EBIB 
Nr 3/2005 (64), Książka dla dzieci i młodzieży. Sprawozdanie
 Poprzedni artykuł Następny artykuł   

 


Marianna Czapnik
Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie
Gabinet Starych Druków

Books and their owners: provenance information and the European cultural heritage
Konferencja i zebranie sprawozdawcze Europejskiego Konsorcjum Bibliotek Naukowych (CERL)

12-13 listopada 2004 roku


Ostatnie spotkanie CERL, którego gospodarzem była Biblioteka Narodowa Szkocji w Edynburgu, wypadło w dziesiątą rocznicę powstania tej organizacji. Jak co roku, podzielone było na dwie części: sesję naukową i zebranie sprawozdawczo-wyborcze.

Temat przewodni sesji: Książki i ich właściciele: opracowanie proweniencyjne starych druków stanowiących część europejskiego dziedzictwa kulturowego - został wybrany nieprzypadkowo. Badania cech własnościowych dawnej książki i ich znaczenie dla poznania historii książki i bibliotek znajdują coraz większe zainteresowanie w świecie zarówno w środowisku bibliotekarzy, jak i wśród pracowników nauki.

Dobór referentów pochodzących z różnych części Europy dał interesujący przegląd tematów podejmowanych w poszczególnych krajach, uwarunkowanych historią i tradycją badań księgoznawczych. Referat wprowadzający wygłosił David Pearson (University of London Research Library Services), autor angielskiego podręcznika badań proweniencyjnych[1]. Następne dwa wystąpienia dotyczyły tematów badawczych zainicjowanych w Szkocji, gdzie daje się zauważyć szybko rosnące zainteresowanie historią własnego narodu i podkreślanie jego odrębności kulturowej. James Knowles (Scottish Institute for Northern Renaissance Studies, University of Stirling) przedstawił projekt utworzenia elektronicznej kartoteki właścicieli książek i bibliotek w Szkocji (obejmujący lata 1470-1660), a Anette Hagan i Helen Vincent (z działu książki rzadkiej BN w Edynburgu) omówiły problematykę związaną z opracowaniem księgozbioru opactwa benedyktynów szkockich w Ratyzbonie (obecnie Regensburg w Bawarii). Klasztor p.w. św. Jakuba istniał w Niemczech w latach 1515-1862. Po kasacie zbiory biblioteczne jako część narodowego dziedzictwa przewieziono do Szkocji i umieszczono w Fort Augustus nad jeziorem Ness, a w 1995 r. włączono do narodowej książnicy[2]. Następnie w znakomitym referacie Bettina Wagner z biblioteki państwowej w Monachium scharakteryzowała właścicieli największej w świecie kolekcji inkunabułów (9573 dzieła w 16 785 egzemplarzach) znajdującej się w tej bibliotece oraz przedstawiła program elektronicznej konwersji opublikowanego kilka lat temu katalogu tego zespołu[3]. Marina Venier z centralnej biblioteki narodowej w Rzymie zaprezentowała bazę zawierającą nazwy właścicieli ksiąg z około 70. bibliotek klasztornych Rzymu i sposoby jej przeszukiwania. Biblioteki te, likwidowane w latach 1874-1875, stały się podstawą dla tworzonej wówczas narodowej książnicy. Na zakończenie pisząca te słowa wygłosiła referat omawiający wykorzystanie badań proweniencyjnych do rekonstrukcji rozproszonych księgozbiorów historycznych na podstawie materiału zgromadzonego w kartotekach proweniencyjnych Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie. Wyraźna różnica metodologiczna w badaniach proweniencyjnych zarysowała się w dwóch ostatnich referatach: punktem wyjścia dla badaczy włoskich jest bowiem ostatni i przedostatni właściciel książki, natomiast w polskiej tradycji badań proweniencyjnych proces ten rozpoczyna się zawsze od próby ujawnienia pierwszego właściciela woluminu[4].

Na zakończenie pierwszego dnia obrad odbyło się otwarcie wystawy zatytułowanej The Private Lives of Books[5], zorganizowanej przez kolegów z Biblioteki Narodowej Szkocji. Pokazano książki, rękopisy, mapy i nuty o szczególnym znaczeniu w historii Szkocji, należące do sławnych osób (np. Roberta Louisa Stevensona, Waltera Scotta, Napoleona Bonaparte, Hectora Berlioza) lub mające interesujące losy zapisane na swoich kartach przez kolejnych właścicieli i użytkowników. Zaprezentowany materiał był niezwykle obfity i różnorodny, a poszczególne obiekty otrzymały obszerne podpisy, szczegółowo omawiające dzieje danej pozycji i jej znaczenie w historii książki szkockiej. Do najciekawszych należały druki pierwszej szkockiej oficyny wydawniczej W. Chepmana i A. Myllara (1508-1510) oraz iluminowany rękopis godzinek (The Murthly Hours) z XIII wieku z adnotacjami w języku gaelickim (szkockim) z początków XIV wieku[6].

Dzień drugi poświęcony był sprawom organizacyjnym oraz prezentacji nowych katalogów włączonych do bazy Książka tłoczona ręcznie (HPB): katalogów biblioteki uniwersytetu Yale z New Haven (270 744), biblioteki narodowej Walii z Aberystwyth (8125) oraz chorwackiej bibliografii narodowej (5864 opisy druków wydanych w latach 1474-1848).

Katalog HPB zawiera obecnie 1 633 000 rekordów (w 2004 r. wzrost o 468 450 pozycji), co w połączeniu z English Short-Title Catalogue (ESTC) umożliwia dostęp do 2 128 702 opisów druków opublikowanych w przedziale czasowym od ok. 1455 do 1830 r. Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie, jako jedyna polska biblioteka naukowa uczestnicząca w pracach CERL (jako członek stowarzyszony)[7], wzbogaciła w 2004 roku ten katalog o kolejne 1072 rekordy. Daje to łącznie prawie 3000 opisów druków uzupełnionych o 973 haseł autorskich oraz kilkanaście haseł korporatywnych z naszej biblioteki. W fazie przygotowawczej do włączenia do HPB jest zbiór około 32 000 opisów mikrofilmów druków z pogranicza polsko-niemieckiego ze zbiorów Biblioteki Narodowej w Warszawie, Uniwersyteckiej we Wrocławiu oraz bibliotek z Gdańska i Szczecina.

Szybko postępują również prace nad Tezaurusami CERL prowadzone przez Data Conversion Group w Göttingen. Zaprojektowane jako odrębna baza (obecnie udostępniana bezpłatnie) są narzędziem pomocniczym przy wyszukiwaniu w katalogu HPB[8]. Pod koniec października 2004 r. zawierały łącznie 591 718 rekordów haseł ujednoliconych dla nazw osobowych autorów, nazw korporatywnych, drukarzy oraz miejsc druku przejętych z: niemieckiej narodowej bazy haseł autorytatywnych (Personennamendatei), VD16, English Short-Title Catalogue, Incunabula Short-Title Catalogue, bibliotek narodowych Chorwacji i Francji oraz, jak wspomniałam wyżej, z BUW. Poszczególne typy tezaurusów są systematycznie powiększane o rekordy przesyłane z bibliotek członkowskich. Następnie specjalnie opracowany program przetwarza je do ujednoliconej postaci, ale z zachowaniem wszelkich różnic językowych oraz lokalnych zasad przyjętych przy tworzeniu tego rodzaju haseł.

Jeden z ważniejszych tematów, które omawiano na ostatnim spotkaniu, odnosił się do sposobów zwiększenia liczby stałych członków Konsorcjum. Niezbyt licznie, głównie z powodów finansowych, reprezentowane są w CERL państwa Europy Środkowo-Wschodniej - z tego obszaru w ostatnich latach dołączyła jedynie Biblioteka Narodowa Litwy. W zamierzeniach konsorcjum jest również objęcie swoim zasięgiem krajów centralnej i południowej Ameryki oraz północnej Afryki, które dysponują bogatymi zbiorami starych ksiąg i rękopisów. Pośród stałych członków Konsorcjum chętnie widziane byłyby również biblioteki z Polski. Powołana na spotkaniu w 2003 r. w Petersburgu specjalna grupa robocza przedstawiła raport, w którym zawarła kilka propozycji, pozostawiając jednakże opłaty członkowskie na tym samym poziomie. Wprowadzono natomiast kilka zmian ułatwiających tworzenie grup bibliotek. Obecnie grupę mogą współtworzyć co najmniej dwie biblioteki, a ich ostateczna liczba nie jest ograniczona. Mogą to być biblioteki z różnych krajów, z jedynym ograniczeniem, że w skład danej grupy może wejść tylko jedna biblioteka o charakterze narodowym lub państwowym (regionalnym). Stosownie do ilości bibliotek w grupie opracowano propozycje opłat członkowskich. Propozycje idą w kierunku zmniejszania tych opłat w miarę powiększania się grupy. Ponadto dyrektorzy CERL zostali upoważnieni do podejmowania indywidualnych decyzji dotyczących wysokości opłaty członkowskiej[9].

Z grup roboczych funkcjonujących w obrębie CERL obszerne i ciekawe sprawozdanie przedstawiła Manuscript Working Group działająca pod kierunkiem jednej ze współorganizatorek konsorcjum, dr Lotte Hellingi[10]. Celem tej grupy jest stworzenie portalu do przeszukiwania katalogów rękopisów oraz rękopiśmiennych baz pełnotekstowych dostępnych w Internecie w powiązaniu z katalogami HPB oraz Tezaurusami CERL. Projekt pilotażowy obejmuje trzy bazy: Digital Scriptorium (zawierający zdigitalizowane średniowieczne i renesansowe rękopisy z bibliotek amerykańskich wraz z opisami), ulokowane na serwerze uniwersytetu Columbia w Nowym Jorku, zbiory Biblioteki Królewskiej w Hadze oraz zasoby bibliotek czeskich i słowackich dostępnych w ramach projektu MASTER.

Obrady zakończono wspólnym zdjęciem upamiętniającym dziesięciolecie organizacji, do którego poza uczestnikami konferencji zaproszono osoby, które współorganizowały konsorcjum i pracowały w pierwszych latach jego istnienia. Minutą ciszy uczczono pamięć zmarłego niecały miesiąc wcześniej dr. Johna Michaela Smethursta, byłego dyrektora British Library i jednego z głównych pomysłodawców powstania CERL.

[1] PEARSON, D. Provenance Research in Book History, a Handbook. London: The British Library, 1994. 326 s.

[2] Zob: Books and Manuscripts from St Benedict's Abbey, Fort Augustus. In The National Library of Scotland [on-line]. [dostęp 14 marzec 2005]. Dostępny w World Wide Web:http://www.nls.uk/digitallibrary/sba.

[3] BSB Bayerische StaatsBibliothek [on-line]. [dostęp 14 marca 2005]. Inkunabelkatalog - Elektronische Version. Dostępny w World Wide Web:http://www.bsb-muenchen.de/handruck/ink.htm.

[4] Referaty zostaną opublikowane w serii CERL Papers V. Materiały konferencyjne mają być poszerzone o artykuł J. Webera z Herzogin: Anna Amalia Bibliothek w Weimarze, omawiający proweniencje druków z tej cennej i, niestety, częściowo zniszczonej w czasie pożaru we wrześniu 2004 r. biblioteki.

[5] The Private Lives of Books. Handlist of Exhibits 2004, s. 68. Zob. też.: The Private Lives of Books. In The National Library of Scotland [on-line]. [dostęp 14 marca 2005]. Dostępny w World Wide Web:http://www.nls.uk/privatelivesofbooks/index.html.

[6] Faksymile można obejrzeć pod adresem: The National Library of Scotland [on-line]. [dostęp 14 marca 2005]. First Scottish Books. Dostępny w World Wide Web: http://www.nls.uk/digitallibrary/chepman/index.html.

[7] Zob.: CZAPNIK, M. Konsorcjum Europejskich Bibliotek Naukowych i udział w nim Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie. Przegląd Biblioteczny 2002, z. 4, s. 295-303.

[8] Cerl Thesaurus. In Consortium of European Research Libraries [on-line]. [dostęp 14 marzec 2005]. Dostępny w World Wide Web:http://www.cerl.org/Thesaurus/thesaurus.htm.

[9] Szczegółowe informacje na stronie: Joining the Consortium. In Consortium of European Research Libraries [on-line]. [dostęp 14 marzec 2005]. Dostępny w World Wide Web:http://www.cerl.org/CERL/joining_the_consortium.htm.

[10] Manuscripts Project. In Consortium of European Research Libraries [on-line]. [dostęp 14 września 2005]. Dostępny w World Wide Web:http://www.cerl.org/Manuscripts/manuscripts_project.htm.

 Początek strony



Books and their owners: provenance information and the European cultural heritage : 12-13 listopada 2004 roku / Marianna Czapnik// W: Biuletyn EBIB [Dokument elektroniczny] / red. naczelny Bożena Bednarek-Michalska. - Nr 3/2005 (64) marzec. - Czasopismo elektroniczne. - [Warszawa] : Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich KWE, 2005. - Tryb dostępu: http://www.ebib.pl/2005/64/czapnik.php. - Tyt. z pierwszego ekranu. - ISSN 1507-7187