EBIB 
Nr 5/2003 (45), Biblioteki wyższych szkół niepublicznych - problemy i nowe rozwiązania organizacyjne. Artykuł
 Poprzedni artykuł Następny artykuł   

 


Mechtild Hauff

Koncepcja pedagogiczna kursu internetowego dla bibliotek bibweb


Koncepcja pedagogiczna kursu internetowego dla bibliotek bibweb

Kurs internetowy dla bibliotek opiera się na koncepcji "treningu przy wykorzystaniu Internetu". Wszystkie fazy opracowywania materiału szkoleniowego, utrwalania zdobytej wiedzy, a także komunikacja, nadzór dydaktyczny i sprawy organizacyjne są realizowane za pomocą Internetu. Tym samym Internet stanowi przedmiot kursu i jest zarazem medium, za którego pośrednictwem uczestnicy korzystają z oferty.

Nowa jakość ofert szkoleniowych on-line polega na możliwości dostosowania procesu uczenia się do własnych potrzeb, co jest szczególnie istotne w wypadku edukacji osób dorosłych. Coraz większy nacisk jest kładziony na konstruktywistyczną koncepcję procesu uczenia się - treści szkoleniowe są przedstawione w taki sposób, by uczeń mógł w pełni skorzystać z możliwości, jakie daje mu indywidualne i kontrolowane przez niego samego przyswajanie wiedzy.

(32kB)

Rys. 1. Nauka na odległość otwiera indywidualne światy.
Źródło: DIECKMANN, Heinrich, SCHACHTSIEK, Bernd (Hrsg.) (1998): Lernkonzepte im Wandel : die Zukunft der Bildung. Stuttgart : Klett-Cotta, 1998. 238 S. ISBN 3-608-91951-1.

Koncepcja uczenia się

Tradycyjne pojęcie uczenia się wychodzi z założenia, iż najistotniejszym elementem tego procesu jest transfer wiedzy - "wiedzący" nauczyciel przekazuje wiedzę "niewiedzącemu" uczniowi. W tej koncepcji aktywna rola przypada nauczycielowi, podczas gdy rola ucznia ogranicza się do pasywnego przyswajania wiadomości. Forma ta niesie ze sobą niebezpieczeństwo nabycia przez ucznia wyłącznie wiedzy pasywnej, której nie będzie umiał zastosować w praktyce. Ponadto tak rozumiany proces nauczania nie wykorzystuje możliwości, jakie stwarzają nowoczesne media. Internet ma do zaoferowania dużo więcej niż tylko prezentację i dystrybucję treści dydaktycznych. Odpowiedzią na wskazujące duże deficyty tradycyjne pojęcie uczenia się jest koncepcja konstruktywistyczna, zakładająca indywidualne zdobywanie wiedzy w kontekście socjalnym. Z perspektywy konstruktywistycznej proces przyswajania wiedzy można scharakteryzować w następujący sposób:[1]

  • Aktywne uczestnictwo
    Podstawowym elementem szkolenia internetowego jest merytoryczny wkład wniesiony przez jego uczest-ników, np. w formie linków i wskazówek w grupach dyskusyjnych. Odpowiednie zadania stawiane kursantom mają na celu dodatkową mobilizację do aktywnego uczestnictwa w kursie.
  • Dostosowanie procesu uczenia się do własnych potrzeb (uczniowie przejmują po części funkcje kontrolne i sami wyznaczają sposób nauki)
    Organizacja szkolenia internetowego - jako opartego na Internecie szkolenia na odległość - zakłada samokontrolę procesu przyswajania wiedzy. Uczestnicy kursu określają indywidualnie czas oraz partię materiału przeznaczonego do opracowania.
  • Nauka w kontekście, odpowiadająca konkretnym sytuacjom
    Teksty, a także ćwiczenia, zadania eksploracyjne i zadania kontrolne są ściśle związane z wybraną przez kursantów drogą zawodową i odnoszą się do codziennych doświadczeń w pracy bibliotecznej.
  • Uczenie się jest procesem socjalnym, który wymaga interakcji
    Dzięki systematycznemu korzystaniu w szkoleniu internetowym z takich form komunikacji jak e-mail i czat, kursanci mają możliwość interakcji zarówno z opiekunami dydaktycznymi, jak i nawiązania kontaktów między sobą.

Stopień realizacji koncepcji konstruktywistycznego uczenia się w praktyce zależy przede wszystkim od stanu wiedzy uczniów. W wypadku grupy początkującej przed przystąpieniem do nauczania zorientowanego na rozwiązywanie problemów i wykorzystanie zdobytych informacji w praktyce należy najpierw przekazać i ugruntować wiedzę podstawową. Z tego względu szkolenie internetowe zostało podzielone na trzy moduły, które odpowiadają trzem kategoriom "zaawansowania" kursantów, przy czym wszystkie moduły zawierają także elementy pierwszej i drugiej kategorii (por. tab. 1.).

POCZĄTKUJĄCYZAAWANSOWANIEKSPERCI
  • wiedza faktograficzna, "know-that"
  • procedury, metody, "know-how"
  • praktyki socjalne, "knowing-in-action"
  • przekazywanie wiedzy
  • dialog
  • interakcja
  • wiedzieć, przypominać sobie
  • (wy)ćwiczyć, rozwiązywać problemy
  • postępować ze zrozumieniem
  • reprodukcja poprawnych odpowiedzi
  • wybór i zastosowanie odpowiednich metod
  • rozwiązanie złożonych problemów
  • spostrzegać, rozpoznawać
  • zdolność, umiejętność
  • odpowiedzialność, praktyka życiowa
  • nauczać, wyjaśniać
  • obserwować, pomagać, dawać przykład
  • współpracować, wspólnie realizować
  • nauczyciel dokonuje transferu wiedzy
  • nauczyciel wspomaga proces uczenia się (tutor)
  • nauczyciel pełni w procesie nauczania funkcję trenera

  • Moduł 1Moduł 2Moduł 3
      

    Tab. 1.: Trzy modele uczenia się.
    Model zbudowany przez Petera Baumgartnera
    Źródło: Peter on eLearning [on-line]. [dostęp 12 maja 2003]. Dostępny w Word Wide Web: http://www.peter.baumgartner.name/.

    Najważniejsze elementy koncepcji i ich realizacja

    Koncepcja szkolenia internetowego i jej realizacja w praktyce opiera się na następujących założeniach:

    • Prosta obsługa i nawigacja w obrębie kursu, którą umożliwia przejrzysta i dostosowana do potrzeb struktura stron internetowych.
    • Realizacja przy niskim nakładzie technicznym ("low-tech"), umożliwiająca wykorzystanie przeglądarek starszej generacji oraz korzystanie z kursu przy ograniczonym dostępie do sieci.
    • Opieka nad uczestnikami kursu, którzy nieposiadają wiedzy internetowej, polegająca na dostarczeniu niezbędnych informacji na piśmie oraz możliwość skorzystania na początku szkolenia z Przewodnika objaśniającego strukturę stron WWW.
    • Aktywne uczestnictwo kursantów i wysoki stopień samokontroli procesu przyswajania wiedzy.

    Cechą charakterystyczną internetowej oferty edukacyjnej jest obok możliwości wyboru czasu i miejsca nauki przede wszystkim integracja komunikacji w proces nauczania - kursanci mogą porozumiewać się między sobą i z opiekunami dydaktycznymi i to bez konieczności zmiany medium. Dzięki usługom internetowym komunikacja jest realizowana synchronicznie (np. czat) lub asynchronicznie (np. grupa dyskusyjna, e-mail), co w dużym stopniu pozwala na rozwiązanie problemów, z którymi borykają się tradycyjne oferty edukacji na odległość.[2]

    Ponadto jednym z głównych założeń projektu jest dostosowanie przekazywanych treści do potrzeb bibliotek. Z tego względu teksty, ćwiczenia oraz dodatkowa oferta informacyjna są zorientowane na potrzeby konkretnej grupy adresatów. W przeciwieństwie do tradycyjnych kursów edukacyjnych nauka w sieci stwarza szansę jedno-czesnej, hierarchicznej i liniowej organizacji nauki (por. szkic struktury kursu), tworząc bardziej złożoną strukturę organizacji przyswajania wiedzy. Rezygnacja z liniowego procesu uczenia się umożliwia istotną, zwłaszcza dla osób dorosłych, indywidualizację zdobywania wiedzy. Funkcjonalność stron internetowych, a także dodatkowe elementy ułatwiające orientację w obrębie kursu sprawiają, iż treści szkoleniowe i ich struktura pozostają przejrzyste i łatwe do zrozumienia. Ponadto, aby ułatwić nawigację i usprawnić poruszanie się po sieci uczestnicy dysponują szkicami strukturalnymi i spisami treści, które systematyzują materiał.

    Struktura szkolenia internetowego

    Trening internetowy składa się z trzech modułów pomyślanych jako oddzielne kursy. Moduły te opierają się merytorycznie jeden na drugim, umożliwiając w ten sposób sukcesywne zdobywanie nowych kompetencji. Rola kursantów zmienia się w trakcie trwania poszczególnych modułów - z pasywnych odbiorców informacji przekształcają się w ich producentów. Podczas gdy w module 1. uczestnicy kursu zdobywają przede wszystkim podstawową wiedzę na temat korzystania z Internetu i jego programów, w module 2. i 3. uczą się wyszukiwania i oceny przydatności informacji dostępnych w sieci oraz przygotowują własne oferty internetowe.

    Zróżnicowanie i indywidualizacja materiału szkoleniowego w obrębie modułów zależy od zainteresowań i wiedzy posiadanej przez uczestników (por. szkic struktury kursu). To samo dotyczy zawartego w module 1. tematu Obsługa niezbędnych programów. W zależności od posiadanego oprogramowania i własnych potrzeb kursanci opracowują wybrany zakres materiału szkoleniowego przedstawionego w tym rozdziale.

    Do elementów szkolenia internetowego należą:

    • Usystematyzowane teksty szkoleniowe z funkcjami hipertekstowymi.
      Teksty szkoleniowe posiadają strukturę modularną umożliwiającą indywidualny dostęp do wybranych tematów. W obrębie jednego tematu sposób prezentacji materiału szkoleniowego zorganizowany jest linearnie i dzięki funkcji kartkowania stron przypomina korzystanie z podręcznika. Dzięki strukturze hipertekstowej poszczególne tematy są połączone ze sobą, ponadto można wywołać glosariusz objaśniający trudniejsze terminy.
    • Zadania można podzielić na:
      Ćwiczenia, które odnoszą się do tekstów szkoleniowych
      Zadania końcowe, które opierają się na treściach szkoleniowych zawartych w poszczególnych rozdziałach

    Zamieszczone ćwiczenia są związane ściśle z opracowywanymi tematami i mogą być wywołane z ich poziomu. Można powtarzać je wielokrotnie bez względu na uzyskane wyniki. Weryfikacja odpowiedzi odbywa się automatycznie za pośrednictwem Internetu. Ćwiczenia są układane w formie zadań wielokrotnego wyboru lub typu prawda-fałsz i odnoszą się do szeroko rozumianego pojęcia pracy bibliotecznej. Uzależnione od wyników i bez wyjątku pozytywnie sformułowane komentarze do wykonanych zadań są generowane automatycznie, a w przypadku podania niepoprawnego rozwiązania umożliwiają powrót do odpowiedniego tematu.
    Zadania końcowe są aktywowane na końcu każdego rozdziału, jednak ich wywołanie jest uzależnione od wcześniejszego wykonania wszystkich ćwiczeń. Dzięki temu nie zachodzi obawa, że uczestnicy kursu, którzy nie zapoznali się z treścią materiału szkoleniowego uzyskają dostęp do zadań kontrolnych. Zadania końcowe charakteryzują się kompleksową strukturą i wymagają od ucznia przyswojenia wiedzy zawartej w całym rozdziale. Ważniejsze od znajomości faktów jest przy tym praktyczne wykorzystanie zdobytych informacji. Zadania końcowe można powtórzyć jeden raz. Dopuszczalne jest również jednokrotne przerwanie wykonywania zadań.

    • Eksploracja
      W części eksploracyjnej dołączonej do każdego rozdziału kursanci znajdą zadania, które mogą (lecz nie muszą) rozwiązać i opracować. Wyniki ich pracy są omawiane w kręgu zainteresowanych osób w grupach dyskusyjnych pod opieką moderatora. Zadaniem części eksploracyjnej jest pogłębienie i zastosowanie w praktyce (instrumentalnej) wiedzy na temat korzystania z Internetu.
    • Wybrane, dostosowane do potrzeb konkretnego adresata strony WWW
      Uczestnicy kursu mają dostęp do uporządkowanych tematycznie stron internetowych z zakresu bibliotekoznawstwa. Zamieszczone linki stwarzają okazję do praktycznego wykorzystania Internetu i skonfrontowania zdobytej wiedzy z rzeczywistością.
    • Tematyczna oferta informacyjna w Internecie
      Serwis internetowy zawierający wskazówki oraz informacje z zakresu bibliotekoznawstwa został stworzony w celu umożliwienia kursantom jak najwcześniejszej integracji tego medium w praktyce zawodowej.
    • Opieka dydaktyczna on-line
      W trakcie kursu uczestnicy kontaktują się z opiekunami dydaktycznymi telefonicznie oraz, w zależności od posiadanych umiejętności, za pośrednictwem poczty elektronicznej.

     

    Literatura przedmiotu

    1. DIECKMANN, Heinrich, SCHACHTSIEK, Bernd (Hrsg.) (1998): Lernkonzepte im Wandel : die Zukunft der Bildung. Stuttgart : Klett-Cotta, 1998. 238 S. ISBN 3-608-91951-1.
    2. HAUFF, Mechtild. Kommunikation im Fernstudium - Neue Medien, neue Chancen. Informatik Forum, 1998, heft 12, S. 3-8. ISSN - 1010-6111.
    3. HAUFF, Mechtild. Neue Medien - Neue Didaktik? [w druku].
    4. PETERS, Otto. Didaktik des Fernstudiums : Erfahrungen und Diskussionsstand in nationaler und internationaler Sicht. Neuwied ; Kriftel ; Berlin : Luchterhand, 1997. 336 s. ISBN 3-472-02978-1.
    5. REINMANN-ROTHMEIER, Gabi, HEINZ, Mandl. Auf dem Weg zur Entwicklung einer neuen Lernkultur. In: Lernort Multimedia. Hrsg. von Herbert Kubicek. Heidelberg : Müller, 1997. S. 55-61. ISBN 3-7685-3297-6.
    6. SIEBERT, Horst. Didaktisches Handeln in der Erwachsenenbildung : Didaktik aus konstruktivistischer Sicht. 2. Aufl. Neuwied [u.a.] : Luchterhand, 1997. IX, 335 s. ISBN 3-472-03168-9.
     

    Przypisy

    [1] Por. REINMANN-ROTHMEIER, Gabi, HEINZ, Mandl. Auf dem Weg zur Entwicklung einer neuen Lernkultur. In: Lernort Multimedia. Hrsg. von Herbert Kubicek. Heidelberg : Müller, 1997. S. 55-61. ISBN 3-7685-3297-6.

    [2] Por. PETERS, Otto. Didaktik des Fernstudiums : Erfahrungen und Diskussionsstand in nationaler und internationaler Sicht. Neuwied ; Kriftel ; Berlin : Luchterhand, 1997. 336 s. ISBN 3-472-02978-1; HAUFF, Mechtild. Kommunikation im Fernstudium - Neue Medien, neue Chancen. Informatik Forum, 1998, heft 12, S. 3-8. ISSN - 1010-6111.

     Początek strony



    Koncepcja pedagogiczna kursu internetowego dla bibliotek bibweb / Mechtild Hauff// W: Biuletyn EBIB [Dokument elektroniczny] / red. naczelny Bożena Bednarek-Michalska. - Nr 5/2003 (45) maj. - Czasopismo elektroniczne. - [Warszawa] : Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich KWE, 2003. - Tryb dostępu: http://www.ebib.pl/2003/45/hauff.php. - Tyt. z pierwszego ekranu. - ISSN 1507-7187