Stanowisko IFLA w sprawie Open Access

http://www.ifla.org/V/cdoc/open-access04.html

IFLA (Międzynarodowa Federacja Stowarzyszeń i Instytucji Bibliotekarzy) zobowiązuje się do zapewnienia możliwie najszerszego dostępu do informacji dla wszystkich ludzi na świecie w zgodzie z zasadami wyrażonymi w Deklaracji w Sprawie Bibliotek, Ośrodków Informacji i Wolności Intelektualnej, sporządzonej w Glasgow.

IFLA przyznaje, że odkrycia naukowe, współzawodnictwo, szczegółowe badania, a także wykorzystanie badań naukowych na różnych polach wspomoże rozwój, równowagę i dobrobyt. Naukowa literatura recenzowana (peer reviewed) jest niezbędnym elementem procesu badań i nauczania. Jest ona wspierana przez różne sposoby dokumentowania badań naukowych, między innymi pre-printy, raporty i wyniki badań.

IFLA deklaruje, że światowa sieć bibliotek i ośrodków informacji zapewnia dostęp do przeszłej, obecnej i przyszłej literatury naukowej i dokumentacji badań naukowych; zapewnia im ochronę, wspomaga użytkowników w jej poszukiwaniach i wykorzystaniu, a także dostarcza programy edukacyjne w celu zapewnienia rozwoju umiejętności informacyjnych.

IFLA potwierdza, że wszechstronny, otwarty dostęp do literatury naukowej i dokumentacji badań naukowych jest niezbędny dla zrozumienia naszego świata, także dla określenia rozwiązań, wyzwań ogólnoświatowych, a zwłaszcza zmniejszenia nierówności w dostępie do informacji.

Dzięki umożliwieniu nieograniczonej w czasie możliwości dotarcia do wszystkich badań naukowych, ich niczym nieskrępowanej analizy naukowej (unrestricted examination), i kiedy to potrzebne, szczegółowego omówienia (elaboration) lub krytycznej oceny (refutation), otwarty dostęp jest gwarancją dla nienaruszalności komunikacji naukowej.

IFLA uznaje istotną rolę, jaką odgrywają wszystkie osoby i instytucje zaangażowane w utrwalanie i rozpowszechnianie badań naukowych, włączając w to autorów, redaktorów, wydawców, biblioteki i instytucje, a także - w celu zapewnienia możliwie jak najszerszej dostępności do literatury naukowej i dokumentacji badań naukowych - postuluje przyjęcie poniższych zasad otwartego dostępu:

1. Uznanie i ochrona autorskich praw osobistych, w szczególności prawa do autorstwa i integralności dzieła.
2. Celem zapewnienia wysokiej jakości literatury naukowej zastosowanie efektywnego procesu recenzowania dzieła niezależnie od sposobu jego publikacji.
3. Stanowczy sprzeciw przeciwko rządowej, komercyjnej i instytucjonalnej cenzurze publikacji, które są wynikiem badań naukowych.
4. Przejęcie do domeny publicznej (public domain) literatury naukowej i dokumentacji badań naukowych, od chwili wygaśnięcia autorskich praw majątkowych do nich (czas trwania tych praw powinien być ograniczony do rozsądnego okresu), a także zapewnienie zarówno naukowcom, jak i innym zainteresowanym łatwego dostępu do dzieł w okresie trwania autorskich praw majątkowych poprzez wykorzystanie idei dozwolonego użytku (fair use), nieograniczonego technologicznymi czy innymi barierami.
5. Zastosowanie środków pozwalających na zniwelowanie nierówności w dostępie do informacji (information inequality) poprzez umożliwienie publikowania wysokiej jakości literatury naukowej uczonym i badaczom, którzy mogą być w jakiś sposób dyskryminowani, a także poprzez zapewnienie efektywnego i łatwego dostępu do wiedzy mieszkańcom krajów rozwijających się, a także osobom doświadczającym dyskryminacji, w tym osobom niepełnosprawnym.
6. Wspieranie wspólnych inicjatyw, których celem jest rozwijanie trwałych modeli publikowania na zasadach open access oraz tworzenie udogodnień zachęcających autorów - na przykład poprzez usuwanie wynikających z kontraktów ograniczeń (contractual obstacles) - do darmowego udostępniania literatury naukowej i dokumentacji badań.
7. Zastosowanie prawnych, zgodnych z umowami, i technicznych środków zapewniających ochronę i długotrwały dostęp, wykorzystanie i autentyczność całej literatury naukowej i dokumentacji badań.

To stanowisko zostało przyjęte przez Zarząd IFLA podczas spotkania w Hadze 5 grudnia 2003 r.

Definicja publikacji open access:

Publikacja open access spełnia następujące warunki:

1. Autorzy i właściciele praw autorskich zapewniają wszystkim użytkownikom wolne, nieodwoływalne, światowe i długotrwałe (odpowiednie do czasu trwania autorskich praw majątkowych dla danego dzieła) prawo dostępu do dzieł, a także udzielają użytkownikom licencji na ich kopiowanie, wykorzystanie, rozpowszechnianie, przetwarzanie i publiczne odtwarzanie oraz na tworzenie i rozpowszechnianie prac pochodnych za pośrednictwem dowolnego medium cyfrowego w każdym uzasadnionym (reasonable) celu, pod warunkiem właściwej atrybucji (w znaczeniu podanie prawdziwego autora) i określenia autorstwa, a także zezwalają na tworzenie małej liczby drukowanych kopii przeznaczonych do użytku prywatnego.
2. Pełna wersja dzieła wraz z wszystkimi dodatkowymi materiałami, włączając w to licencję, o której mówiono w paragrafie powyżej, zapisana w odpowiednim standardzie cyfrowym, trafia natychmiast po pierwszej publikacji do przynajmniej jednego repozytorium dostępnego on-line, tworzonego przez uczelnię, towarzystwo naukowe, agendę rządową czy też inną organizację, której celem jest umożliwienie wolnego dostępu, nieograniczonej dystrybucji, współdziałania i długoterminowej archiwizacji.

Publikacja open access jest własnością jednostki, niekoniecznie czasopisma lub wydawcy.

Tak jak w chwili obecnej, wspólne standardy bardziej niż prawo autorskie powinny dostarczać mechanizmów wspomagających należyte przestrzeganie atrybucji dzieła (podawanie prawdziwego autora) i odpowiedzialne jego wykorzystanie.

Definicja ta pochodzi ze Stanowiska Wellcome Trust w sprawie wspierania publikowania w otwartym dostępie, które powstało na podstawie definicji stworzonej przez uczestników spotkania w sprawie publikowania w otwartym dostępie, zorganizowanego przez Howard Hughes Medical Insitute w lipcu 2003 r.

Przekład: Barbara Szczepańska, Warszawa,luty2005 r.
Weryfikacja: Joanna Grzeskowiak, Wrocław, luty 2005 r.

Stanowisko IFLA w sprawie Open Access : http://www.ifla.org/V/cdoc/open-access04.html / // W: Biuletyn EBIB [Dokument elektroniczny] / red. naczelny Bożena Bednarek-Michalska. - Nr 2/2005 (63) luty. - Czasopismo elektroniczne. - [Warszawa] : Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich KWE, 2005. - Tryb dostępu: http://www.ebib.pl/2005/63/ifla.php. - Tyt. z pierwszego ekranu. - ISSN 1507-7187