EBIB 
Nr 8/2005 (69), Informacja w ochronie zdrowia. Artykuł
 Poprzedni artykuł Następny artykuł   

 


Ewa Busse-Turczyńska
Biblioteka Główna
Akademia Medyczna im. prof. Feliksa Skubiszewskiego w Lublinie

Dostęp online do informacji o zdrowiu na internetowych stronach bibliotek


Od dłuższego już czasu żyjemy w rzeczywistości społeczeństwa informacyjnego i społeczeństwa wiedzy. W kontekście pojawiających się coraz częściej możliwości skorzystania z programów rozwojowych Unii Europejskiej, niezbędne są konkretne współdziałania podmiotów, również w dziedzinie upowszechniania wiedzy i informacji o zdrowiu.

Nowe zadania dla bibliotek

Znaczenie dostępu do informacji oraz współpracy instytucji na rzecz rozwoju zdrowia publicznego podkreślano już w preambule Konstytucji Światowej Organizacji Zdrowia w 1958 r.[1]. Wśród organizacji pracujących na rzecz tego rozwoju można wskazać biblioteki medyczne, które gromadzą zbiory z medycyny, nauk pokrewnych i ochrony zdrowia oraz specjalizują się w zakresie świadczenia usług informacyjnych zarówno na rzecz środowisk służby zdrowia, jak i innych osób zainteresowanych tematyką zdrowotną. Dzięki zastosowaniu stron internetowych może nastąpić usprawnienie tych usług.

Również w niektórych zagranicznych bibliotekach publicznych gromadzi się bogaty zasób wydawnictw z dziedziny medycyny i nauk pokrewnych oraz wydawnictw popularnonaukowych z tego obszaru wiedzy. Organizuje się nowoczesne czytelnie z wolnym dostępem do półek, z księgozbiorem w układzie klasyfikacji przedmiotowej obejmującej medycynę i nauki pokrewne.

Przykładem może być Médiathèque de la Cité des Sciences et de l’Industrie w Paryżu, którą odwiedziłam w 1997 r.[2]. W wolnym dostępie wydzielono tam bogaty dział poświęcony medycynie, a na stronie internetowej wyodrębniono zakładkę "Cité de la Santé" w menu głównym strony: http://www.cite-sciences.fr/francais/ala_cite/mediatek/cite_sante.htm. Użytkownicy mogą poszerzać tutaj wiedzę dotyczącą zdrowego stylu życia oraz profilaktyki chorób.

Na stronach internetowych niektórych bibliotek, zwłaszcza amerykańskich i brytyjskich, zauważa się dbałość o tzw. health consumers - odbiorców usług zdrowotnych i osób zainteresowanych zdrowym stylem życia. Dbałość ta wyraża się w starannym ukierunkowaniu tego użytkownika tak na zasoby danej biblioteki, jak i na inne miejsca, które może on odwiedzić, poszukując informacji o zdrowiu.

Edukacja pacjenta w bibliotece

Zainteresowanie problematyką roli bibliotek w edukacji pacjenta i promocji zdrowia znajduje odzwierciedlenie we współczesnym piśmiennictwie z dziedziny bibliotekarstwa medycznego. W USA biblioteki opracowują programy obejmujące ten zakres tematyki. Stowarzyszenie Bibliotek Irlandii zamieszcza zasady polityki informacyjnej ministerstwa zdrowia, gdzie wskazana jest rola bibliotek medycznych (http://www.libraryassociation.ie/policy/health_info.htm Department of Health and Children for the National Health Information Strategy). Powstają również przedsięwzięcia wirtualnych bibliotek i portali zorientowanych głównie na promocję zdrowia, np. Biblioteka Zdrowia Matki i Dziecka (University of Georgetown http://www.mchlibrary.info/) ufundowana przez Departament Zdrowia USA (Maternal and Child Health Bureau, Health Resources and Services Administration, US Department of health and Human Services) czy brytyjska National Electronic Library for Health (Londyn - http://www.nelh.nhs.uk/).

Programy zdrowotne Unii Europejskiej mogą stanowić punkt wyjścia dla rozwoju zadań związanych z przepływem informacji o zdrowiu dla społeczeństwa za pośrednictwem internetowych stron bibliotek. W 2002 r., zgodnie z Decyzją nr 1/2002 z 28 lutego 2002 r. Rady Stowarzyszenia UE i Polski, przyjęto ogólne zasady i warunki uczestnictwa Polski w programach wspólnotowych. Zatwierdzono Memorandum o porozumieniu w sprawie udziału Polski w programie działań Wspólnoty w dziedzinie zdrowia publicznego 2003-2008 (25 lutego 2003 r.). Wśród celów programu skorelowanych także z działalnością informacyjną bibliotek medycznych należy tutaj wskazać m.in. na:

  • poprawę informacji i wiedzy w celu rozwoju obszaru zdrowia publicznego,
  • promocję zdrowia i zapobieganie chorobom poprzez oddziaływanie na czynniki determinujące zdrowie w zakresie polityki we wszystkich obszarach i dziedzinach Wspólnoty.

Dla sprecyzowania występujących tutaj pojęć można przytoczyć definicje podane na I Konferencji nt. promocji zdrowia, która odbyła się w Ottawie w 1986 r., według której zdrowie to nie jedynie brak choroby, ale stan pełnego fizycznego, psychicznego i społecznego dobrobytu, zaś promocja zdrowia jest procesem umożliwiającym ludziom zwiększenie kontroli nad własnym zdrowiem oraz jego poprawę[3].

Prognozy dalszego rozwoju promocji zdrowia w XXI w. przedstawione na V Światowej Konferencji w Meksyku (2000 r.) wskazują na konieczność wykorzystania nowoczesnych metod komunikacji i swobodnego przepływu informacji do realizacji społecznego priorytetu, jakim jest zdrowie człowieka[4]. Tej tematyce poświęcono również konferencję E-Health in Common Europe, która odbyła się w 2003 r. w Krakowie.

Biblioteki w Internecie a promocja zdrowia

Wykorzystanie witryn internetowych może ułatwić bibliotekom pełnienie roli edukacyjnej wobec pacjenta oraz roli placówki promującej zdrowie w społeczeństwie. To powszechnie doceniane medium promocyjne znakomicie nadaje się również dla eksponowania informacji o zbiorach wydawnictw drukowanych i elektronicznych, także popularnonaukowych z dziedziny medycyny i nauk pokrewnych. Dzięki strukturze hipertekstu strony można projektować jako rzeczywiste skarbnice wiedzy, z odnośnikami do wybranych, innych stron związanych z ochroną zdrowia. Coraz powszechniejsza digitalizacja zbiorów ułatwia również dostęp do nich bezpośrednio ze stron internetowych bibliotek.

Pobieżny przegląd stron bibliotek medycznych, zwłaszcza amerykańskich, wskazuje na uniwersalne wykorzystanie WWW. Zwraca tutaj uwagę projektowanie menu głównego z uwzględnieniem zakładki poświęconej zdrowiu publicznemu. Strony te wyposażone są też w wyszukiwarki jako narzędzia ułatwiające nawigację po stronie, co może być pomocne także osobom niedoświadczonym w wyszukiwaniu np. pacjentom czy użytkownikom tylko okazjonalnie potrzebującym informacji. Do grupy użytkowników poszukujących informacji o zdrowiu, oprócz pracowników służby zdrowia i pacjentów, zalicza się również nauczycieli zajmujących się kształtowaniem postaw prozdrowotnych wśród młodzieży, stąd również i tej grupie warto ułatwić odnajdywanie informacji o zdrowiu.

W celu rozpoznania, w jakim stopniu narzędzie WWW stosuje się w bibliotekach dla promowania zdrowia i upowszechniania informacji o ochronie zdrowia, poddano analizie obecną organizację informacji udostępnionej on-line przez wybrane biblioteki medyczne i publiczne, zwracając uwagę na dwa wyżej wymienione elementy: obecność w menu zakładki poświęconej zdrowiu lub pacjentowi oraz wyszukiwarki ułatwiającej nawigację po stronie. Sprawdzono także funkcjonalność wyszukiwarki, wprowadzając wybrane hasła: zdrowie, pacjent, profilaktyka i odpowiedniki angielskie (health, consumer health, prevention) w bibliotekach zagranicznych.

Uwzględniono fakt, że strona WWW biblioteki nie jest portalem dla pacjenta, jednakże z uwagi na to, że pacjenci są również użytkownikami bibliotek i poszukują literatury związanej ze zdrowiem, przyjęto założenie, iż warto zamieszczać tutaj informacje kierujące (linki) do portali dla pacjenta lub do sekcji dla pacjenta w portalach medycznych. Do analizy wykorzystania elementów promocji zdrowia, polskie strony wybrano na podstawie bazy bibliotek EBIB (medyczne i publiczne). Biblioteki zagraniczne (wersje w językach angielskim i francuskim) wybrano ze stron:

Analiza wybranych stron internetowych

Ogółem przejrzano 60 stron WWW. Na 22 stronach w menu głównym znajdowało się bezpośrednie odniesienie do zdrowia lub do pacjenta. Poniżej wymieniono odnalezione strony z elementami promocji zdrowia oraz zamieszczono wybrane przykłady menu z odniesieniami do zdrowia.

Elementy promocji zdrowia na stronach internetowych bibliotek lub stowarzyszeń bibliotekarskich:

  1. Narodowa Biblioteka Medycyny USA:
    Program promocyjny:
    http://sis.nlm.nih.gov/enviro.html
    Bibliografia nt. promocji zdrowia:
    http://www.nlm.nih.gov/pubs/resources.html
    http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/ medline plus health information for you
  2. Stowarzyszenie Bibliotek Medycznych (Medical Library Association,) sekcja CAPHIS, (the Consumer and Patient Health Information Section), licząca 5000 członków, w tym bibliotekarzy medycznych specjalistów ds. informacji naukowej, indywidualnych i instytucji współpracujących na rzecz podnoszenia jakości opieki i edukacji zdrowotnej.

Biblioteki on-line - zorientowanie na promowanie zdrowia (w menu: Health, Consumer Health, Patient Education, "Cité de la Santé"):

  1. Allen College - (Iowa),
  2. Boston University,
  3. British Library - sekcja Health care information,
  4. Edinburgh University - W menu informacja publiczna - odesłanie do strony dla wszystkich przygotowanej przez Royal College of Physicians of Edinburgh,
  5. John Hopkins University - wyszukiwarka np. health consumer - wskazuje na czasopisma o tej tematyce, Consumer Health and Patient Information Resources - podstrona, gdzie są zgromadzone potrzebne informacje dla pacjenta,
  6. Lyman Maynard Stowe Library,
  7. Médiathèque de la Cité des Sciences et de l’Industrie w Paryżu,
  8. National Electronic Library for Health, National Patient Safety Agency,
  9. National Institut of Health,
  10. National Library of Medicine,
  11. NebraskaMedical Center - Googan Library of Medicine,
  12. University of Cansas Library,
  13. University of Canterbury (New Zealand),
  14. University of Cincinatti - Library,
  15. University of Connecticut Health Center,
  16. University of Kentucky: Health info library - Patient education,
  17. University of Michigan Library,
  18. University of Minnesota - Odnośnik do HealthWeb,
  19. University of Missouri,
  20. University of Nebraska,
  21. University of Pittsburg,
  22. Washington Bernard Becker University Library.

Przykłady projektowania menu/podmenu z odniesieniem do zdrowia:

South Devon Health Libraries

Information for patients
Local health and social care organisations
National health information and leaflets
National health and social care organisations
Patient Advice and Liaison Service (PALS)
Complaints
The two parts of this guide to Health Care Information on the Internet include a small selection of sites about:
Part One
• general resources
• complementary medicine
• consumer health
• databases including PubMed
• evidence based health care
• health promotion and public health
Part Two
• history of medicine
• journals
• NHS and UK health management (plus Isle of Man site)
• news on health issues
• medicine
• nursing and allied health professions
• pharmacy
• statistics
• telemedicine
• other major organisations

Allen College - (Iowa), fragment menu głównego:

Library Information
Consumer Health Sites
New Books Received
Electronic Databases

Przykład wyniku wyszukiwania słowa "preventive" w wyszukiwarce Boston University Library

Site Search Results: preventive

Web Links
Firearm Injury Prevention State Status Reports
Partnership for Prevention
Clinician’s Handbook of Preventive Services
National Prevention Information Network
Lung Diseases Information
Center for Substance Abuse Prevention
Public Health Foundation

More Web Links


E-Textbooks
HIV InSite Knowledge Base

More E-Textbooks


E-Journals
Cancer Prevention International
Cancer Detection and Prevention
Accident Analysis and Prevention
AIDS Education and Prevention
Preventing Chronic Disease
Preventive Veterinary Medicine

Analiza wybranych stron internetowych bibliotek polskich i zagranicznych, publicznych i medycznych wskazuje w przewadze na brak elementów promocji zdrowia na stronach głównych oraz na zróżnicowany poziom dostosowania interfejsu WWW do potrzeb niedoświadczonych użytkowników informacji o ochronie zdrowia. Zorientowanie również na użytkownika niedoświadczonego poprzez zastosowanie wyszukiwarki wewnętrznej czy e-treningu można zaobserwować na stronach amerykańskich bibliotek: NLM i szkół wyższych z wydziałami medycznymi. Stwierdzono tam także obecność wskazanych tutaj elementów promocji zdrowia (zakładki dla "pacjenta" lub bezpośrednie odwołanie do "zdrowia"). Przejrzane strony europejskich bibliotek w większości nie miały własnej wyszukiwarki i nie eksponowały w sposób szczególny tematyki zdrowia publicznego.

Na 15 przejrzanych stron polskich bibliotek publicznych cztery posiadały wyszukiwarkę do zasobów własnych. Żadna z tych bibliotek nie eksponowała w widoczny sposób tematyki zdrowia. Jeśli chodzi o wyszczególnioną, odrębną tematykę, dominowały tutaj regionalia oraz informacja europejska. Tylko Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Łodzi w zakładce Dział Informacji i Bibliografia zamieściła bezpośrednie odwołanie do medycyny, gdzie znalazły się linki do portali zdrowotnych. Jedna biblioteka wyszczególniła zakładkę Ekobiblioteka, wyróżniając w ten sposób tematykę związaną z ekologią.

Polskie biblioteki uczelni medycznych oraz Głównej Biblioteki Lekarskiej z oddziałami terenowymi również nie prowadzą polityki promocji zdrowia za pośrednictwem stron WWW. Nie wszystkie zaopatrzone są w wyszukiwarkę ułatwiającą nawigację po stronie (cztery biblioteki). Jako jedyny element pośredniego promowania zdrowia na stronach WWW tych bibliotek można traktować zamieszczone tam linki do portali dla pacjenta, w zakładkach z polecanymi linkami. W menu głównym tych bibliotek nie znaleziono odrębnej zakładki poświęconej zdrowiu.

Podsumowanie

Zarówno biblioteki medyczne, jak publiczne rozbudowują struktury informacyjne na swoich stronach internetowych i informacja ta jest dostępna dla wszystkich, w każdej chwili, na całym świecie. Warto byłoby na tych stronach, wzorem wielu bibliotek amerykańskich, zastosować choćby najprostsze rozwiązania promocji zdrowia. Może to być w menu głównym odniesienie do zdrowia publicznego, gdzie znajdą się linki do portali poświęconych zdrowiu, portali dla pacjenta oraz przewodniki jak wyszukiwać w katalogu np. informacje o zdrowiu i profilaktyce chorób (zamieszczenie pomocnych haseł przedmiotowych, klasycznych autorów zajmujących się profilaktyką).

Poniżej zamieszczono propozycję struktury takiego menu.

Struktura menu z elementem promocji zdrowia
O BIBLIOTECE
GODZINY PRACY
DLA STUDENTÓW
KATALOGI
BAZY DANYCH
E-CZASOPISMA
BIBLIOGRAFIA
LINKI
ZDROWIE:
• LINKI DO PORTALI O ZDROWIU
• PRZEWODNIKI DO KATALOGU

Na podstawie dokonanego przeglądu stron internetowych, poza niektórymi bibliotekami amerykańskimi, brytyjskimi oraz Mediateką w Paryżu, można stwierdzić, że obecnie nie dominuje styl bezpośredniego promowania zdrowia na stronach WWW bibliotek, zarówno medycznych, jak i publicznych. Raczej przeważa tutaj idea "helping doctors help patients", gdzie strony internetowe bibliotek zorientowane są na grupę użytkowników reprezentującą studentów medycyny i środowisko lekarskie. Tymczasem dzięki nowym rozwiązaniom w zakresie wzbogacania systemów nawigacji po zasobach, tak elektronicznych, jak i drukowanych (e-learning, e-konsultacje), biblioteki mogą stać się współrealizatorami programów zdrowotnych. Byłoby to zgodne ze wskazanymi tutaj założeniami programów promocji zdrowia i rozwoju społeczeństwa informacyjnego, które podkreślają znaczenie współpracy wszystkich podmiotów zajmujących się zawodowo ochroną zdrowia i naukami medycznymi.

Chociaż w Polsce jeszcze nie postrzega się bibliotek jako partnerów do takiej współpracy, można przewidzieć, że tradycja zaangażowania bibliotekarzy w prace innowacyjne na rzecz użytkownika będzie kontynuowana zgodnie z koncepcją kierunku rozwoju bibliotekarstwa medycznego, gdzie biblioteka wychodzi do szeroko pojętej społeczności, z myślą o "zdrowiu dla każdego"[5].

Polskie biblioteki medyczne tworzą grupę bibliotek specjalnych jednocześnie pełniących funkcję bibliotek ogólnodostępnych. Zbiory ich są bowiem udostępniane każdej osobie zainteresowanej księgozbiorem. Chociaż biblioteki te wypełniają przede wszystkim zadania statutowe opracowane przez swoich organizatorów i służą głównie studentom, pracownikom służby zdrowia, pracownikom uczelni czy instytutu naukowo-badawczego, to bogactwo ich księgozbioru oraz kolekcje elektroniczne służą również użytkownikom "zewnętrznym" zainteresowanym ochroną zdrowia.

Aby ułatwić dostęp do informacji o zbiorach stosownie do potrzeb, przyczyniając się tym samym do promowania wiedzy o zdrowiu, wskazane byłoby więc opracowanie odrębnych systemów pomocy i nawigacji przeznaczonych dla grup użytkowników tylko okazjonalnie korzystających z informacji.

Przypisy:

[1] RATZAN, S. Health literacy: communication for the public good. Health Promotion International 2001, vol. 16, nr 2, s. 207-214.

[2] BUSSE-TURCZYŃSKA, E. Naukowe biblioteki Paryża - Podróż stypendialna w ramach przygotowań do badań procesów informacyjnych. Biuletyn GBL 1999, nr 360, s. 127-135.

[3] KARSKI, J.B. (red.). Promocja zdrowia. Warszawa: IGNIS, A.J. Pruszyński, 1999, s. 19.

[4] RATZAN, S. Health literacy..., s. 208.

[5] SCHERRER, C. Outreach to community organizations: the next consumer health frontier. Journal of the Medical LIbrary Association 2002, vol. 90, nr 3, s. 285-285.

 Początek strony



Dostęp online do informacji o zdrowiu na internetowych stronach bibliotek / Ewa Busse-Turczyńska// W: Biuletyn EBIB [Dokument elektroniczny] / red. naczelny Bożena Bednarek-Michalska. - Nr 8/2005 (69) październik. - Czasopismo elektroniczne. - [Warszawa] : Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich KWE, 2005. - Tryb dostępu: http://www.ebib.pl/2005/69/busse.php. - Tyt. z pierwszego ekranu. - ISSN 1507-7187