EBIB 
Nr 6/2003 (46), Internet i copyright. Artykuł
 Poprzedni artykuł Następny artykuł   

 


Barbara Szczepańska
Biblioteka Kancelarii Prawniczej Lovells

Działania bibliotekarzy w procesie implementacji dyrektywy dotyczącej koordynacji pewnych aspektów prawa autorskiego i praw pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym


Kiedy w 2001 roku Sandy Norman prezentowała na konferencji IFLA w Bostonie referat poświęcony Copyright Directive (tak w skrócie jest nazywana ta dyrektywa), mogła przybliżyć słuchaczom jej treść i znaczenie, mogła też opisać, co środowisko bibliotekarskie krajów należących do UE zrobiło, aby wynegocjować jak najkorzystniejsze dla bibliotek regulacje. Wielkim znakiem zapytania było jednak, w jakim kształcie zostanie przyjęta dyrektywa w poszczególnych krajach piętnastki.

Artykuł chciałabym rozpocząć dokładnie w tym miejscu, w którym swoje rozważania zakończyła Sandy Norman, a mianowicie od tego, jak potoczyła się implementacja dyrektywy w wewnętrznym ustawodawstwie państw Unii Europejskiej.

Termin implementacji dyrektywy w ustawodawstwie krajów piętnastki upłynął 22 grudnia 2002 roku. Do dziś zaledwie dwa państwa, Dania i Grecja [1] zaimplementowały dyrektywę. Fiński parlament na początku 2003 roku odrzucił [2] projekt zmian w ustawie o prawach autorskich, wymuszonych przez Copyright Directive. Wielka Brytania już po raz czwarty odłożyła termin implementacji dyrektywy. Ostatni wyznaczony termin upłynął 31 marca 2003 roku, ale nadal nie osiągnięto w tej sprawie równowagi między potrzebami właścicieli praw autorskich a użytkownikami dzieł, chronionych tymi prawami. [3] W pozostałych krajach również trwają ciągłe prace nad dostosowaniem ustawodawstwa wewnętrznego do wymogów dyrektywy [4] i wart podkreślenia jest fakt, że po dwóch latach od wejścia w życie dyrektywy i po pół roku od planowanego ostatecznego terminu jej przyjęcia, nadal większość krajów piętnastki zmaga się z jej implementacją.

Lobbing

W krajach Unii Europejskiej działania lobbingowe w imieniu bibliotek prowadziło European Bureau of Library, Information and Documentation Associations (EBLIDA). [5] Działania EBLIDA rozpoczęły się już w trakcie prac nad pierwszą wersją dyrektywy, kiedy organizacja komentowała projekt dyrektywy, przesyłając wielokrotnie do Komisji Europejskiej swoje uwagi [6] bądź występując w Parlamencie Europejskim. Stanowiska EBLIDA były konsultowane z przedstawicielami środowisk bibliotekarskich krajów piętnastki, a te z kolei były wynikiem spotkań i rozmów prowadzonych na poziomie krajowym. EBLIDA włączyła się również w sojusz European Fair Practices in Copyright Campaign (EFPICC), który reprezentował interesy konsumentów, bibliotek i archiwów, osób niepełnosprawnych, szkół i ośrodków naukowych. [7] Dzięki włączeniu swych działań w tak szeroką akcję społeczną, EBLIDA miała większe szanse na przeforsowanie w Parlamencie Europejskim swoich propozycji. Jakkolwiek parlament nie zmienił zapisów samej dyrektywy, to w jej preambule w części uwzględnił propozycje EBLIDA.

Obecnie EBLIDA koordynuje proces implementacji dyrektywy w poszczególnych krajach, wspomagając bibliotekarzy w działaniach na rzecz jak najkorzystniejszej implementacji dyrektywy w ustawodawstwach krajowych.

W Wielkiej Brytanii działania na rzecz ogólnonarodowej dyskusji nad implementacją dyrektywy podjęło wiele urzędów i instytucji. UK Patent Office, organ zajmujący się z urzędu prawami autorskimi w Wielkiej Brytanii, opublikował na swoich stronach materiały, które każda z grup społecznych i zawodowych mogła skomentować i zgłosić do nich uwagi. [8] Podobne materiały przygotowała Copyright Licensing Agency (CLA), jedno z ciał odpowiedzialnych za ochronę i zarządzanie prawami autorskimi w Wielkiej Brytanii. [9] Rozumiejąc szczególne zainteresowanie bibliotekarzy zmianami w prawach autorskich, CLA zorganizowała spotkania z przedstawicielami wszystkich najważniejszych organizacji zawodowych (Chartered Institute of Library and Information Professionals, The Industrial and Commercial Libraries Group, The Libraries and Archives Copyright Alliance, The Information for Energy Group, The Association for Information Management, The British and Irish Association of Law Librarians and The British Library). [10] CLA prowadziła i prowadzi nadal listę dyskusyjną na temat zmian w prawach autorskich, która również jest źródłem opinii na temat dyrektywy i związanych z nią zmian. [12]

Lobbingiem zajmowały się też różne grupy bibliotekarzy. Najsilniejsze działania podjął Libraries and Archives Copyright Alliance (LACA) [12]. LACA wraz z redakcją Managing Information oraz międzynarodową organizacją Aslib zorganizował serię spotkań w całej Wielkiej Brytanii, podczas których bibliotekarze z całego kraju mieli możliwość wyrażenia opinii na temat planowanych zmian w ustawodawstwie dotyczącym praw autorskich. Wszystkie pytania i wątpliwości, jakie pojawiły się podczas tych rozmów, były publikowane w czasopiśmie Managing Information oraz na jego stronach WWW. [13] Opublikowano tam również prezentacje na temat dyrektywy, zapisy rozmów telefonicznych i wystąpień. Wszystkie te materiały miały ułatwiać bibliotekarzom zapoznanie się z problematyką oraz wyrażenie własnej opinii. Warte podkreślenia jest, że konsultacje odbywały się na szeroką skalę, a nie w zaciszu gabinetów bądź na poziomie zarządów tych organizacji. To rzeczywiście była szeroka akcja społeczna. Zebrane przez LACA opinie [14] były następnie opracowywane i przesyłane do UK Patent Office.

Library Association (obecnie Chartered Institute of Library and Information Professionals) przygotowało specjalne zestawy materiałów na temat dyrektywy, stanowisko organizacji bibliotekarskich na temat jej implementacji oraz proponowane brzmienie zmian w ustawach. [15] Materiały zostały opatrzone dopiskiem, że mogą być kopiowane w całości lub części i wykorzystywane do lobbingu.

Jak wcześniej wspomniałam, nadal nie wiadomo, w jakim stopniu w ustawodawstwie brytyjskim zostanie zaimplementowana dyrektywa. Bibliotekarze mają jednak nadzieję, że dzięki poddaniu planowanych zmian w prawie powszechnej, społecznej dyskusji i ich uwagom, uda się osiągnąć kompromis zadowalający wszystkie strony.

Co możemy zrobić?

Przede wszystkim już dziś, zanim jeszcze zaczną się w polskim parlamencie prace nad nowelizacją ustawy o prawie autorskim, dostosowujące ją do dyrektywy, powinniśmy rozpocząć lobbing na rzecz jak najlepszego dla bibliotek kształtu nowelizacji.

Planując działania lobbingowe, powinniśmy pamiętać, że dyrektywa proponuje zapisy niezwykle korzystne dla właścicieli praw autorskich. Autorom, wykonawcom, producentom oraz organizacjom nadawczym przyznano wyłączne prawo do udzielania zezwoleń na reprodukcje i/lub zakazywanie reprodukcji (art. 2). W związku z tym należy spodziewać się silnego nacisku tych grup na przyjęcie najbardziej restrykcyjnych, czyli wygodnych dla tych grup, zapisów ustawy. W trakcie długiego procesu formułowania obecnej treści dyrektywy, wiele grup (firmy fonograficzne, komputerowe, producenci oprogramowania komputerowego, organizacje zbiorowego zarządzania prawami autorskimi) starało się wpłynąć na jej kształt. Musimy zatem zdawać sobie sprawę z tego, że podobna sytuacja będzie miała miejsce w Polsce. Dlatego, podkreślam to raz jeszcze, tak ważne jest jak najwcześniejsze opracowanie strategii nacisku i jej rozpoczęcie.

Z drugiej strony, należy unikać sytuacji, w której protest bibliotekarzy może zostać odebrany jako działania przeciwko prawom autorskim jako takim. Z racji swojej roli, biblioteki zawsze sytuowały się pomiędzy właścicielami praw autorskich a użytkownikami dzieł chronionych tymi prawami. Właściciele praw autorskich mają prawo do otrzymywania wynagrodzenia z tytułu korzystania z owoców swojej pracy; użytkownicy natomiast mają prawo do swobodnego korzystania z wytworów kultury i nauki. Biblioteki są pośrednikami w tej swego rodzaju wymianie. Przy tworzeniu strategii lobbingowej należałoby zwrócić uwagę na ten fakt, akcentując (podobnie jak to miało miejsce w Unii Europejskiej) znaczenie bibliotek w zapewnianiu całemu społeczeństwu równego dostępu do dóbr kultury. Nieodpłatne publiczne udostępnianie znajduje się w interesie społecznym i dlatego wszelkie próby ograniczenia tego udostępniania poprzez nałożenie dodatkowych opłat zwiększy jeszcze bardziej rysujący się już podział społeczny na tych, których stać na dostęp do informacji i tych, których na taki dostęp nie stać. Ostatecznie należy podkreślić, że użytkownicy bibliotek to grupa konsumencka (prawo Unii Europejskiej szczególnie troskliwie troszczy się o interesy konsumentów).

Jak najszybciej powinno być przygotowane i przedstawione wspólne stanowisko wszystkich bibliotekarzy i organizacji bibliotekarskich. Wzorem Wielkiej Brytanii, takie stanowisko powinno powstać w wyniku konsultacji bibliotekarzy reprezentujących różne typy bibliotek. Aby ułatwić bibliotekarzom zapoznanie się z dyrektywą i jej znaczeniem, dobrze byłoby wzorem Wielkiej Brytanii przygotować zestaw dokumentów oraz opinii i rozpowszechnić je wszystkimi możliwymi sposobami.

Stanowisko środowiska powinno być przedstawione wszystkim decydentom, ministrom edukacji i kultury, władzom szkół wyższych, parlamentarzystom. Od naszych działań będzie zależeć, czy w tej sprawie nikt nie zapomni o bibliotekach.

 

Przypisy

[1]  Implementation of the Directive 2001/29 in Greece. In Hellenic Ministry of Culture [on-line]. [dostęp 11 czerwca 2003]. Dostępny w World Wide Web: http://www.culture.gr/8/84/e8401.html .

[2]  EFFI : Finland kills EUCD - for now. In Electronic Frontier Finland Ry . [on-line]. [dostęp 11 czerwca 2003]. Dostępny w World Wide Web: http://www.effi.org/julkaisut/tiedotteet/pressrelease-2003-01-31.html .

[3]  Implementation of the Copyright Directive (2001/29/EC). In The UK Patent Office . [on line]. [dostęp 11 czerwca 2003]. Dostępny w World Wide Web: http://www.patent.gov.uk/copy/notices/copy_direct2.htm .

[4]  Graham Coult : Implementation in the UK of EU Directive 29/2001/ on Copyright. Part I. Consulting the experts, raising awareness, identifying the main issues, and the consultation process. Legal Information Management , 2003, vol. 3, nr 1, s. 24.

[5]  European Bureau of Library, Information, Documentation Associations. Lobbying for archives and libraries [on line]. [dostęp 23 maja 2003]. Dostępny w World Wide Web: http://www.eblida.org .

[6]  EBLIDA Position papers. In European Bureau of Library, Information, Documentation Associations. Lobbying for archives and libraries [on line]. [dostęp 11 czerwca 2003]. Dostępny w World Wide Web: http://www.eblida.org/topics/position/position.htm .

[7]  Członkami tego sojuszu poza EBLIDA były: The European Consumers' Association, European Blind Union, European Disability Forum, European Association of Consumer Electronics Manufacturers, International League of Societies for Persons with Mental Handicap - European Association. Po wejściu w życie dyrektywy sojusz przestał istnieć, ale jego byli członkowie spotykają się nadal i prowadzą wspólnie nieformalne działania.

[8]  The Copyright Directive (2001/29/EC) - UK Implementation. In The UK Patent Office . [on line]. [dostęp 11 czerwca 2003]. Dostępny w World Wide Web: http://www.patent.gov.uk/about/consultations/eccopyright/index.htm .

[9]  The Copyright Licensing Agency Ltd. [on line]. [dostęp 11 czerwca 2003]. Dostępny w World Wide Web: http://www.cla.co.uk .

[10]  EU Copyright Directive. In The Copyright Licensing Agency Ltd. [on line]. [dostęp 11 czerwca 2003]. Dostępny w World Wide Web: http://www.cla.co.uk/directive/index.html .

[11]  Dostęp do listy jest wolny: Discussion Forum : EU Copyright Directive. In The Copyright Licensing Agency Ltd. [on line]. [dostęp 11 czerwca 2003]. Dostępny w World Wide Web: http://www.cla.co.uk/directive/login.php .

[12]  LACA jest inicjatywą najważniejszych organizacji zawodowych bibliotekarzy w Wielkiej Brytanii: Libraries and Archives Copyright Alliance. In CILIP Chartered Institute of Library and Information Proffesionals [on line]. [dostęp 11 czerwca 2003]. Dostępny w World Wide Web: http://www.cilip.org.uk/committees/laca/directive.html .

[13]  Managing Information Copyright Courier. In Managing Information [on line]. [dostęp 11 czerwca 2003]. Dostępny w World Wide Web: http://www.managinginformation.com/copyright_directive.htm .

[14]  Libraries and Archives Copyright Alliance. The Copyright Directive - implementation in the UK. Responses by LACA and Member Organisations to the Patent Office Consultation. In CILIP Chartered Institute of Library and Information Proffesionals [on line]. [dostęp 11 czerwca 2003]. Dostępny w World Wide Web: http://www.cilip.org.uk/committees/laca/responses_poc.html .

[15]  http://www.la-hq.org.uk/directory/prof_issues/euc.pdf

 Początek strony



Działania bibliotekarzy w procesie implementacji dyrektywy dotyczącej koordynacji pewnych aspektów prawa autorskiego i praw pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym : / Barbara Szczepańska// W: Biuletyn EBIB [Dokument elektroniczny] / red. naczelny Bożena Bednarek-Michalska. - Nr 6/2003 (46) czerwiec. - Czasopismo elektroniczne. - [Warszawa] : Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich KWE, 2003. - Tryb dostępu: http://www.ebib.pl/2003/46/szczepanska.php. - Tyt. z pierwszego ekranu. - ISSN 1507-7187