Stanisław Skórka
Akademia Pedagogiczna w Krakowie
Instytut Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej

Architektura informacji
Nowy kierunek rozwoju informacji naukowej

Architektura informacji jest tak stara,
jak stara jest komunikacja międzyludzka.
Tam gdzie jest informacja, jest także architektura.
(Jesse J. Garret)

Ludzkość trudni się tworzeniem i projektowaniem informacji od wieków, począwszy od glinianych tabliczek, papirusów i średniowiecznych manuskryptów, a skończywszy na informacji w postaci cyfrowej. Na przełomie XX/XXI wieku jesteśmy świadkami zjawiska, z jakim nie mieli do czynienia nasi przodkowie - mamy nieograniczony dostęp do informacji w rozmaitej formie i z różnorodnych źródeł. Niestety, jej ilość oraz formy udostępniania wyłoniły nowe problemy, związane z jakością, organizacją, a przede wszystkim z odbiorem. W wyniku eksplozji informacji zaistniała potrzeba stworzenia standardów integrujących dziedziny wiedzy związanych z jej projektowaniem, udostępnianiem i zarządzaniem. Dyskusje prowadzone wśród przedstawicieli różnych dziedzin, w tym także związanych z technologią informacyjną oraz informacją naukową i bibliotekoznawstwem, doprowadziły do wyłonienia metod i procedur przydatnych podczas projektowania przestrzeni informacyjnej, którym nadano wspólną nazwę - architektura informacji (information architecture).

Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie ogólnego zarysu zagadnień tej kształtującej się dopiero dziedziny wiedzy, w tym także perspektyw włączenia jej do zagadnień informacji naukowej.

Terminów "architektura informacji" (AI) oraz "architekt informacji" użył po raz pierwszy w 1976 roku Richard Saul Wurman.^[1] Architekturą informacji początkowo określano praktyczne umiejętności związane z tworzeniem komunikatów informacyjnych, jednak w wyniku rozwoju hipertekstowej usługi World Wide Web, metody przez nią stosowane zaadaptowano do budowy serwisów w Internecie. Ostatnie trzy lata były okresem wzrastającej popularności AI, pojawiły się próby wytyczenia kierunków jej rozwoju, co przejawiło się między innymi w próbach uściślenia terminologii. Definicji architektury informacji jest co najmniej kilka, poniżej przytoczono najczęściej cytowane:

1. Proces organizowania, nazewnictwa, projektowania nawigacji i systemów wyszukiwawczych pomocnych w znajdowaniu i zarządzaniu informacją.^[2]
2. Projektowanie strukturalne udostępnianych w sieci środowisk informacyjnych.^[3]
3. Sztuka oraz nauka organizowania informacji w celu ułatwienia ludziom efektywnego zaspokojenia ich potrzeb informacyjnych.^[4]
4. Sztuka, nauka i działalność polegająca na organizowaniu informacji w taki sposób, aby miała ona sens dla jej odbiorców.^[5]

Terminu tego nie ma jak dotąd w słownikach z informacji naukowej.^[6] Być może brak jeszcze jednoznacznego określenia jej pola badawczego, prawdopodobne jest też, iż pojęcie to funkcjonuje jedynie jako praktyczna umiejętność zawodowa. Problematyka architektury informacji jest przedmiotem dyskusji, w której uczestniczy grupa zwolenników idei uczynienia z niej nauki - czegoś więcej niż tylko rzemiosła. W grupie tej znajdują się między innymi organizacje i stowarzyszenia amerykańskie, takie jak American Society for Information Science and Technology i Asilomar Institute for Information Architecture.^[7]

Pojawienie się architektury informacji nie zwiastuje wielkiego przełomu w dziedzinie organizowania i projektowania informacji, gdyż opiera się ona na procesach i metodach od lat funkcjonujących w technologii informacyjnej. Reorganizuje jedynie dotychczasowe metody, problemy i czynniki, uwzględniane w tworzeniu środowisk informacyjnych, nadając im nowy kierunek.

1. Dziedziny, których problematykę i metodologię wykorzystuje architektura informacji.

Interdyscyplinarne związki architektury informacji obejmują między innymi: projektowanie wizualne, projektowanie informacji, bibliotekoznawstwo, psychologia poznawcza, ergonomia (human factors engineering) i dziennikarstwo (Rys. 1.).^[8] Podobnie jak architektura - rozumiana w tradycyjnym znaczeniu, jako umiejętność projektowania i budowania funkcjonalnych i estetycznych budowli - tak i architektura informacji dotyczy, najogólniej mówiąc, projektowania informacji czytelnej i łatwo dostępnej dla potencjalnego użytkownika.

Louis Rosenfeld i Peter Morville, autorzy jednej z najczęściej cytowanych książek dotyczących architektury informacji, wyróżnili cztery podstawowe składniki AI dla systemów hipertekstowych w Internecie. Należą do nich systemy: organizacji, oznaczeń, nawigacji oraz system wyszukiwania.^[9] System organizacji jest sposobem grupowania treści, system oznaczeń ustala nazwy dla wydzielonych grup treści, nawigacja jest systemem pomagającym poruszać się po serwisie i przeglądania jego zawartości, zaś system wyszukiwania pozwala na formułowanie zapytań, które porównywane są z dokumentami relewantnymi.^[10]

Wraz z "architekturą informacji" pojawiło się określenie "architekt informacji". Osoba, która projektując konstrukcję informacyjną, potrafi uwzględnić jednocześnie potrzeby użytkownika oraz interesy instytucji utrzymującej serwis.^[11] Zawód architekta informacji wymaga znajomości wielu czynników mających wpływ na gromadzenie, projektowanie i udostępnianie informacji. Wspomniany już Richard Saul Wurman zdefiniował architekta informacji, jako:

• osobę tworzącą strukturę lub mapę informacji, która pozwala innym znaleźć własną ścieżkę do wiedzy;
• jednostkę, która organizuje wzorce właściwe dla informacji, konstruując systemy, które będą wyznaczać XXI wiek.^[12]

Do zadań architekta należy:

• wyjaśnianie wizji i misji stron, równoważąc np.: interesy sponsora z potrzebami odbiorców;
• określanie treści i funkcjonalność strony;
• wyszczególnienie składników pomocnych w znalezieniu informacji poprzez zdefiniowanie organizacji, nawigacji, nazewnictwa i systemu wyszukiwawczego w serwisie;
• rozplanowywanie serwisu tak, aby można było go rozbudowywać i zmieniać.

Wspomniane już interdyscyplinarne podejście do budowy systemów organizacji wiedzy może być jednym ze sposobów rozwiązania problemu chaosu w sieci. Określenie "architekta informacji" zamiast "projektanta informacji" wyraża zakres pracy, jaki jest konieczny do zbudowania funkcjonalnego serwisu informacyjnego. Architekt projektujący budowlę uwzględnia warunki środowiska: grunt, na jakim będzie stał budynek, jego przeznaczenie, funkcjonalność i wreszcie estetykę, tak i architekt informacji powinien mieć na uwadze różnorodne kryteria podczas tworzenia informacji, takie jak: funkcjonalność systemu informacyjnego, realizowanie celów i zadań, jakie ma on spełnić, grupy odbiorców, do których jest adresowany, oraz ich profile.

Ogólny schemat tworzenia stosowany w planowaniu architektury informacji dla serwisów WWW, niezależnie od jej przeznaczenia, składa się z następujących faz:

1. Definiowanie celów strony.
2. Określenie grup odbiorców i ich doświadczeń.
3. Tworzenie zawartości stron, rozpoznawanie wymagań treściowych i funkcjonalnych.
4. Tworzenie struktury serwisu, projektowanie dokumentów oraz nawigacji pomiędzy nimi.
5. Projektowanie wizualne układów elementów na stronach.^[13]

Opisane wyżej cechy AI, skłaniają do zastanowienia się nad uwzględnieniem jej w procesie kształcenia w Polsce. Zdaniem autora najbliższe związki z omawianą tu specjalnością mają informacja naukowa i bibliotekoznawstwo, ze względu na zawartą w nich problematykę umiejętności organizowania, klasyfikowania i udostępniania wiedzy ludzkiej. Zajmują się ponadto badaniem użytkowników oraz elementami technologii informacyjnej. Wprowadzenie architektury informacji w zakres tych właśnie studiów mogłoby wpłynąć na urozmaicenie nieco przestarzałego programu, dając absolwentom szansę zdobycia interesującej i dobrze płatnej pracy. Ma to szczególne znaczenie w perspektywie zbliżającego się niżu demograficznego oraz wysokiego bezrobocia utrzymującego się w naszym kraju. Program kształcenia stwarza duże możliwości, ze względu na wieloznaczność samego pojęcia AI, toteż kierunek studiów, w ramach którego szkolono by architektów informacji, może być kwestią sporną. Działania takie należy podjąć jak najszybciej - to nie powinno budzić wątpliwości. Studia z tej dziedziny prowadzą już między innymi amerykańskie instytuty bibliotekoznawstwa i informacji naukowej w Indianie (http://www.slis.indiana.edu/Degrees/mis/mis-crs_new.html#architecture) i Pittsburgu (http://robins.sis.pitt.edu/ia/).^[14]

Architektura informacji jest nieukształtowaną, nadal rozwijającą się, gałęzią wiedzy. Obecnie trudno przewidzieć, czy stanie się samodzielną nauką, czy też pozostanie jedynie zbiorem procedur i schematów tworzenia stron WWW. Niewątpliwie zasługuje na uważne przeanalizowanie pod kątem włączenia jej w zakres problematyki badawczej informacji naukowej oraz do programu kształcenia pracowników informacji i bibliotekarzy.

Przypisy:

[1] A. Dillon, Information Architecture in JASIST. Just Where Did We Come From? The Journal of the Society for Information Science and Technology. 2002 nr 10, s. 821-823.

[2] Educorner : Introduction to Information Architecture.Addwise In Educorner : buildingan educative site [on-line] [dostęp 26 listopada 2002]. Dostępny w Word Wide Web: <http://educorner.com/courses/ia/>.

[3] AIFIA Asilomar Institute for Information Architecture [on-line] [dostęp 26 listopada 2002]. Dostępny w Word Wide Web: <http://www.aifia.org/>.

[4] K. HAGEDORN, Kat. The Information Architecture Glossary In ACIA Argus Center for Information Architecture [on-line]. [dostęp 26 listopada 2002]. Dostępny w Word Wide Web: <http://argus-acia.com/white_papers/iaglossary.html>.

[5] Definicja stworzona przez Stacy Surla, Membership Officer for SIG-IA, znajdująca się na stronie The American Society for Information Science and Technology Special Interest Group: Information Architecture. [dostęp listopad 2002] Dostępny w Word Wide Web: http://www.asis.org/SIG/SIGIA/definition.html.

[6] Asilomar Institute for Information Architecture [http://www.aifia.org/] rozpoczął oficjalnie działalność 4 listopada 2002 roku, jest kontynuatorem innej organizacji o podobnym charakterze Argus Centem for Information Architecture [http://www.argus-acia.com].

[7] S. Keenan, C. Johnston: Concise Dictionary of Library and Information Scence. London 2000;
International Encyclopedia of Information and Library Science. Nowy Jork 1997;
Słownik encyklopedyczny informacji, języków i systemów informacyjno-wyszukiwawczych. Oprac. B. Bojar. Warszawa 2002.

[8] MORROGH, Earl. Information Architecture: from Craft to Profession In Boxes and Arrows [on-line]. 2002, November [dostęp 26 listopada 2002]. Dostępny w Word Wide Web: <http://www.boxesandarrows.com/archives/ information_architecture_from_craft_to_profession.php>.

[9] L. Rosenfeld, P. Morville: Information Architecture for the World Wide Web. Beijing 1998.

[10] Tamże, s. 10-21.

[11] Tamże.

[12] Tamże.

[13] J. Shiple, Information Architecture Tutorial. [on-line] [dostęp listopad 2002] Dostępny w Word Wide Web: http://hotwired.lycos.com/webmonkey/design/site_building/tutorials/tutorial1.html.

[14] ROBINS, David. Information Architecture in Library and Information Science Curricula.[on-line] Bulletin of the American Society for Information Science and Technology Vol. 28 2002, nr 2 [dostęp listopad 2002] Dostępny w Word Wide Web: http://www.asis.org/Bulletin/Jan-02/robins.html.

Strony poświęcone architektury informacji w Internecie :

1. Semantic Studios [on-line]. [dostęp 26 listopada 2002]. Dostępny w World Wide Web: <http://semanticstudios.com/>.

2. AIFIA Asilomar Institute for Information Architecture [on-line]. [dostęp 26 listopada 2002]. Dostępny w World Wide Web: <http://www.aifia.org/>.

3. Educorner : Introduction to Information Architecture.Addwise In Educorner : buildingan educative site [on-line] [dostęp 26 listopada 2002]. Dostępny w Word Wide Web: <http://educorner.com/courses/ia/>.

4. Information Architecture Tutorial. Overview by John Shiple [http://hotwired.lycos.com/webmonkey/design/site_building/tutorials/tutorial1.html] (listopad 2002)

5. Program studiów magisterskich z AI w Capitol College: Graduate Programs: Information Architecture Program. In Capitol Collage [on-line]. ]. [dostęp 26 listopada 2002]. Dostępny w World Wide Web: <http://www.capitol-college.edu/academics/grad/msia.html>.

6. Program specjalizacji z AI w School of Library and Information Science Indiana University: Masterfor Information Science Curricullum. In Indiana Univesity School of Library and Information Science [on-line]. [dostęp 26 listopada 2002]. Dostępny w World Wide Web: <http://www.slis.indiana.edu/Degrees/mis/mis-crs_new.html#architecture>.

7. Interdysplinarny program z architektury informacji i zarządzania wiedzą w Kent State University: Information Architecture and Knowledge Management [on-line]. [dostęp 26 listopada 2002]. Dostępny w World Wide Web: <http://iakm.kent.edu/>.

8. Szkolenia z AI przy Departament of Library and Information Science University of Pittsburgh: LIS 2970: information architecture. In David Robins' Home Page [on-line]. [dostęp 26 listopada 2002]. Dostępny w World Wide Web: <http://robins.sis.pitt.edu/ia/>.

Architektura informacji Nowy kierunek rozwoju informacji naukowej/Stanisław Skórka // W: EBIB Elektroniczny Biuletyn Informacyjny Bibliotekarzy [Dokument elektroniczny] / red. naczelny Bożena Bednarek-Michalska. - Nr 11/2002 (40) grudzień. : Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich K[omisja] W[ydawnictw] E[lektronicznych], 2002. - Czasopismo elektroniczne. - Informacja biznesowa. - Tryb dostępu: http://www.ebib.pl/2002/40/skorka.php. - Tyt. z pierwszego ekranu. - ISSN 1507-7187