko mieli ci studenci, którzy zaniedbywali swoje obowiązki. Tracili wówczas zainteresowanie profesora, który swoją energię przeznaczał dla studentów solidnych i bystrych. I choć wyrozumiały, to nie szczędził żakom ironicznych, a czasem nawet złośliwych uwag. Seminarzystów prowadził do dyplomu, pozostawiając im zupełną swobodę w doborze metodologii, bibliografii itp. Jedyne, co im sugerował, to problemy badawcze, które doskonale potrafił precyzować. Komentarze do kolejnych rozdziałów prac magisterskich wygłaszał zaraz po ich wysłuchaniu. Ogromna wiedza, doświadczenie i skupienie sprawiały, iż nie potrzebował robić jakichkolwiek notatek. "Ufając faktom i historii", swoje wykłady prowadził, nie szczędząc studentom wielu szczegółowych informacji. Zdawałoby się, iż taki charakter zajęć mógłby zniechęcać żaków do sumiennego na nie uczęszczania. Oni natomiast zafascynowani retoryką profesora stawiali się bardzo licznie. O prywatnym życiu opowiadał niewiele. Dopiero, gdy opuścił Wrocław i wyjechał do Gdańska, dystans między nim a pozostałymi pracownikami znacznie się zmniejszył. Stąd wiadomo, iż życie rodzinne miał bardzo udane, sportów nie uprawiał, a jedynym godnym trunkiem był oczywiście dobry koniak. Ze względu na jego niesłychaną klasę połączoną z wielką inteligencją, błyskotliwością oraz niemałym urokiem osobistym, o Mistrzu Głombiowskim studenci słuchają do dzisiaj. Stał się niedościgłym wzorem do naśladowania. Karol Głombiowski - bibliografia Antoni Knot - biografiaAntoni Knot urodził się 20 maja 1904 r. w Kołomyi, gdzie uczęszczał do szkoły powszechnej (1904-1914). Gimnazjum ukończył w Samborze w 1922 r. Studiował historię i polonistykę (1922-1926) na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Lwowskiego. W roku 1929 uzyskał stopień doktora z zakresu filozofii, w 1955 stanowisko profesora nadzwyczajnego, a w 1965 tytuł profesora zwyczajnego. Od początku swej drogi zawodowej związał się z bibliotekarstwem i archiwistyką, nie rezygnując wszakże z pracy dydaktycznej. Już w okresie studiów podjął pracę jako stypendysta w charakterze bibliotekarza w Polskim Muzeum Szkolnym we Lwowie (1925-1927). W latach 1927-1932 był pomocnikiem asystenta (demonstratorem), a potem młodszym, aż wreszcie starszym asystentem Katedry Historii Oświaty i Szkolnictwa Uniwersytetu Lwowskiego u profesora Stanisława Łempickiego, zaś w latach 1932-1936 archiwariuszem w Archiwum tego Uniwersytetu. Od 1929 do 1939 r. pracował jako nauczyciel lub bibliotekarz w gimnazjach, a w 1928 r. rozpoczął również wykłady na Uniwersytecie Powszechnym Związku Polskich Nauczycieli Szkół Powszechnych we Lwowie. Był też związany z Biblioteką Uniwersytetu Lwowskiego, pracując w dziale Starych Druków oraz jako kustosz w Archiwum Miejskim we Lwowie (1941-1944). W czasie okupacji prowadził tajne nauczanie w zakresie historii wychowania i szkolnictwa. Brał czynny udział w pracach Towarzystwa Naukowego we Lwowie. Współpracował z Komisją dla Dziejów Kultury i Szkolnictwa Polskiego Akademii Umiejętności w Krakowie. W 1945 r. opuścił Lwów, zatrzymując się kilka tygodni w Przeworsku, gdzie zorganizował pierwszą bibliotekę publiczną. Następnie - również na krótko - przeniósł się do Krakowa, gdzie podjął pracę w Bibliotece Jagiellońskiej, by wreszcie osiąść już na stałe we Wrocławiu. W 1945 r. powierzono mu kierowanie Grupą Naukowo-Kulturalną miasta Wrocławia, której zadaniem było znalezienie odpowiednich pracowników i urzędników dla ważnych instytucji Wrocławia (uniwersytetu, Zarządu Miejskiego). Jednak jego najważniejsze osiągnięcia organizacyjne wiązały się z ratowaniem i rewindykacją księgozbiorów bibliotek wrocławskich. W 1945 r. został dyrektorem Biblioteki Uniwersyteckiej, którą kierował do roku 1963. Stanął też na czele Referatu Rewindykacyjnego powołanego w celu odzyskania przejętych przez okupantów zbiorów. Intensywnie tworzył w Bibliotece Uniwersyteckiej polski księgozbiór naukowy, porządkował zachowane zbiory, odzyskiwał wywiezione i ukryte przez Niemców na terenie Dolnego Śląska zbiory polskich bibliotek. Już pod koniec 1945 r. otworzył Gabinet Śląski. Zaangażował się też niezwykle czynnie i skutecznie w odzyskiwanie zbiorów Zakładu Narodowego im. Ossolińskich. W 1946 r. został pełnomocnikiem wojewody na rzecz przejęcia i umieszczenia zbiorów Ossolińskich we Wrocławiu. Wskrzesił też Towarzystwo Przyjaciół Ossolineum, którego został sekretarzem. Zabiegał również o przeniesienie do Wrocławia Wydawnictwa Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, które wznowiło swą działalność zaraz po wojnie w Krakowie. Dokonał tego na początku 1947 r. już jako dyrektor naczelny Zakładu Narodowego im. Ossolińskich. Wraz z chwilą połączenia obu placówek (biblioteki i wydawnictwa) Knot określił tematyczny program wydawniczy i plan tytułowy na najbliższy okres. W celu powiększenia zbiorów Ossolineum, pozyskał w 1947 r. dla Biblioteki księgozbiory Branickich z Suchej, Lubomirskich z Przeworska, a za zgodą Instytutu Śląskiego także księgozbiór polski Biblioteki im. J. S. Bandtkiego w Cieplicach. Na szczególną uwagę zasługuje fakt uzyskania dla Biblioteki autografu Pana Tadeusza. Gdy minął najtrudniejszy okres dla Ossolineum, Antoni Knot w 1949 r. opuścił stanowisko dyrektora, jednakże nie zerwał więzów łączących go z Zakładem Narodowym. Pełnił funkcję przewodniczącego rady naukowej, został członkiem kolegiów redakcyjnych czasopism Zakładu: Rocznika Zakładu Narodowego im. Ossolińskich i Ze skarbca kultury. Inspirował pracowników biblioteki do prac naukowych dokumentujących zbiory i działalność Zakładu Narodowego im. Ossolińskich. Kolejne zadanie, jakiego podjął się profesor Knot, to zorganizowanie we Wrocławiu od podstaw uniwersyteckich studiów bibliotekoznawczych. Od 1951 r. prowadził zajęcia ze specjalizacji bibliotekarskiej uruchomionej na Wydziale Historycznym i Wydziale Filologicznym Uniwersytetu Wrocławskiego. Zainteresowanie, jakim cieszyła się specjalizacja, zdopingowało go do podjęcia starań o uruchomienie Studium Bibliotekoznawstwa dla Pracujących przy Wydziale Filologicznym Uniwersytetu Wrocławskiego, które rozpoczęło działalność w roku 1956. Profesor Knot kierował jego pracami do roku 1969, kiedy to został dyrektorem przekształconego z Katedry Instytutu Bibliotekoznawstwa. Mimo intensywnych działań organizacyjnych i dydaktycznych profesor Knot nie zaniedbywał badań naukowych, które koncentrowały się wokół historii szkolnictwa, oświaty i wychowania w Polsce, w tym też Galicji i jej dziejów w XIX w. Godne uwagi są jego badania przeprowadzone jeszcze w latach 30. nad polskim szkolnictwem wojskowym: Dzieje szkolnictwa wojskowego w Polsce (Lwów 1938) oraz Urywki z dziejów propagandy wojennej Stefana Batorego, Z dziejów ofiarności Podola, Wołynia i Ukrainy na cele oświaty w dobie Polski niepodległej (1932), Samokształcenie i czytelnictwo młodzieży w szkole zawodowej (1934), Dzieje szkolnictwa na Ziemi Czerwieńskiej (1936). W okresie wrocławskim jego badania koncentrowały się wokół problematyki życia politycznego i umysłowego Galicji: Miscellanea źródłowe do dziejów 1848 r. w Galicji (1948), August Bielowski - uwagi o korespondencji i przyczynki do działalności spiskowej (1953), Karty z życia Augusta Bielowskiego (1962), Dążenia oświatowe młodzieży galicyjskiej w latach 1815-1830 (1959). Wiele prac poświęcił sylwetkom wybitnych Polaków: uczonych, bibliotekarzy i nauczycieli. Opublikował też wiele prac opisujących stan oraz wytyczających kierunki rozwoju bibliotekoznawstwa, przede wszystkim na Śląsku: Polskie prawo biblioteczne (1947), Potrzeby i zadania biblioteczne na Dolnym Śląsku (1946), Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu 1945-1948 (1948), Praca naukowa w bibliotekach uniwersyteckich (1951), Organizacja pracy naukowej w bibliotekach głównych szkół wyższych (1956), Komisja Bibliografii i Bibliotekoznawstwa Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego. Działalność w latach 1953-1957 (1958). Przyczynił się do powołania ogólnopolskiego czasopisma bibliotekarskiego Roczniki Biblioteczne, którego był redaktorem naczelnym w latach 1957-1982. Był też współinicjatorem powstania i wydawania Zeszytów Naukowych Uniwersytetu Wrocławskiego, w tym serii Bibliotekoznawstwo. Był aktywnym członkiem Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego, szczególnie Komisji Bibliografii i Bibliotekoznawstwa (obecnie Bibliologii), której przewodniczył. Był też związany z Towarzystwem Miłośników Historii, należał do kolegium redakcyjnego organu Towarzystwa "Sobótka". Był też współzałożycielem Towarzystwa Miłośników Wrocławia. Profesor Knot za wybitne zasługi organizacyjne, naukowe i dydaktyczne był wielokrotnie odznaczany. Otrzymał m.in. Złoty Krzyż Zasługi, Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, Order Sztandaru Pracy I Klasy, Medal Komisji Edukacji Narodowej oraz odznakę "Budowniczego Wrocławia". Zmarł we Wrocławiu 2 stycznia 1982. Słusznie Aleksander Birkenmajer określił go jako "wulkan w pomysłowości i działaniu naukowca i organizatora". Taki pozostał w pamięci swoich uczniów i współpracowników. Antoni Knot - wspomnieniaNa podstawie wspomnień Anny Aleksiewicz, Janiny Haupy, Anny i Krzysztofa Migoniów oraz Zdzisława Zachmacza opracowały Justyna Hołyńska (IV rok) i Joanna Zalech (IV rok). "Recepty" dyrektora Knota pozostały na zawsze w pamięci jego podwładnych. Zielone karteczki zawierające dyspozycje na kolejny dzień, uprzejme w swej formie, jednakże pozostawiające czytającemu jedyną słuszną decyzję, iż zadanie należy niezwłocznie wykonać. Bez dyskusji i bez odwołania. Zbędnego grymaszenia profesor Knot nie tolerował nade wszystko, więc współpracownicy wykonywali zadania rzetelnie i sprawnie. Bo autorytet miał niepodważalny. Tak samo jak bezsprzecznie wielki talent do doskonałego kierowania kadrą. Uznanie zdobywał elokwencją, erudycją, ogromną wiedzą biograficzno-bibliograficzną, fenomenalną pamięcią do nazwisk i dat, zwłaszcza tych dotyczących Galicji. I choć niewątpliwie był surowym i apodyktycznym przełożonym, zawsze służył pomocą w dostarczaniu literatury przedmiotu, posiadał bowiem doskonały warsztat naukowy. Studenci, którzy pisali prace magisterskie pod kierunkiem prof. Knota do dziś wspominają tzw. klocki introligatorskie z jego prywatnej biblioteki, czyli dokumenty poświęcone konkretnemu zagadnieniu, zebrane i oprawione w jeden tom. Sam profesor prezentował się wytwornie: zawsze elegancki i pięknie pachnący dżentelmen mawiał, iż "kudłatych i nieogolonych nie lubi". Charakterystycznym elementem jego ubioru były, robione na miarę, skrzypiące buty. Ich miarowy stukot zawsze poprzedzał pojawienie się profesora. W wolnych chwilach chętnie raczył się herbatką z ciasteczkiem (zaokrąglona sylwetka sugerowała skłonności do łasowania), przygotowaną przez Aleksandrę Mendykową. Przy tej okazji bardzo często zabawiał swoich współpracowników opowiadaniem niezliczonej ilości anegdotek, którymi potrafił jednak także znużyć słuchaczy. Do ówczesnej rzeczywistości zachowywał "cyniczny dystans". Mimo to był aktywnym członkiem Stronnictwa Demokratycznego. Bardzo dobrze orientował się w sprawach Instytutu, jego pracowników i studentów ale sam nie mówił nic o swym życiu prywatnym. Wiadomo było tylko, że mieszkał wraz z żoną na Karłowicach, a dzieci nie miał. To prawda - charakter miał niełatwy, jednak niewątpliwie należy do grona ludzi nauki, których osiągnięcia i wpływ na kulturę oraz naukę powojennego Wrocławia pozostały bezcenne. Bronisław Kocowski - biografiaUrodził się 2 października 1907 r. w Jaworniku koło Kosowa na ziemi stanisławowskiej. Od 1918 r. związany był ze Lwowem. Było to miasto jego lat młodzieńczych i dojrzałych, przeżywał w nim także trudne lata drugiej wojny światowej. Ukończył Powszechną Szkołę im. Stanisława Konarskiego, następnie IX Gimnazjum typu humanistycznego, a w latach 1926-1931 studiował historię, naukę o Polsce współczesnej i literaturę polską na Uniwersytecie im. Jana Kazimierza [5]. W 1931 r. uzyskał dyplom magistra filozofii w zakresie historii. Pracę magisterską Reinhold Heideinstein - jego życie i dzieła (1553-1620) napisał na seminarium u profesora Stanisława Zakrzewskiego [6]. Dużym uznaniem wśród uczonych cieszyła się rozprawa doktorska pt. Trzej Padewczycy. Wpływ Batorego i Zamoyskiego na działalność Reinholda Heidensteina, napisana pod kierunkiem tego samego promotora, a obroniona w 1936 r. i opublikowana w 1939 r. [5] Dzięki tej pracy Kocowski zyskał uznanie i opinię wybitnego znawcy stosunków politycznych i kulturalnych w Polsce na przełomie XVI i XVII wieku. Po studiach podjął pracę w gimnazjach lwowskich jako nauczyciel historii i nauki o Polsce. W czasie wojny prowadził tajne nauczanie - był wykładowcą i egzaminatorem z historii. Od 1942 r. pracował w Bibliotece Zakładu Narodowego im. Ossolińskich przekształconej przez okupanta w lwowski Oddział Biblioteki Państwowej. Pracował w działach konserwacji zbiorów, katalogowania i rękopisów. W 1945 r. opuścił Lwów i przeniósł się do Tarnowa, a następnie w 1946 r. do Wrocławia, gdzie podjął pracę w Bibliotece Uniwersyteckiej najpierw jako organizator i kierownik Oddziałów Starych Druków, a następnie od 1951 r. jako kustosz Oddziałów Zbiorów Specjalnych. Wówczas ostatecznie wykrystalizowały się jego pasje badawcze - głęboko wniknął w tematykę i specyfikę zasobów Biblioteki, czyniąc z nich podstawę swoich badań. Szczególną uwagę poświęcił inkunabułom. Opracował trzytomowy katalog inkunabułów Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu (1959-1977) oraz ważne studia i rozprawy dotyczące początków drukarstwa na Śląsku: Drukarstwo Polskie na Dolnym Śląsku (1946), Zarys dziejów drukarstwa na Dolnym Śląsku (1948), Śląskie studia inkunabulistyczne (1953), Rozwój badań nad początkami drukarstwa na Śląsku (1978) [7] . Włączał się czynnie w działalność towarzystw naukowych: w Lublinie (od 1948) i Wrocławiu (od 1958 - szczególnie w prace Komisji Historii Śląska oraz Bibliografii i Bibliotekoznawstwa). Prowadził też ważne prace redakcyjne, przede wszystkim przy opracowaniu Encyklopedii Wiedzy o Książce (1971), której był jednym z redaktorów naczelnych. Ponadto współredagował ossolińską serię popularnonaukową Książki o Książce. Równolegle z pracą w bibliotece uprawiał dydaktykę w uczelniach Wrocławia. Wykładał historię w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Pięknych (1946-1949), prowadził wykłady z bibliotekarstwa dla studentów historii i polonistyki Uniwersytetu Wrocławskiego (1951-1953). W 1949 r. habilitował się na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, a w 1955 r. został docentem. Wraz z powołaniem w 1956 r. studiów bibliotekoznawczych na Uniwersytecie Wrocławskim podjął zajęcia z historii książki i bibliotek, specjalistyczne konwersatoria dotyczące pracy ze starymi drukami. Na prowadzonych przez niego seminariach powstawały opracowania z zakresu dziejów książki i drukarstwa [8]. W 1966 r. zrezygnował z pracy w Bibliotece Uniwersyteckiej, poświęcając się wyłącznie pracy naukowo-dydaktycznej w Katedrze Bibliotekoznawstwa (przekształconej w 1969 r. w Instytut). Kierował Zakładem Historii Książki, w latach 1971-1977 był wicedyrektorem i dyrektorem Instytutu. W 1964 r. został profesorem nadzwyczajnym, a w 1974 r. profesorem zwyczajnym. W roku 1977 przeszedł na emeryturę. Zmarł w roku 1980. Za swoje dokonania naukowe, dydaktyczne i organizacyjne otrzymał liczne odznaczenia, m.in. Srebrny i Złoty Krzyż Zasługi, Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, tytuł Zasłużonego Nauczyciela PRL oraz Medal Komisji Edukacji Narodowej. Profesor Kocowski był wybitnym uczonym i dydaktykiem, który przyczynił się do odkrycia wielu nieznanych wcześniej faktów z zakresu historii drukarstwa na Śląsku. Umiejętnie łączył wiedzę historyczną z księgoznawczą, ukazując na szerokim tle dziejowym problemy nauki o książce. Bronisław Kocowski - wspomnieniaNa podstawie wspomnień Anny Aleksiewicz, Janiny Haupy, Anny i Krzysztofa Migoniów oraz Zdzisława Zachmacza opracowały Justyna Hołyńska (IV rok) i Joanna Zalech (IV rok). Dziadziuś, Koculek, Kocio - tak pieszczotliwie nazywali profesora Bronisława Kocowskiego jego studenci. Nie bez powodu, gdyż na wspomnienie jego nazwiska błogi, pełen sympatii oraz uznania uśmiech pojawia się na ich twarzach. Ten wszechwiedzący profesor jako jeden z niewielu bardzo dobrze orientował się w życiu towarzyskim i kulturalnym żaków. Mimo, iż był bardzo wymagający, nie szczędził im nigdy swej pomocy i serdeczności. Dzięki doskonałej organizacji oraz ciekawej retoryce jego wykłady cieszyły się dużą popularnością. Żeńską część studentek Kocowski dodatkowo przyciągał swoją niepowtarzalną aparycją. Wśród ich wspomnień ożywa obraz przystojnego, wysokiego mężczyzny, o pięknym uśmiechu, którego uroda, mimo późniejszego coraz bardziej podupadającego zdrowia, wciąż była widoczna. Wieczny kawaler, bardzo czuły na kobiece wdzięki, do ulubionych uczennic i młodych pracownic Instytutu pozwalał sobie zwracać się po imieniu. Zawsze miłym słowem podkreślał wszelkie zmiany w ubraniu bądź fryzurze przedstawicielek płci pięknej. Profesor, oceniając pracę studentów, stosował tajemniczy (do czasu) szyfr. Zamiast ocen wystawiał on noty ograniczone do dwóch znaków: sg, gg? Były to skróty od niemieckich nazw sg - sehrgut itd. Profesora charakteryzowało ogromne poczucie godności uniwersyteckiej. Pochodzący ze lwowskiej, bardzo zamożnej rodziny, zachował galicyjsko-austriacką mentalność. Przejawiała się ona między innymi w ciągłym i skrupulatnym tytułowaniu rozmówcy. Był człowiekiem świetnie zorganizowanym i pedantycznym. Zamiłowanie do estetyki nie zdominowało jednak sentymentu do wieloletniej i mocno sfatygowanej teczki, która była nieodłącznym towarzyszem profesora. Ogromne przestrzenie i piękne meble wyróżniały jego mieszkanie w budynku Biblioteki Uniwersyteckiej "Na Piasku", gdzie wiele lat kwaterował wraz z owdowiałą siostrą i jej kotem. Zwierzak ten przysparzał sporo problemów - widziano profesora, mimo jego niedołężności, wspinającego się na dach w poszukiwaniu zaginionej kotki. Bronisław Kocowski znaczną część wolnego czasu poświęcał swojemu hobby - studiowaniu literatury z zakresu wojskowości. W związku z tym zainteresowaniem motywował męską część braci studenckiej do uczestniczenia w cotygodniowych, obowiązkowych ćwiczeniach wojskowych. Studentom trudno było zrozumieć tę gorliwość. Ogromną determinację i wytrwałość pokazał, prowadząc działalność naukową oraz dydaktyczną, pomimo iż problemy z błędnikiem (poruszał się o lasce) i słuchem (posiadał aparat słuchowy) się nasilały. O swoim życiu prywatnym, a zwłaszcza czasach młodości, mawiał dość często. Przywoływał wówczas wspomnienia, kiedy to aktywnie spędzał czas, uprawiając szermierkę, narciarstwo oraz turystykę. Zawsze marzący o własnym małym domu za miastem, pod koniec życia B. Kocowski musiał opuścić salony "Piasku" i przeprowadzić się do maleńkiego mieszkania na wrocławskim śródmieściu. Mimo tych okoliczności samotny i schorowany mężczyzna zachował do końca pogodę ducha i serdeczność. Taki właśnie obraz swego profesora rysują z życzliwym uśmiechem jego studenci. Bronisław Kocowski - bibliografia Przypisy:
[1] Instytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa Uniwersytetu Wrocławskiego. Historia. [on-line]. [dostęp 10 marca 2006]. Dostępny w World Wide Web: http://www.ibi.uni.wroc.pl/instyt/1histor.htm. [2] MALECZYŃSKA, K. Profesor doktor Karol Głombiowski. Roczniki Biblioteczne 1983, R. 27, z.1/2, s. 3. [3] MIGOŃ, K. Historia czytelnictwa według Karola Głombiowskiego. Rocznik Gdański 2001, t. 61, z. 2, s. 19-22. [4] Konspekt informacji o pracy zakładu Nauki o Książce przygotowany przez prof. K. Głombiowskiego na zebranie Instytutu Filologii Polskiej dnia 05.04.1984. [5] KUBÓW, S. Bronisław Kocowski - bibliotekarz, uczony, wychowawca. Książka i Czytelnik. Zeszyty Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej im. Tadeusza Mikulskiego we Wrocławiu, 1985, nr 1, s. 13. [6] TRZYNADLOWSKI, J. (red.) Uczeni wrocławscy. T. 2 Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1974, s. 12. [7] OŻÓG, J. Bronisław Kocowski jako badacz starych druków. Roczniki Biblioteczne 1988, R. 32, z. 1, s. 41. [8] SZCZEPANIEC, J. Bronisław Kocowski - zainteresowania i osiągnięcia księgoznawcze. Roczniki Biblioteczne 1988, R. 32, z. 1, s. 7-32. Bibliografia
 | |
| | | |
| |||
| | ||